Zakład kąpielowy w Bytomiu
Zakład kąpielowy w Bytomiu (niem. Hallenschwimmbad in Beuthen[4][5]) – zakład kąpielowy z 1934 roku[5] w Bytomiu, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego[2].
 nr rej. A/715/2020 z 6 października 2020 (woj. śląskie)[1]- 1349/87 z 19.06.1987 (woj. katowickie)[2] | |
 Budynek w 2021 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Parkowa 1[2] |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Albert Stütz i Moritz Wolf |
| Wysokość całkowita |
22,6 m |
| Kondygnacje |
6 (wieża)[3] |
| Rozpoczęcie budowy |
maj 1929 |
| Ukończenie budowy |
1934 |
Położenie na mapie Bytomia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
 50°20′56,5″N 18°54′48,9″E/50,349028 18,913583
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytuj
Publiczną łaźnię Bytom posiadał prawdopodobnie już w XV w. W połowie XIX w., gdy miasto szybko się rozrastało, zaistniała potrzeba budowy nowego tego typu obiektu. Łaźnia taka powstała w 1868 r. Oprócz pomieszczeń łazienkowych z prysznicami posiadała ona basen kąpielowy.[6]. Po wyburzeniu łaźni miejskiej z 1868 roku znajdującej się w zabytkowym parku miejskim na jej miejscu powstał nowy obiekt[3]. Projekt budowy nowego budynku rozpisano w 1927 roku. W 1928 roku rozstrzygnięto konkurs na wyłonienie jego realizatora[4]. Budynek w stylu funkcjonalistycznym[6] został zaprojektowany przez Alberta Stütza i Moritza Wolfa[7] (inne źródła przypisują projekt Carlowi Schmidtowi[8][9]) w 1929 roku[3]. Budowę rozpoczęto w maju 1929 roku[5][4][10], doszło jednak do przestoju w pracach budowlanych z powodu wielkiego kryzysu[4]. Obiekt został ukończony w 1934 roku[5] po dojściu NSDAP do władzy; oddanie do użytku nastąpiło 15 kwietnia tegoż roku[4]. Oprócz basenu o nietypowych wymiarach (33,3 na 12,5 metrów) obiekt wyposażony był w łaźnie i nowoczesny kompleks fizjoterapeutyczny. Dysponował on dostępem do naturalnych źródeł solanki z podziemi szybu kopalni "Centrum". Z tego względu z czasem stała się raczej zakładem przyrodoleczniczym, w którym oferowano m.in. łaźnię parową oraz kąpiele jodoborowe i kwasowęglowe[6]. Zasilanie solanką z KWK "Centrum" zakończono prawdopodobnie w latach 60. XX wieku[11].
W latach 50. XX wieku obiekt w Bytomiu był największą w Polsce krytą pływalnią, odbywały się na niej zawody sportowe, a miesięczna frekwencja wynosiła około 30 tys. osób[12]. W latach 60. XX wieku w obiekcie odbywały się zajęcia z lekcji wychowania fizycznego dla młodzieży szkolnej[13]. Na basenie trenował m.in. polski olimpijczyk Gotfryd Gremlowski pod okiem Jerzego Królika, jak również inni zawodnicy sekcji piłki wodnej klubu Polonii Bytom[14].
Od 2009 do 2012 roku trwał remont basenu, prowadzony przez firmę Troll[15], otwarto go ponownie 1 czerwca 2012 roku[13]; zamontowano nierdzewną misę basenową o (mniejszej niż oryginalna) głębokości 2 metrów[13], posadowioną na kilkudziesięciu hydraulicznych siłownikach z uwagi na szkody górnicze[15]. Ośrodek Sportu i Rekreacji w Bytomiu, który zarządza obiektem, procesował się z wykonawcą remontu, któremu zarzucono nieterminowe i niewłaściwe wykonanie robót[15].
Architektura
edytuj
Zakład został zaprojektowany w stylu modernizmu[15], ściany nośne wybudowano z żelbetu, natomiast dach hali basenu to konstrukcja stalowa[16]. Ściany wykończono cegłą klinkierową, piaskowcem[17] i jasnymi płytkami ceramicznymi[16]. Bryła zakładu została skomponowana wokół wewnętrznego dziedzińca; jest rozczłonkowana, składa się kilku prostopadłościennych części, największą z nich stanowi doświetlona z trzech stron, trójkondygnacyjna hala basenu, najwyższą – sześciokondygnacyjna wieża o wysokości 22,6 metra, w której ulokowano kotłownię i zbiorniki na ciepłą i zimną wodę oraz solankę[18][19].
