Zaścianek szlachecki

Zaścianek – wieś lub część wsi zamieszkana przez ubogą szlachtę, nieposiadającą chłopów i własnoręcznie uprawiającą swoją ziemię.

Charakterystyka

Zaścianki powstawały zwykle przez rozrastanie się jednej rodziny i rozdrabnianie majątku protoplasty.

Szlachta zaściankowa zachowywała odrębność prawną i kulturową, przywileje sądowe, polityczne i ekonomiczne. Izolowała się od otoczenia chłopskiego (bardzo rzadkie były małżeństwa „mieszane”). Wyróżniał ją patriotyzm, religijność, wielkie przywiązanie do tradycji rycerskich i do ziemi. Niektóre z takich wiosek do dziś zachowały w nazwie przymiotnik „Szlachecka (-ckie)”, np. Brzeźno Szlacheckie.

Zaścianki najliczniej występowały na Mazowszu, Podlasiu, Podolu, szeroko rozpowszechnione były na ziemiach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego (zob. Puciłki) sięgając daleko za Berezynę (zob. Smolarnia) i Dniepr oraz na Pomorzu.

W Nowogrodzkiem wyraz ten miał to samo znaczenie co okolica szlachecka. Taki też obraz zaścianka przedstawił Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu. Na Litwie powszechnie nazywano natomiast zaściankiem jedną chatę, oddzielnie leżącą z zabudowaniami gospodarczymi i gruntem do niej należącym.

Zaścianki charakteryzowały się szczególnym klimatem kulturowym, przejawiającym się m.in. w przesadnym podkreślaniu przynależności do stanu szlacheckiego i odrębności od sąsiednich wsi chłopskich, co miało miejsce jeszcze w drugiej połowie XX w.

Zobacz też

• chutor
• folwark
• okolica szlachecka
• szlachta zaściankowa

Linki zewnętrzne

• Fenomen kresowego zaścianka – Zdzisław Julian Winnicki