Zamczysko (Gdańsk)
Zamczysko (niem. Alteschloss[1], kaszub. Zómkòwiszcze[2]) – część gdańskiego Starego Miasta. Ograniczone jest Motławą, końcowym odcinkiem Kanału Raduni, ul. Tartaczną i placem Obrońców Poczty Polskiej.
Historia
edytuj
Na obszarze Zamczyska znajdował się od lat 60. XI wieku[3][4] do ok. 1340[5] silny gród drewniano-ziemny namiestników polskich władców, od 1227 samodzielnych książąt pomorskich.
Jeden z najwcześniejszych gdańskich cmentarzy (wczesnośredniowieczny) znajdował się przy ul. Sukienniczej, na terenie grodu[6].
W nocy z 12/13 listopada 1308 gród opanowali Krzyżacy, usunęli z niego dotychczasowych polskich władców i z inicjatywy wielkiego mistrza Dietricha von Altenburga w latach 1335–1341 wzniesiono na jego miejscu murowany zamek. Świadczy o tym wzmianka „Iste eciam tempore suo castrum Gdanzc et castrum Swetze muniri de latere procurauit”[7].
Od 1396 na przedłużeniu obecnej ul. Rycerskiej kursował prom na Ołowiankę (był czynny do około 1880)[8].
Twierdzę rozebrali w 1454 sami gdańszczanie, niechętni Krzyżakom. Później Zamczysko długo było puste, aż dopiero w 1630 wybudowano na jego terenie więzienie, w okolicach dzisiejszej ul. Rycerskiej. Był to Dom Pracy Przymusowej (Zuchthaus), zakład poprawy poprzez pracę, w którym osadzani byli żebracy wyłapywani podczas obław w mieście, aby zmniejszyć ilość żebraków na ulicach[9]. Na początku XIX wieku powstało nowe więzienie Sądu Kryminalnego w Gdańsku, tzw. Kurkowa i dom poprawy został wyburzony[10]. Zachował się z niego jedynie mur dziedzińca, na którym w 1838–1844[11] wybudowano nowoczesny szpital garnizonowy. Skrzydło tego szpitala przekazano Polsce, która zaadaptowała je na siedzibę Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku.
Ulica Grodzka (Burgstraße) istniała już na planie zabudowy obszaru po zamku krzyżackim. Nazwana była początkowo Zamkową (Schlosstrasse), późniejszą nazwę otrzymała w XVII wieku[12]. W XVII wieku, na terenach dawnego zamku krzyżackiego, została wytyczona ulica Sukiennicza (Rähm). Osiedlali się przy niej sukiennicy, którzy rozpinali na ramach sukna, aby je suszyć po bieleniu[13]. W XVII wieku, również na terenie dawnego zamku krzyżackiego, została wytyczona ulica Rycerska (Rittergasse). Najstarsze pisemne świadectwo jej nazwy pochodzi z 1648[14]. W 1648 nazwę otrzymała ulica Dylinki (Kleine Knüppelgasse), najpierw zwana ulicą Dylową (Knüppelstrasse). W 1903 pojawiła się po raz pierwszy jako ulica Dylinki[15]. Około 1648 powstała ulica Czopowa (Zapfengasse). Początkowo nosiła nazwę Kamienna (Steingasse), ponieważ była wybrukowana kamieniami[16]. W drugiej poł. XVII wieku nazwę otrzymała ulica Wartka (Am Brausenden Wasser)[17]. W 1792 pojawiła się nazwa ulicy Wapienniczej (Kalkort lub Kalkschutenort), pochodząca od miejsca, w którym przybijały szkuty z ładunkami wapienia[18]. Około 1840 nazwana została ulica Karpia (Karpfenseigen), wcześniej zwana Nad Radunią (An der Radaune). Nazwa pochodziła od siatek lub skrzyń zanurzonych w wodzie, służących do przechowywania żywych ryb[19]. Jedyną brukowaną ulicą w tej części miasta była ul. Kamienna. Na pozostałych były układane drewniane pale, czyli dyle, ponieważ cały teren był podmokły i grząski. Stąd wzięły się nazwy sąsiednich ulic: Dylinki, Na Dylach i Wielkie Dyle[20].
W latach 1824–1923 na terenie Zamczyska istniała Królewska Szkoła Nawigacyjna (Königliche Navigations Schule), przy ul. Karpiej 26[21]. Gmach szkoły i okoliczne budynki zostały zniszczone pod koniec II wojny światowej i później nie odbudowane.
Na Zamczysku mieściły się gdańskie browary, w tym Alte Danziger Schloßbrauerei. Od 1916 przy ul. Rycerskiej 7 i 8 mieściła się Gdańska Fabryka Chleba (Anker Simon Brotfabrik[20]), której współwłaścicielem był kupiec żydowskiego pochodzenia Simon Anker, zwany „zbożowym królem”[22].
