Wikipedia

Jezioro Zemborzyckie

zbiornik retencyjno-rekreacyjny w Lublinie
(Przekierowano z Zalew Zemborzycki)

Jezioro Zemborzyckie[5] (Zalew Zemborzycki) – zbiornik retencyjno-rekreacyjny na Bystrzycy, położony w granicach administracyjnych Lublina, w dzielnicy Zemborzyce. Zalew powstał w 1974 roku przy udziale prac społecznych mieszkańców Lublina.

Jezioro Zemborzyckie
Ilustracja
Wschodni brzeg zalewu
Państwo

 Polska

Rzeka

Bystrzyca

Data budowy

1970–1974

Data uruchomienia

1974

Pojemność całkowita

6,3[1] mln m³

Wysokość lustra wody

do 179[2] m n.p.m.

Powierzchnia

2,78[2][3] km²

Zlewnia

70[1] km²

Głębokość

do 4[4] m

Funkcja

retencyjna, rekreacyjna

Położenie na mapie Lublina
Mapa konturowa Lublina, na dole nieco na lewo znajduje się owalna plamka nieco zaostrzona i wystająca na lewo w swoim dolnym rogu z opisem „Jezioro Zemborzyckie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco na dole znajduje się owalna plamka nieco zaostrzona i wystająca na lewo w swoim dolnym rogu z opisem „Jezioro Zemborzyckie”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, blisko centrum na lewo znajduje się owalna plamka nieco zaostrzona i wystająca na lewo w swoim dolnym rogu z opisem „Jezioro Zemborzyckie”
Ziemia51°10′50,74″N 22°31′53,40″E/51,180760 22,531500
Multimedia w Wikimedia Commons

Konsekwencją decyzji podjętych przy tworzeniu zbiornika jest niska jakość wody. Wieloletnim problemem są zakwity sinic. W 2019 Wody Polskie rozpoczęły program rewitalizacji jeziora. Remont może trwać do 4 lat i obejmować całkowite spuszczenie wody.

Otoczenie

edytuj

Jezioro znajduje się w granicach lubelskiej dzielnicy administracyjnej Zemborzyce, w najstarszej części dawnej wsi o tej samej nazwie. Przylegają do niego lasy: Dąbrowa i Stary Gaj. W okolicy, w widłach Bystrzycy i Ciemięgi (południowej), znajduje się także las Rudki[6]. Wszystkie wymienione, wraz z Jeziorem, znajdują się na terenie Czerniejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu[7].

Historia

edytuj
 
Otwarcie Zalewu Zemborzyckiego. Drugi od lewej: I sekretarz KC PZPR Edward Gierek

Pomysłodawcą utworzenia jeziora był Kazimierz Bryński, geograf związany z UMCS[8]. W połowie ubiegłego stulecia zaproponował on utworzenie w tym miejscu zbiornika retencyjno-rekreacyjnego. W tamtym czasie na tym obszarze znajdowały się łąki[6]. Przez pierwsze kilka lat wykonanie pomysłu pozostawało niepewne, między innymi dlatego, że kolejarze rozważali zorganizowanie w tej samej okolicy dworca towarowego, do którego miały prowadzić tory biegnące wzdłuż Bystrzycy[9]. Istniał też pomysł zbudowania na tym terenie stacji rozrządowej, ponadto było rozważane odtworzenie Wielkiego Stawu Królewskiego[10]. Koncepcja zbiornika na Zemborzycach zwyciężyła dzięki mediom i opinii mieszkańców[9].

Prace planistyczne i przygotowawcze trwały od końca lat 50. aż do lat 70. Roboty budowlane podjęto w 1970. Wkrótce włączono do nich mieszkańców Lublina, którzy pracowali przy budowie w ramach czynu społecznego. Łącznie w pracach uczestniczyło ok. 40 tys. lublinian. 5 marca 1974 rozpoczęto gromadzenie wody, które trwało kilka miesięcy. W międzyczasie MOSiR Lublin zakupił różnorodne jednostki pływające (kajaki, łodzie, żaglówki, motorówki). 16 lipca 1974 zakończono budowę Jeziora i otwarto je do użytku. W uroczystości uczestniczył I sekretarz KC PZPR Edward Gierek[11].

Plany ówczesnych władz zakładały, że nad Jeziorem Zemborzyckim powstanie szereg ośrodków wypoczynkowych, podobnie jak nad Jeziorem Białym, które znajduje się na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej. Te zamiary uniemożliwił kryzys gospodarczy w latach 80.[6]

Pierwotne założenia uwzględniały usunięcie torfu i oczyszczanie dna przyszłego zbiornika. Ze względu na brak czasu i środków zrezygnowano z tej części planów i ostatecznie zalano wodą podmokłe łąki. Po kilku dziesięcioleciach efektami tamtej decyzji są m.in.: zakwity sinicowe i zaleganie grubej warstwy mułu na dnie zbiornika. Na jakość wody zgromadzonej w jeziorze wpływa także skład chemiczny Bystrzycy, przepływającej przez tereny rolnicze[11].