Wyposażenie
edytuj
Zakład pierwotnie składał się z: krytego basenu pływackiego o wielkości 33,3 na 12,5 metra[5][20][3], głębokiego na 3,5 metra[20], działu masażu, tradycyjnych łaźni z wannami, sauny i pomieszczeń do zabiegów przyrodoleczniczych: kąpieli tlenowych, jodoborowych, kwasowęglowych[12] i solankowych. Wysoko zmineralizowana solanka była dostarczana z ówczesnej pobliskiej kopalni węgla kamiennego Centrum[16][12], wodę wydobywano z głębokości około 700 metrów[21]. W zakładzie leczono m.in. nerwice pourazowe, reumatyzm, choroby serca, schorzenia dróg oddechowych, choroby ginekologiczne[12]. Solanka przestała być dostarczana z kopalni przypuszczalnie w latach 60. XX wieku, zastąpiono ją roztworem soli ciechocińskiej. Po remoncie ukończonym w 2012 roku nie otwarto ponownie basenu solankowego[22].
Na parterze otworzono ponadto kawiarnię z tarasem[10], dookoła budynku znajdowały się palmy i bananowce[9].
Podczas remontu ukończonego w 2012 roku zamontowano m.in. brodzik z biczami wodnymi[13] oraz windę dla niepełnosprawnych[17].
Przypisy
edytuj- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 30 października 2020 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-08)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2020-10-30]
- ↑ a b c NID ↓.
- ↑ a b c d Syska 2011 ↓, s. 335.
- ↑ a b c d e Stütz, Brück 1934 ↓, s. 773.
- ↑ a b c d e Renges 2014 ↓, s. 92.
- ↑ a b c Grażyna Kuźnik: Kąpiel na gwizdek, w solance, a kawą i książką. Łaźnie pękały w szwach, są już wspomnieniem. [w:] "Nasz Tygodnik" (dodatek do "Dziennika Zachodniego") wyd. 3-H-I, 21 października 2022, s. 7
- ↑ Anna Syska, Tomasz Kiełkowski (fot.): Styl gotycki wyklucza się. Międzywojenna architektura w województwie śląskim. Katowice: Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 2015, s. 45. ISBN 978-83-85871-69-9.
- ↑ Renges 2014 ↓, s. 104.
- ↑ a b mk 2016 ↓.
- ↑ a b UM Bytom 2014 ↓.
- ↑ Bytomianie tęsknią za solanką [w:] "Życie Bytomskie" nr 19, 10 maja 2015 [1]
- ↑ a b c d Bonifacy Gajdzik, Stanisław Ziemba: Czarny Śląsk. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1952, s. 68.
- ↑ a b c d Nowacka-Goik 2012b ↓.
- ↑ Branicki 2013 ↓.
- ↑ a b c d Madeja 2011 ↓.
- ↑ a b c Syska 2011 ↓, s. 336.
- ↑ a b Nowacka-Goik 2012a ↓.
- ↑ Syska 2011 ↓, s. 335–336.
- ↑ Stütz, Brück 1934 ↓, s. 777.
- ↑ a b Stütz, Brück 1934 ↓, s. 775.
- ↑ Stütz, Brück 1934 ↓, s. 774.
- ↑ Życie Bytomskie 2015 ↓.
Bibliografia
edytuj- Witold Branicki: „Gandhi” wrócił do Bytomia. Życie Bytomskie, 2013-05-13. [dostęp 2017-08-13].
- Bytomianie tęsknią za solanką. Życie Bytomskie, 2015-05-10. [dostęp 2017-08-13].
- Jacek Madeja: Zabytkowa bytomska pływalnia do poprawki. Gazeta Wyborcza, 2011-08-22. [dostęp 2017-08-13].
- mk: Zachwycasz się palmami? W Bytomiu były już przed wojną. Gazeta Wyborcza, 2016-06-09. [dostęp 2017-08-13].
- Magdalena Nowacka-Goik: Bytom: Miejski basen przy ul. Parkowej otwarty. Są palmy i bicze. Polska Press, 2012-06-04. [dostęp 2017-08-13].
- Magdalena Nowacka-Goik: Zabytkowy basen w Bytomiu jak nowy. Dziennik Zachodni, 2012-05-18. [dostęp 2017-08-13].
- Yasmin Renges: Die Stadtbäder der Goldenen Zwanziger – Kommunale Prestigearchitektur zwischen Tradition und Moderne. Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades an der Philosophischen Fakultät der Universität zu Köln im Fach Kunstgeschichte. Köln: 2014-09-04.
- Spacerując pod basenem. Urząd Miasta Bytom, 2014-01-09. [dostęp 2017-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-11-25)].
- Albert Stütz, Hermann Brück. Das neue Hallenschimmbad in Beuthen O.-S.. „Zentralblatt der Bauverwaltung Vereinigt mit Zeitschrift Für Bauwesen”, 1934-12-12. Wilheim Ernst & Sohn. (niem.).
- Anna Syska: Baseny i kąpieliska Górnego Śląska na wybranych przykładach z okresu międzywojennego. W: Modernizm w Europie – modernizm w Gdyni: architektura pierwszej połowy XX wieku i jej ochrona w Gdyni i w Europie. Maria Jolanta Sołtysik, Robert Hirsch (red.). Gdynia: Urząd Miasta, 2011. ISBN 978-83-907114-9-2.
- Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków – stan na 31 marca 2017 r. Województwo śląskie. Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 23. [dostęp 2017-07-17].