Asfodel

Asfodel
	; Asfodel gałęzisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	złotogłowowate
Podrodzina	złotogłowowe
Rodzaj	asfodel
	Nazwa systematyczna
	Asphodelus L.; Sp. Pl. 309. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	A. ramosus L.
Synonimy
	Glyphosperma S.Watson;
	Glyphosperma S.Watson;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Asfodel^[4]^[5], złotogłów, złotnik^[5] (Asphodelus L.) – rodzaj roślin z podrodziny lub rodziny (w zależności od ujęcia) złotogłowowych. Obejmuje 18 gatunków^[6]. Rośliny te występują naturalnie w południowej Europie, północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji. Jako introdukowane rosną w Europie Środkowej (Niemcy), w Ameryce Północnej i Południowej, na południowym krańcu Afryki, w Australii i Nowej Zelandii^[6].

Systematyka

Pozycja rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z kilkunastu rodzajów w obrębie podrodziny złotogłowowych (Asphodeloideae) z rodziny złotogłowowatych (Asphodelaceae) w obrębie rzędu szparagowców (Asparagales)^[2].

Pozycja rodzaju w systemie APG II (2003)

Klad okrytonasienne, klad jednoliścienne (monocots), rząd szparagowce (Asparagales), rodzina złotogłowowate (Asphodelaceae)^[2].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe, nadrząd Lilianae Takht., rząd agawowce (Agavales Hutch.), rodzina złotogłowowate (Asphodelaceae Juss.), podrodzina Asphodeloideae Burnett, plemię Asphodeleae Lam. & DC., podplemię Asphodelinae Baker., rodzaj złotogłów (Asphodelus L.)^[7]

Wykaz gatunków^[6]

Asphodelus acaulis Desf.
Asphodelus aestivus Brot. – asfodel letni^[5]
Asphodelus albus Mill. – asfodel biały^[5]
Asphodelus ayardii Jahand. & Maire
Asphodelus bakeri Breistr.
Asphodelus bento-rainhae P.Silva
Asphodelus cerasiferus J.Gay
Asphodelus fistulosus L. – asfodel rurkowaty^[5]
Asphodelus gracilis Braun-Blanq. & Maire
Asphodelus lusitanicus Cout.
Asphodelus macrocarpus Parl.
Asphodelus mariolousae Rivas Mart., J.C.Costa & Maria C.Duarte
Asphodelus ramosus L. – asfodel gałęzisty^[4]^[5]
Asphodelus refractus Boiss.
Asphodelus roseus Humbert & Maire
Asphodelus serotinus Wolley-Dod
Asphodelus tenuifolius Cav.
Asphodelus viscidulus Boiss.

Uprawa

Gleba dla roślin z tego rodzaju powinna być żyzna, przepuszczalna, o zasadowym odczynie, bogata w wapń. Złotogłów polecany jest do ogrodów skalnych, żwirowych. Przed zimą należy osłonić roślinę korą albo torfem, gdyż może przemarzać^[8].

Obecność w kulturze i symbolice

Złotogłów symbolizuje śmierć, świat zmarłych, żal, smutek, melancholię, sentymentalizm, pokorę, wieczność^[9].

W starożytnej Grecji sadzono go na cmentarzach jako pokarm dla dusz zmarłych^[9]^[10]. Według mitologii greckiej rósł na „asfodelowych łąkach” (gr. ἀσφόδελος λειμών asphódelos leimṓn), które znajdowały się w podziemnej krainie umarłych, nad rzeką Styks^[11]^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-04-11].
↑ ^a ^b Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 160.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 32. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b ^c Asphodelus L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-23] .
↑ James L. Reveal System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy. Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999. Systematyka rodzaju Asphodelus według Reveala. [dostęp 2007-03-18].
↑ Złotogłów. 2013. [dostęp 2013-11-04]. (pol.).
↑ ^a ^b Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.
↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003, s. 63. ISBN 83-7399-022-4.
↑ Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 154. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
↑ Starsi bogowie. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 207. ISBN 83-7391-077-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-04-11].

[slownik-4] Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 160.

[gawrys-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 32. ISBN 978-83-925110-5-2.

[powo-6] Asphodelus L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-10-23] .

[7] James L. Reveal System of Classification. PBIO 250 Lecture Notes: Plant Taxonomy. Department of Plant Biology, University of Maryland, 1999. Systematyka rodzaju Asphodelus według Reveala. [dostęp 2007-03-18].

[8] Złotogłów. 2013. [dostęp 2013-11-04]. (pol.).

[W._Kopaliński_''Słownik_symboli''_(83-214-0746-3)-9] Władysław Kopaliński: Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1990. ISBN 83-214-0746-3.

[W._Kopaliński_''Słownik_mitów''(83-7399-022-4)-10] Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003, s. 63. ISBN 83-7399-022-4.

[V._Zamarovský_(80-8046-098-1)-11] Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 154. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).

[Z._Kubiak_(83-7391-077-8)-12] Starsi bogowie. W: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 207. ISBN 83-7391-077-8.

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]