Typologia

edytuj
 
Zapora na Bystrzycy, widok od strony północnej (2009)

Jezioro Zemborzyckie jest zbiornikiem zaporowym typu przejściowego między limnicznym a reolimnicznym, ze względu na okres retencji wynoszący 26 dób[1]. Jako zbiornik zaporowy jest częścią wód rzecznych o nieokreślonym typie (typ 0). W systemie gospodarki wodnej jest jednolitą częścią wód Zbiornik Zemborzyce o międzynarodowym kodzie PLRW2000024653[12].

Ichtiofauna

edytuj

Zbiornik jest zarybiony. W czerwcu 2021 r. wyłowiono z niego na wędkę rekordowy okaz suma o długości 210 cm[13].

Awifauna

edytuj

Najwięcej gatunków ptaków można zaobserwować podczas przelotów. Liczebność nurów czarnoszyich (Gavia arctica) dochodzi do kilkudziesięciu osobników. Obserwowano także w mniejszych ilościach nury rdzawoszyje (G. stellata), obserwowany był lodowiec (G. immer). Z blaszkodziobych występuje np. czernica (Aythya fuligula), ogorzałka (A. marila), gągoły (Bucephala clangula) i nurogęś (Mergus merganser)[4]. Zimą na zalewie chętnie nocują mewy, jak śmieszka (Chroicocephalus ridibundus), której liczebność sięga ponad 10 tys. osobników. Nieopodal akwenu leży zimowisko sów uszatek (Asio otus). Kwiecień jest dobrą porą na obserwacje kobczyków (Falco vespertinus) i kulików mniejszych (Numenius phaeopus)[4].

Ogólnie jednak zbiornik nie jest korzystnym miejscem życia dla siewkowców z powodu niedostatku odpowiednich żerowisk. Jedynie brodziec piskliwy (Actitis hypoleucos) regularnie pojawia się w okolicy tamy w północnej części zalewu. W grudniu 2008 na zalewie pojawił się brodziec plamisty (Actitis macularius). Stale na zalewie przebywają łabędzie nieme (C. olor), obserwowano także łabędzie czarnodziobe (C. columbianus)[4].

Stan ekologiczny, rewitalizacja

edytuj

W 2019 potencjał ekologiczny wód zbiornika sklasyfikowano jako słaby, o czym zadecydował stan fitoplanktonu, podczas gdy stan makrozoobentosu był dobry. Zawartość substancji biogennych, tlenu i soli mineralnych w wodzie wskazywała bardzo dobry potencjał ekologiczny, a normy stanu dobrego przekraczało pięciodniowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu[14]. Podobną sytuację stwierdzono w 2012[15] i 2016[16].

W 2019 rozpoczęto prace nad projektem „Rewitalizacja i przebudowa Zalewu Zemborzyckiego”. Całość ma na celu oczyszczenie i rewitalizację jeziora. W sierpniu 2020 Wody Polskie ogłosiły, że przy południowej części jeziora powstaną zbiornik wstępny i przepompownia, a także zostaną odbudowane groble. Od strony północnej zostanie przebudowana zapora[17]. Przy zaporze, u zbiegu ul. Bryńskiego z al. Jasińskiego powstanie centrum operacyjno-edukacyjne[18].

Ponadto dno zbiornika ma zostać pogłębione. Rozważano dwie koncepcje: usunięcie namułu z dna albo usunięcie namułu wraz z torfem. Druga opcja wiązała by się z całkowitym spuszczeniem wody[19], na co nie zgodziła się Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska[20]. Remont miał rozpocząć się w 2022 roku, jednak został przełożony na rok 2023 ze względów na oczekiwanie na decyzje środowiskową[20]. Prace pogłębiania mają rozpocząć się w 2025 roku i planowane zakończenie jest na rok 2029[20].

