Zamek Sieniawskich w Międzybożu
Zamek Sieniawskich w Międzybożu – obronny zamek wznieśli Koriatowicze, którzy okoliczne dobra w 1366 r. dostali od króla Polski Kazimierza Wielkiego[1].
 Zamek w 2020 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
1366 r. |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Zniszczono |
1914-18, 1939-45 |
| Pierwszy właściciel |
Koriatowiczowie |
| Kolejni właściciele |
Mikołaj Sieniawski, Rafał Sieniawski, Czartoryscy, ks. Adam Czartoryski |
Położenie na mapie obwodu chmielnickiego  | |
Położenie na mapie Ukrainy  | |
 49°26′19″N 27°24′10″E/49,438611 27,402778
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujW 2 połowie XIII wieku tereny te opanował litewski książę Olgierd[2]. W 1366 król Kazimierz Wielki po opanowaniu Podola nadał Międzybóż księciu Lubartowi, jednak przypuszczalnie warownia istniała tu już wcześniej[2]. Następnie Międzybóż znalazł się w rękach możnego rodu Koriatowiczów. Na początku XVI wieku Międzyboż był własnością Marcina Zborowskiego[3]. W 1540 roku kupił od niego Międzybóż hetman wielki i wojewoda ruski Mikołaj Sieniawski i w posiadaniu jego rodu zamek pozostawał przez około 200 lat[3]. W tym okresie Mikołaj Sieniawski przeszedł na wyznanie kalwińskie[3]. Obiekt przypuszczalnie został wzmocniony o nowe fortyfikacje około XVI wieku oraz zbudowano na terenie zamku nowy pałac z wczesnorenesansową attyką. Zamek musiał być już ówcześnie mocną fortyfikacją, ponieważ w 1566 roku Mikołaj Sieniawski zdołał się w nim obronić przed Tatarami, mimo niewielkiej załogi broniącej warowni[2]. Na znak powrotu rodziny do katolicyzmu w 1591 roku na dziedzińcu zamkowym Rafał Sieniawski polecił zbudować renesansową kaplicę pod wezwaniem św. Stanisława[3]. W 1666 zamek obronił się podczas oblężenia wojsk turecko-kozacko-tatarskich[2]. W 1672 zamek, na mocy Traktatu buczackiego, wydano w ręce Turków, którzy zbudowali w nim meczet. Wkrótce po bitwie pod Wiedniem w 1683 r. zamek opanował Sieniawski, który rok później od króla Jana III Sobieskiego otrzymał go w dziedziczne władanie[4][2] W czasie, gdy był rezydencją baszów tureckich, był przez nich odrestaurowany w stylu wschodnim[4][5].
W 1730 roku na skutek małżeństwa Augusta Aleksandra Czartoryskiego z Zofią z Sieniawskich, wdową po Stanisławie Denhoffie, Międzybóż, wraz z ogromną fortuną Sieniawskich, przeszedł we władanie Czartoryskich[2]. Miasto stało się przez to administracyjną „stolicą" dóbr podolskich rodu Czartoryskich[2].
Od września 1790 r. do lipca 1791 r. stacjonował tu Tadeusz Kościuszko, który dowodził stąd czterema pułkami na Podolu i Wołyniu[3][5]. W czasach Czartoryskich w zamku istniała szkoła powiatowa. Ks. Adam Czartoryski był gorliwym zwolennik szerzenia oświaty wśród swych poddanych, darował zamek na szkołę, która została otwarta 10 października 1814 r. w obecności licznie zgromadzonej szlachty[5]. Po powstaniu listopadowym władze carskie zamknęły szkołę i w 1831 roku skonfiskowały Czartoryskim zamek, który przeznaczono dla rosyjskiego wojska[1][2]. Podczas manewrów wojsk stacjonujących na Podolu, na zamku przebywali carowie Rosji: Mikołaj I Romanow i Aleksander II Romanow[5].