Przy ulicy Rycerskiej 10 znajduje się jedna z nielicznych gdańskich kamienic (tzw. „domem browarników”), która przetrwała w stanie nienaruszonym zniszczenia II wojny światowej. Wewnątrz zachowało się kompletne wyposażenie z drugiej połowy XVIII wieku[23].
W 1922 została zlikwidowana przebiegająca przez ul. Grodzką linia tramwajowa trasy śródmiejskiej (pomiędzy ul. Garbary i nieistniejącym pl. Hanzy)[24].
Wieczorem 11 lipca 1942 miał miejsce, pierwszy podczas II wojny światowej, nalot bombowy na Gdańsk. W jego wyniku kilka bomb spadło na kamienice przy ulicy Rycerskiej[25].
W latach 50. XX wieku została zbudowana szkoła podstawowa przy ul. Karpiej[20].
- dom (XVIII wiek), ul. Grodzka 9
- dom (koniec XVIII wieku), ul. Grodzka 12
- dom (XVIII–XX wiek), ul. Grodzka 13
- spichrz Pod Jeleniem z 1771, ul. Grodzka 16
- dom z 1747, ul. Grodzka 18
- 3 domy, restauracja U Kubickiego (pierwsza poł. XIX wieku), ul. Wartka 5
- zespół browaru (XVIII–XIX wiek), ul. Rycerska 7, 8, 9 / Czopowa 5
- dom (pocz. XVIII wieku), ul. Rycerska 10
- historyczne kamienice
- Most Wapienniczy (zbudowany 1896–1897[26]) na Kanale Raduni[27]
- mur Domu Pracy Przymusowej, wzdłuż ul. Sukienniczej[10]
Przypisy
edytuj- ↑ Dawne nazwy geograficzne. danzig-online.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-13)].
- ↑ Stefan Ramułt, Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego, Kraków 1983
- ↑ Próbki dendrochonologiczne z wału grodu pobrane w 2003 przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku datują najstarszą fazę grodu, z poziomu 16/17 wg Jaźdżewskiego, na lata 1054-1063. Bogdan Kościński, Henryk Paner: Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I-V), [w:] Paner H., Fudziński M. (red.) XIV Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Gdańsk 2005, s. 11-43.
- ↑ Henryk Paner (red.), Archeologia Gdańska, t. 1, Gdańsk 2009, s. 66.
- ↑ Gołębiewski, Zamczysko w Gdańsku. Historia i wyniki nowych badań archeologicznych, Henryk Paner (red.), „Pomerania Antiqua”, XX, 2005, s. 332.
- ↑ Gdańsk – miasto wielu cmentarzy. przewodnik.trojmiasto.pl, 1 listopada 2010.
- ↑ O zamkach konwentualnych państwa zakonnego w Prusach na marginesie najnowszej książki Tomasza Torbusa, Zapiski Historyczne, 79, z. 4, 2014
- ↑ Znaki na „Pannie”. Pamiątki wielkich gdańskich powodzi. trojmiasto.gazeta.pl, 14 lipca 2012. [zarchiwizowane z tego adresu (21 stycznia 2017)].
- ↑ O zbrodni i karze w XVII-wiecznym Gdańsku. historia.trojmiasto.pl, 6 grudnia 2011.
- ↑ a b Osiek i okolice. przewodnicygdanscy.naszemiasto.pl.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych woj. pomorskie
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Grodzka. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Sukiennicza. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Rycerska. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Dylinki. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Czopowa. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Wartka. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Wapiennicza. danzig.at.
- ↑ Instytut Ulicologii Akademii Rzygaczy Karpia. danzig.at.
- ↑ a b c http://ibedeker.pl/spacery/osiek-i-jego-sasiedztwo-cz-iii/#axzz1rf9LKtKG Osiek i jego sąsiedztwo cz. III
- ↑ Królewska Szkoła Nawigacyjna. rzygacz.webd.pl.
- ↑ Zamek. gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-25)].
- ↑ Oryginalna kamienica odzyska swój dawny blask. To prawdziwa perełka. 17.07.2014. [dostęp 2014-07-19].
- ↑ Historia komunikacji tramwajowej w Gdańsku 1864-2012. gdanskietramwaje.psstm.prohost.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-27)].
- ↑ Naloty bombowe podczas II wojny światowej, gedanopedia.pl [dostęp: 14.10.2019]
- ↑ Stary Gdańsk odzyskuje dawny blask. gdansk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-12-11)].
- ↑ Most Wapienniczy. mostypolskie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].