Rekreacja

edytuj
 
Widok od strony zachodniej, na zdjęciu widoczny las Dąbrowa

Nad zbiornikiem znajdują się ośrodki rekreacyjne Marina i Słoneczny Wrotków należące do Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Lublinie[21]. Część Słonecznego Wrotkowa stanowią m.in.: kompleks basenów, zjeżdżalnie wodne, place zabaw i restauracja[22]. W pobliżu znajdują się: wyciąg dla narciarzy wodnych[23] oraz wypożyczalnia sprzętu oferująca kajaki, rowery górskie i wodne, a także sprzęt do sportu zespołowego[24]. Funkcjonuje także ośrodek Playa Marina, który dysponuje plażą i sprzętem do windsurfingu[25]. Dookoła akwenu biegnie droga rowerowa[26]. Jezioro znajduje się na trasie Szlaku Lasów Podlubelskich[27]. W zimie z zamarzniętej tafli korzystają łyżwiarze i spacerowicze[28].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Joanna Picińska-Fałtynowicz, Jan Błachuta, Wytyczne metodyczne do przeprowadzenia monitoringu i oceny potencjału ekologicznego zbiorników zaporowych w Polsce, Wrocław: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2012, s. 6.
  2. ↑ a b Zalew Zemborzycki. Lubelski Portal Wędkarski. [dostęp 2014-10-20].
  3. ↑ 2900 × 1330 m, długość linii brzegowej wynosi 12 km.
  4. ↑ a b c d Antoni Marczewski, Michał Maniakowski: Ptasie Ostoje. Warszawa: Carta Blanca. Grupa Wydawnicza PWN, 2010, s. 254–255. ISBN 978-83-61444-29-9.
  5. ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 2. Wody stojące, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 399, ISBN 83-239-9607-5.
  6. ↑ a b c Ryszard Łoziński, Położenie i granice Zemborzyc [online], dzielnice.lublin.eu [dostęp 2020-11-09].
  7. ↑ Czerniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu [online], parki.lubelskie.pl [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  8. ↑ Człowiek, który wymyślił jezioro koło Lublina. Kim był Kazimierz Bryński? [online], Dziennik Wschodni, 11 lipca 2014 [dostęp 2019-11-25] (pol.).
  9. ↑ a b Krzysztof Załuski, Zalew Zemborzycki kończy 43 lata. Jak powstawało "lubelskie morze"? [online], Dziennik Wschodni, 17 czerwca 2017 [dostęp 2019-11-25] (pol.).
  10. ↑ Małgorzata Domagała, Zalew Zemborzycki bez wody na lata? "Zbrodnia ekologiczna, działanie na granicy absurdu" [online], lublin.wyborcza.pl, 2 stycznia 2020 [dostęp 2020-11-09].
  11. ↑ a b Zalew Zemborzycki - Leksykon - Teatr NN [online], teatrnn.pl [dostęp 2019-11-25] (pol.).
  12. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 października 2016 r. w sprawie Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (Dz.U. z 2016 r. poz. 1911) zastąpione rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 4 listopada 2022 r. (Dz.U. z 2023 r. poz. 300)
  13. ↑ Wg onet.pl [1]
  14. ↑ Ocena stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w latach 2014-2019 na podstawie monitoringu - tabela [xlsx], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2020.
  15. ↑ Stan. Wody powierzchniowe płynące, [w:] Raport o stanie środowiska województwa lubelskiego w 2012 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie, 2013, ISBN 978-83-927530-5-6 (pol.).
  16. ↑ Ocena stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w latach 2011 - 2016 [xlsx], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
  17. ↑ Ruszyły prace związane z modernizacją Zalewu Zemborzyckiego w Lublinie [online], wody.gov.pl, 6 sierpnia 2020 [dostęp 2020-11-09].
  18. ↑ Artur Jurkowski, Będą czyścić Zalew Zemborzycki. Może to kosztować setki milionów [online], Kurier Lubelski, 21 lipca 2020 [dostęp 2020-11-08] (pol.).
  19. ↑ Zalew Zemborzycki bez wody na 2-3 lata? Rewitalizacja może pochłonąć 500 mln zł [online], Spotted Lublin - Wiadomości Lublin, Wiadomości Lubelskie, 7 sierpnia 2020 [dostęp 2020-11-08] (pol.).
  20. ↑ a b c Fakty nie mity dotyczące rewitalizacji Zalewu Zemborzyckiego w Lublinie [online], lublin.wody.gov.pl [dostęp 2024-08-19].
  21. ↑ Dominik Smaga, Co nas czeka nas w tym roku nad Zalewem Zemborzyckim? Zabraknie kilku rzeczy [online], Dziennik Wschodni, 20 czerwca 2020 [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  22. ↑ Rusza ośrodek Słoneczny Wrotków nad Zalewem Zemborzyckim. Na otwarcie zaplanowano Pool Party [online], Lublin112.pl [dostęp 2020-11-09].
  23. ↑ Sygnał od Czytelnika. Wyciąg na Zalewie Zemborzyckim nie jest zabezpieczony bojami, może dojść do tragedii [online], Lublin112.pl [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  24. ↑ Artur Jurkowski, Rusza wypożyczalnia sprzętu nad Zalewem Zemborzyckim. Rekreacja znowu możliwa [online], Kurier Lubelski, 13 maja 2020 [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  25. ↑ Karol Kurzępa, Playa Marina już działa. Zobacz zdjęcia z nowego miejsca nad Zalewem Zemborzyckim [online], Kurier Lubelski, 22 lipca 2020 [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  26. ↑ Pojedziemy rowerem wokół całego Zalewu Zemborzyckiego [online], plus.kurierlubelski.pl, 27 października 2016 [dostęp 2020-11-09] (pol.).
  27. ↑ Szlak Lasów Podlubelskich [online], www.lublintravel.pl [dostęp 2020-11-09].
  28. ↑ Piotr Kawałko, Zbigniew Nestorowicz, Marta Denys, Lublin, przewodnik, Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej Gaudium, 2012, ISBN 978-83-7548-115-0, OCLC 833931810 [dostęp 2020-11-09].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jezioro_Zemborzyckie&oldid=74568940”