Wikipedia

Zakłady Włókien Chemicznych Chemitex-Celwiskoza

Zakłady Włókien Chemicznych Chemitex-Celwiskoza (Cel[uloza],wiskoza[2]) – zakłady produkcji włókien chemicznych, działające w latach 1947–1989, mieściły się przy ulicy Karola Miarki w Jeleniej Górze. W latach od 1953 do 1956 nosiły imię Klementa Gottwalda. Zostały zlikwidowane w roku 1989 z uwagi na ich wpływ na zanieczyszczenie środowiska, a w ich miejsce powołano Zakłady Chemiczne „Jelchem”[2].

Zakłady Włókien Chemicznych Chemitex-Celwiskoza
Ilustracja
Zakłady pod koniec lat 60. XX wieku
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Adres

58-500 Jelenia Góra
ul. Karola Miarki 42[a]

Data założenia

1947

Data likwidacji

31 grudnia 1989

Zatrudnienie

niecałe 5000[1]

Położenie na mapie Jeleniej Góry
Mapa konturowa Jeleniej Góry, u góry znajduje się punkt z opisem „Celwiskoza”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Celwiskoza”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Celwiskoza”
Ziemia50°53′27″N 15°42′42″E/50,890833 15,711667
Multimedia w Wikimedia Commons
Jeden z budynków Celwiskozy z zewnątrz, wejście od ul. Karola Miarki
Gruzy przy Celwiskozie, wejście od strony ul. Karola Miarki
Karty identyfikacyjne wyrobów

Wartość wszystkich wyrobów wykonanych w 1970 przekroczyła miliard złotych; tego samego roku zakłady zrealizowały 101,5% planu. Same włókna syntetyczne były na 7. miejscu pod względem dochodowości dla regionu (pierwsze zajęły maszyny papiernicze)[3]. W ciągu 37 lat produkcji wiskozy (1952–1989) zakłady wyprodukowały 952 600 ton włókna wiskozowego (o wartości ponad 79 mld zł), a największe nasycenie produkcji osiągnęły w 1975 roku (ponad 31 tys. ton włókna). Zakłady wyprodukowały także 19 500 ton włókien poliestrowych, 563 435 ton celulozy, 1034 ton elastonu, 659 ton stilonu, 615 ton granulatu na zbyt i ok. 23 tys. sit poliuretanowych[2].

Po likwidacji zakładu część budynków wykorzystano m.in. pod biura, część jako magazyny, inne pozostały niezagospodarowane i nierozebrane. Ze względu na zbyt wysokie koszty rozbiórki pozostawiono także wszystkie cztery kominy[2], w tym najwyższy mierzący 150 m wysokości (jest to jednocześnie najwyższa budowla w Jeleniej Górze)[4].

Historia

edytuj

Przed 1945 w tym miejscu znajdowały się Schlesische Zellwolle Aktiengesellschaft Hirschberg, gdzie rozpoczęto produkcję sztucznej wełny. Dokument o przejęciu fabryki przez władze polskie od wojsk radzieckich został podpisany 15 października 1945[2][5]. Rozpoczęto odbudowę budynków fabryki. Zakłady założono w 1947 w ramach industrializacji ziem odzyskanych[6]. Jak donosi „Wspólny Cel” z 10 kwietnia 1988, przy opracowywaniu koncepcji technologicznej i aparaturowej do dyskutujących należeli tacy specjaliści jak Atanazy Boryniec, Tadeusz Rosner i Jan Liwowski. Projektowaniem zajęło się Biuro Projektów Przemysłu Włókien Sztucznych w Szczecinie, zaś układem wentylacyjnym Czesi (autor nie wspomina osób czy nazwy biura)[7].

W 1947 zakłady przekształcono w fabrykę włókien sztucznych[8]. W styczniu tego roku rozpoczęto produkcję poliamidów. W 1951 połączono zakłady „Wiskoza” i „Celuloza” w jedno przedsiębiorstwo o nazwie będącej połączeniem obu – „Celwiskoza”[2]. 22 lipca 1952 oddano do użytku zbudowaną od podstaw elektrociepłownię. Wytwarzano również celulozę, a od 15 października 1952 włókna celulozowe. Od 1 kwietnia 1953 Celwiskoza istniała jako „Jeleniogórskie Zakłady Celulozy i Włókien Sztucznych im. Klementa Gottwalda”[9]; był on patronem tylko do 1956[8]. Początek funkcjonowania zakładu był bardzo trudny, głównie z powodu braku wykwalifikowanych kadr. Sytuację zmieniło przeniesienie w 1954 około 250 wykwalifikowanym pracowników z terenu całej Polski, głównie z Łodzi i Tomaszowa. Ponadto po uruchomieniu produkcji zepsuła się wentylacja, przez co warunki w hali produkcyjnej stały się ciężkie, a zakład zyskał opinię niebezpiecznego dla zdrowia[7].

W 1959 rozpoczęto prace badawcze, by w przyszłości uruchomić produkcję włókien poliestrowych, dokładniej elany. W 1969 zaczęła się produkcja włókien elastycznych. W skład Celwiskozy (wtedy pod nazwą ZWCh „Chemitex-Celwiskoza”) wchodziły[5]:

  1. Wytwórnia Celulozy
  2. Wytwórnia Włókien Celulozowych
  3. Wytwórnia Włókien Syntetycznych
  4. Wytwórnia Energetyczna
  5. Zakład Mechaniczno–Remontowy
  6. Wydział Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska
  7. Wydział Pomiarów i Automatyki

W okresie najintensywniejszego rozwoju zakłady liczyły niemal 5000 pracowników[1], z czego ¼ pochodziła z Jeleniej Góry[5]. Do produkowanych wyrobów należały, prócz wełny, włókna wiskozowe, m.in. argona błysk, textra błysk oraz textra sanitarna[b]. Intensywnie rozwijająca się Celwiskoza stanowiła wówczas jedyny w Polsce zakład produkujący watę. Miała swoją własną gazetę („Wspólny Cel” od 12.07.1953[10][5]) i radiowęzeł[8].

Ze względu na brak możliwości unieszkodliwiania substancji powstających podczas produkcji włókna, okolica, jak i sam teren zakładów był silnie zanieczyszczony związkami siarki (w tym siarkowodoru[11]). Nieczystości odprowadzano do Kamiennej, skąd trafiały do Bobru, a następnie do Jeziora Pilchowickiego[8]. Oszacowano, że w ciągu 26 lat działalności zakładu (stan w latach 80. XX w.) do Bobru spłynęło z Celwiskozy 185 mln m³ zanieczyszczeń, zaś w powietrzu znalazło się około 1700 ton tioli. Na Bobrze tworzył się szaro-żółty, pienisty osad[12].

Na skutek nacisku społeczności 31 grudnia 1980 zlikwidowano wytwórnię celulozy[2][12]. Decyzją Miejskiej Rady Narodowej i Wojewódzkiej Rady Narodowej z 1988, oraz Decyzją Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z 30 maja 1988 (podtrzymującą decyzję Dyrektora Ochrony Środowiska, Gospodarki Wodnej i Geodezji Urzędu Wojewódzkiego), 31 grudnia 1989 wstrzymano produkcję wiskozy i włókien celulozowych (co przełożyło się na likwidację wytwórni Zarządzeniem Ministra Przemysłu)[2][5]. Miały na to wpływ m.in. działania Ruchu Ekologiczno-Pokojowego „Wolę być”. Po likwidacji, około 250 byłych pracowników przeszło na wcześniejsze emerytury, 450 do innych zakładów, a 700 miało pozostać przy produkcji kleju i farb do betonu[13].

Stan po likwidacji

edytuj

Po likwidacji zakładów część terenu uporządkowano – niektóre budynki wyburzono, zlikwidowano instalacje wewnętrzne i zewnętrzne. W pozostałych budynkach, w szczególności w mniejszych halach, oraz w tych o prostej formie i konstrukcji powstały mniejsze przedsiębiorstwa. W roku 2004 funkcjonowało ich 28, w tym dwie hurtownie i stacja benzynowa. Na terenie dawnej Celwiskozy siedzibę ma również spółka Jelchem-KMC, produkująca karboksymetylocelulozę sodową.

W latach 2004–2010 programem rekultywacji poprzemysłowych obszarów zdegradowanych objęto osadnik w Staniszowie (do którego spływały nieczystości z zakładu oraz zanieczyszczenia komunalne). Osadniki i kanały ściekowe w obrębie zakładów taką rekultywacją nie zostały objęte (stan w 2004)[c][1].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Pełną nazwę oraz adres wraz z numerem telefonu (240-20 do 29) podawano na karcie identyfikacji wyrobu oraz w stopce gazety „Wspólny Cel” (240-21, wewn. 258).
  2. ↑ Karty identyfikacji wyrobów: argona błysk 68/4,2, textra błysk 48/1,9 oraz textra sanitarna 37/3,3 BL PN-80/P-8001.
  3. ↑ Lokalizacja osadnika w Mapach Google.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Projekt Biuro Architektoniczne, kons. Jerzy Zapart i Janusz Korzeń: Lokalny program rewitalizacji zdegradowanych terenów miejskich, poprzemysłowych i powojskowych dla miasta Jelenia Góra. Załącznik do Uchwały Nr 307/XXV/2004 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 19 października 2004 r..
  2. ↑ a b c d e f g h Wspólny cel, 20–31 grudnia 1989 Nr 35/36 (1115-1116), s. 1, 5.
  3. ↑ Maria Jarmolukowa. Roczne zadania przemysłu przekroczone. „Nowiny Jeleniogórskie”. 10 (666), 11 marca 1971. 
  4. ↑ Mroczne widmo komina. Jelonka, 27 lutego 2008.
  5. ↑ a b c d e Zarys Dziejów Zakładu. W: Dziennik foto-klubu Celwiskoza. Jeleniogórskie Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej Książnica Karkonoska, 2010.
  6. ↑ Celwiskoza. opuszczone.net. [dostęp 2014-06-24].
  7. ↑ a b Kronika 40-lecia zakładu. „Wspólny Cel”. 10 (1055), 10 kwietnia 1988. 
  8. ↑ a b c d Pamiątka z celulozy. Jelonka, 14 maja 2006.
  9. ↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2, s. 136.
  10. ↑ Archiwum gazetki w Jeleniogórskiej Bibliotece Cyfrowej: «Wspólny cel».
  11. ↑ W. Postępski(a). Pracować bezpiecznie to pracować lepiej. Siarkowodór wciąż groźny. „Wspólny Cel”. 10 (1055), 10 kwietnia 1988. 
  12. ↑ a b Alicja Wierzbicka. Casus – Zakłady Chemitex-Celwiskoza w Jeleniej Górze. „Ochrona Środowiska”, 1983. 
  13. ↑ Wiadomości z 22 grudnia 1989, [w:] Telewizja Polska, Program 1.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Zakłady_Włókien_Chemicznych_Chemitex-Celwiskoza&oldid=75484671”