Xavras Wyżryn
Xavras Wyżryn – powieść Jacka Dukaja, alternatywna historia oparta na założeniu, że wojna polsko-bolszewicka potoczyła się inaczej. Utwór ukazał się po raz pierwszy w 1997 roku nakładem wydawnictwa SuperNOWA wraz z powieścią Zanim noc. Xavras Wyżryn był w 1997 roku nominowany do Nagrody im. Janusza A. Zajdla[1].
.png)
Opis fabuły
edytujW 1920 r. bolszewicy podbili Polskę, lecz następnie zatrzymali się na wschodnich granicach Niemiec. Kilkadziesiąt lat później partyzanci z Armii Wyzwolenia Polski pod wodzą samozwańczego pułkownika Xavrasa Wyżryna usiłują wyzwolić kraj spod sowieckiej dominacji. Akcja powieści toczy się w EWZ – European War Zone (Europejskiej Strefie Wojennej), strefie obejmującej Europę Środkowo-Wschodnią i Bałkany, miejscu, gdzie okrucieństwa wojny są codziennością, a władza rosyjska sprowadza się do brutalnych nalotów. Oddział AWP pod dowództwem Xavrasa podąża z bombą atomową w kierunku Moskwy, a amerykańska stacja telewizyjna WCN wysyła swojego reportera Iana Smitha, aby towarzyszył Xavrasowi i jego oddziałowi w rajdzie w głąb Rosji oraz rejestrował kamerą wszystkie jego posunięcia. Ian Smith szybko przekonuje się, że w rzeczywistości wojna nie jest taka jak przedstawia ją WCN, a Xavras jest zdolny do wysadzenia Moskwy za pomocą bomby atomowej, przez co Ian zmienia o nim zdanie i stara się ukazać go jako terrorystę. Jednak Xavras zawsze potrafi usprawiedliwić swoje działania w imię walki o wolną Polskę[1].
Analiza
edytujJedną z inspiracji autora była I wojna w Czeczenii[1][2]. Powieść była analizowana w kontekście motywu broni atomowej w literaturze[1]. Inne wątki utworu, które doczekały się komentarzy literaturoznawczych dotyczą m.in. symboliki narodowo-religijnej, moralności terroryzmu i patriotyzmu, a także roli mediów w kształtowaniu opinii publicznej[1][2][3][4]. Powieść została także opisana jako historiozoficzna, nawiązuje m.in. do teorii wielkiego człowieka[2]. Piotr Przytuła napisał, że Xavras Wyżryn to opowieść o tym, jak popkultura zawłaszcza i przetwarza postacie historyczne[5].
Główny bohater powieści, Xavras Wyżryn, jest postacią odwołującą się do polskich XIX-wiecznych, romantycznych tradycji narodowo-wyzwoleńczych, ale równocześnie, terrorystą wykorzystującym broń atomową, opisanym jako "ajatollah tej katolickiej dżihad"[1][3].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Olga Dawidowicz-Chymkowska, Użyteczna czy bezużyteczna? Bomba atomowa w twórczości Jacka Dukaja, „Przegląd Humanistyczny”, 61(1 (456)), 2017, s. 101–107, DOI: 10.5604/01.3001.0009.9230, ISSN 0033-2194 [dostęp 2022-07-30] (ang.).
- ↑ a b c Magdalena Wąsowicz, Historie alternatywne w literaturze polskiej : typologia, tematyka, funkcje, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, 59 (2 (118)), 2016, ISSN 0084-4446 [dostęp 2022-07-30].
- ↑ a b Krzysztof Uniłowski, Lord Dukaj albo fantasta wobec "mainstreamu", Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2011, ISBN 978-83-226-2028-1 [dostęp 2022-07-30] (pol.).
- ↑ Wojciech Orliński, Czarne oceany, Dukaj, Jacek [online], wyborcza.pl, 25 października 2001 [dostęp 2022-08-18].
- ↑ Piotr Przytuła, Citizens of the Universe – Poles in Jacek Dukaj’s Prose, „Prace Literaturoznawcze” (7), 2020, s. 269–278, DOI: 10.31648/pl.4723, ISSN 2353-5164 [dostęp 2022-07-30].
Bibliografia
edytuj- Stronice Dukaja. Xavras Wyżryn. [dostęp 2011-01-20]. (pol.).
- T.A. Olszański: Dukaj na manowcach. „Miesięcznik” ŚKF, nr 97
- Dudziński Robert (2013), Konrad wśród atomowego pyłu. Dziedzictwo romantyczne w zbiorze opowiadań „Xavras Wyżryn i inne fikcje narodowe” Jacka Dukaja [w:] Dziedzictwo romantyczne. O (nie)obecności romantyzmu w kulturze współczesnej, red. M. Piechota, M. Janoszka, O. Kalarus, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
- Praca magisterska: Szymon Fałdziński, „Niedokonane - prawdziwsze od dokonanego; Kłamstwo prawdziwsze od prawdy”. Historia alternatywna w twórczości Jacka Dukaja [online], 5 lipca 2017 [dostęp 2022-07-30].
- Praca magisterska: Magdalena Wąsowicz, "Fikcje narodowe". Historie alternatywne w literaturze polskiej po 1989 r [online], 5 października 2015 [dostęp 2022-07-30].