Yaka
Yaka – afrykańska grupa etniczna zamieszkująca Demokratyczną Republikę Konga (głównie dawną prowincję Bandundu[1]) i Angolę[2]. Posługują się własnym językiem yaka, z grupy języków bantuidalnych. Ich populację szacuje się na ponad 1,7 miliona[3].
 Niewolnicy Bayaka niosący sól na początku XX wieku | |
| Populacja |
1,72 mln (2020) |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Demokratyczna Republika Konga 1,25 mln |
| Język | |
| Religia |
katolicyzm (50%), protestantyzm (40%) i religia plemienna (5%) |
| Pokrewne | |
Charakterystyka
edytujW społeczeństwie Yaka obowiązuje matrylinearny system pokrewieństwa, natomiast dziedziczenie imienia, własności, władzy jest patrylinearne (w linii męskiej)[2]. Władzę sprawują lokalni wodzowie, którzy uznawani i kontrolowani są przez rząd kongijski[4].
Do głównych upraw Yaka należą słodkie ziemniaki, maniok i kukurydza, i jest to główne źródło pożywienia. Swoją dietę uzupełniają rybami i dziczyzną, tradycyjnie polują przy pomocy psów myśliwskich. Obecnie są także pracownikami migrującymi do obszarów miejskich[5].
Historia
edytujZgodnie z ustną tradycją ludu Yaka, razem z Suku uczestniczyli w inwazji na Królestwo Kongo, które przybyło w XVI wieku z płaskowyżu Lunda. Ekspansja Lunda i utworzenie królestwa Inbangala w 1620 roku wywarło ogromny wpływ na mieszkańców obszaru rzeki Kwango, do których należeli zarówno Yaka, jak i Suku[4].
Królestwo Yaka obejmowało kilka mniejszych grup etnicznych, w tym Suku. Starając się rozszerzyć na północny zachód i wschód, wodzowie Yaka osłabili siłę królestwa i zostali zmuszeni do podporządkowania się Królestwu Lunda. Imperium Lunda-Chokwe upadło w XIX wieku, a Yaka odzyskali część swojej niezależności[4].
Kultura
edytuj
Kultura materialna Yaka (rzeźba, koszykarstwo, obróbka metali i tkactwo) jest dobrze poznana. Maski i postacie Yaka mają charakterystyczne, masywne kształty, kuliste oczy i podkręcone nosy, a niektóre są polichromowane. Wiele z nich ma na sobie szmatkę rafii lub frędzle. Maski były często używane podczas różnych ceremonii religijnych[5].
Ich rzeźby zwane Mbwoolo i rzeźbiony bęben o nazwie Mukoku są regionalnie znane i wykorzystywane w rytualnych tańcach[4].
Jaskrawo pomalowane i zdobione maski służą ceremoniom związanym z przejściem do dorosłego życia. W okresie inicjacji, który może trwać rok lub dłużej, dorastający chłopcy są oddzielani od wioski i poddawani serii prób (w tym obrzezaniu), mających na celu zmierzenie ich siły i odwagi. Testy te często kończą się symboliczną śmiercią chłopców jako dzieci i odrodzeniem się jako mężczyzn. Wśród ludów Yaka i Suku zakończeniu mukandy towarzyszą maski Kholuka[6].
Tradycyjna religia Yaka koncentrowała się na wierze w Ndzambyaphuungu, który jest stwórcą mieszkającym w niebie, odpowiedzialnym za życie i śmierć. Jednak stwórca nie jest częścią ich uroczystości, ani rytuałów. Uroczystości religijne koncentrują się głównie na uczczeniu starszych i bambuta (przodków). Bambuta może być uhonorowany poprzez uznanie i praktykę tradycyjnych sposobów jak ofiary i prezenty[4].
Miejscem ofiarowania jest zwykle yipheesolu (polana w lesie). To miejsce jest niedostępne dla osób postronnych i wszystkich kobiet. W innym przypadku można składać ofiary w grobie przodków. Czary miały pierwszorzędne znaczenie dla Yaki. Moc ngaanga (osoby leczącej) mierzy się zdolnością do rozpoznania przyczyny choroby[4].
Przypisy
edytuj- ↑ Yaka, Oxford African American Studies Center, DOI: 10.1093/acref/9780195301731.001.0001/acref-9780195301731-e-43960 [dostęp 2020-04-22] (ang.).
- ↑ a b Krystyna Damm, Aldona Mikusińska (red.), Ludy i języki świata, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000 (PWN Leksykon), s. 104, ISBN 83-01-13070-9, OCLC 830240260 (pol.).
- ↑ Yaka - Joshua Project [online], Joshua Project [dostęp 2020-04-22].
- ↑ a b c d e f Yaka, [w:] Art & Life in Africa [online], The University of Iowa Museum of Art [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-27] (ang.).
- ↑ a b Yaka, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-04-22] (ang.).
- ↑ Headdress (Ndeemba) [online], www.metmuseum.org [dostęp 2020-04-22].