Później jego mury mieściły szkołę powiatową, w której nauki pobierał Leonard Sowiński. Napisał on:
…Stare zamczysko, nieskończone lochy, sterczące pośród niedostępnych moczarów zwalisko zamku Rakowieckiego, wywarły na umysł mój niezatarte wrażenie, tak, że już w dwunastym roku życia, uczuwszy przypływ poetycznego usposobienia, pierwszy wiersz poświęciłem murom Sieniawskich i Czartoryskich[6].
19 sierpnia 2023, w czasie inwazji Rosji na Ukrainę, w efekcie rosyjskiego ataku dronów doszło do zniszczeń na terenie obiektu. Fala uderzeniowa spowodowała uszkodzenia m.in. dachu Wieży Rycerskiej oraz okien i drzwi mieszczącego się na zamku muzeum[7].
Architektura
edytuj
Z inicjatywy Mikołaj Sieniawskiego nastąpiła rozbudowa wcześniejszego zamku, której celem było polepszenie walorów obronnych. Zbudowano mury z cegły i kamienia o wysokości kilkunastu metrów[2]. Wzniesiono również pałac z attyką w stylu renesansowym oraz 3 wieże wspomagające obronę murów[1]. Obronę zamku od wschodu wzmacniała przystosowana do użycia broni palnej wielka basteja w kształcie czwórliścia[2].
W latach 1581–1586 Rafał Sieniawski, kasztelan kamieniecki, wybudował w zamku kaplicę, w której posługa parafialna odbywała się do 1632 r. W XVIII w. kaplicę przerobiono na cerkiew i ozdobiono w stylu bizantyjskim[5]. Zamek poważnie uszkodzono podczas I i II wojny światowej.
Do czasów współczesnych zachowały się baszty, obwodowe mury obronne, kaplica Rafała Sieniawskiego i zrujnowany pałac renesansowy[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Międzybóż. [dostęp 2013-08-23].
- ↑ a b c d e f g h i j Twierdza Międzybóż [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2022-07-11].
- ↑ a b c d e Igor Zapadenko, Odzwierciedlenie religijnych konwersji Sieniawskich w architekturze zamku w Międzybożu, „Dziedzictwo I Rzeczypospolitej. Toruńskie Studia Polsko-Ukraińskie z zakresu historii i muzeologii”, 2023, s. 57-77, ISBN 978-83-89124-88-3 [dostęp 2024-01-02] (pol.).
- ↑ a b Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 9: Województwo podolskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1996, s. 250–255, ISBN 83-04-04268-1, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c d e Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VI. Warszawa: 1880–1902, s. 365–370.
- ↑ Michał Rolle, Z minionych stuleci, Lwów 1908.
- ↑ Rosjanie zniszczyli XVI-wieczną twierdzę. Należała do polskich arystokratów. polsatnews.pl, 2023-08-021. [dostęp 2023-08-23].
Bibliografia
edytuj- Палац Сенявських – Чарторийських в Меджибожі. Історико-архітектурні дослідження та реставрація. 2018 рік (Pałac Seniawskich – Czartoryskich w Międzybożu. Historyczno-architektoniczne badania i renowacja), Żytomierz 2018 rok, ISBN 978-617-7703-11-1.
- Tadeusz Polak, Zamki na Kresach: Białoruś, Litwa, Ukraina, Wydawnictwo Pagina, Warszawa 1997, ISBN 83-907506-0-0.
- Zamek w Międzyborżu, [w:] Przyjaciel Ludu, 1843, nr 20, s. 153–154, 156-157
- Sobieszczański F. M., Zamek w Międzybożu, [w:] Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, 1848, nr 1, s. 192–199
- Pułaski Kazimierz, Międzybóż, [w:] Kłosy, 1872, nr 382, s. 274–275
- Krauze Fryderyk, Podole, Biblioteka Warszawska, 1876, nr 2, s. 348–352
- Grygolewski Mateusz, Korespondencje, [w:] Dziennik literacki, 1860, nr 55, s. 439–440
Linki zewnętrzne
edytuj- Międzyboż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 365.
- Zamek Sieniawskich w Międzybożu
- Kamera na żywo zamku Sieniawskich w Międzybożu. x-city.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- Zamek w Międzybożu na filmie z drona.
- Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona