Wzór kwiatowy

Wzór kwiatowy – zapis służący do przedstawienia budowy morfologicznej kwiatu za pomocą symboli, liter i liczb. Informuje o liczbie elementów w poszczególnych okółkach kwiatu oraz o ich zrastaniu się, a także o położeniu dna kwiatowego względem zalążni^[1].

Stosowane są następujące oznaczenia^[1]:

P – okwiat pojedynczy, tj. niezróżnicowany na kielich i koronę (perigonium, perianthium)
E – kieliszek (epicalyx)
K – kielich (calyx)
C – korona (corolla)
A – pręcikowie (androeceum)
G – słupkowie (gynaeceum)

Liczby umieszczane w indeksie dolnym po poszczególnych literach oznaczają liczbę elementów w okółku, np. C₅ oznacza koronę o 5 płatkach, K₃ oznacza kielich o 3 działkach. Jeżeli elementów danego typu jest więcej niż 12, to zamiast podawania ich liczby (która najczęściej jest wówczas zmienna nawet w różnych kwiatach tej samej rośliny), pisze się znak nieskończoności ( $\infty$ ), który czytamy wiele albo liczne. Obecnie panuje tendencja do zastępowania tego znaku literą "n"^[1].

Symbole:

+ – wskazuje, że elementy danego typu (płatki, pręciki) występują w dwóch okółkach, np. A₅₊₅ oznacza pręciki w dwóch okółkach, w każdym po 5 pręcików.
( ) – oznacza zrastanie się (częściowe lub całkowite) elementów należących do tego samego okółka, np. C₍₅₎ wskazuje, że koronę tworzy 5 zrośniętych ze sobą płatków; A₍₉₎₊₁ oznacza, że z 10 pręcików 9 zrosło się w rurkę (swymi nitkami), a dziesiąty jest wolny (=niezrośnięty).
[ ] – stosuje się, aby wskazać przyrastanie nitek pręcików do korony, w zapisie typu: [C₍₅₎A₅].
— – kreska nad liczbą słupków (lub owocolistków w przypadku słupkowia zrosłego) oznacza, że słupek jest dolny (a tym samym kwiat jest górny), pod tą liczbą – oznacza że słupek jest górny (a kwiat dolny). Kreska ta symbolizuje więc jak gdyby "poziom", na którym znajduje się dno kwiatowe. Np. $G_{\overline {(5)}}$ oznacza słupek dolny (=zalążnię dolną) zbudowaną z 5 zrośniętych owocolistków.

Symbole symetrii kwiatu (umieszczane na początku wzoru kwiatowego):

* – symetria promienista kwiatu
↓ – symetria grzbiecista (rzadko spotyka się znak ↑).

Symbole symetrii rzadko stosowane (przestarzałe):

·|· – symetria podwójna (kwiaty takie ma np. rodzaj serduszka (Dicentra).
+ – symetria krzyżowa (kwiaty takie występują w rodzinie kapustowatych (Brassicaceae). Posiadają one tylko dwie osie symetrii.
↯ – kwiat asymetryczny, nieposiadający osi symetrii. Kwiaty takie występują na przykład u paciorecznika indyjskiego (Canna indica)^[2].

Wzory kwiatowe można zapisać dla każdego gatunku rośliny kwiatowej, w większości przypadków są jednak stałe dla całych rodzin lub podrodzin, a więc dla wielu blisko spokrewnionych rodzajów roślin.

Przykład wzoru kwiatowego:

rodzina liliowatych, rodzaj tulipan (Tulipa): *P₃₊₃A₃₊₃G₍₃₎.

Wzór oznacza: kwiat promienisty, z okwiatem niezróżnicowanym na kielich i koronę, ale składającym się z dwóch 3-elementowych okółków okwiatu, z dwoma 3-elementowymi okółkami pręcików i 3-krotnym słupkiem (tj. zrośniętym z 3 owocolistków).

Wzór kwiatowy nie oddaje następujących cech kwiatu, mających znaczenie diagnostyczne lub taksonomiczne:

wzajemnego ustawienia elementów z różnych okółków względem siebie (np. płatki nadległe lub śródlege w stosunku do działek),
ukształtowanie płatków (np. obecność ostrogi),
budowa (typ) zalążni,
obecność gynoforu.

Informacje te zawiera narys kwiatowy.

Typografia wzoru kwiatowego

Gdy niedostępne są indeksy dolne, spotyka się liniowy zapis wzoru kwiatowego, np. dla rodziny kapustowatych pisze się * K 2+2, C 4, A 2+4, G 2 (sup).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c J. Szweykowska, J. Szweykowski: Botanika. Tom I. Morfologia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-13946-3.
↑ Louis P. Ronse De Craene: Floral Diagrams: An Aid to Understanding Flower Morphology and Evolution. Cambridge: Cambridge University Press, 4 lutego 2010 r. ISBN 978-0-521-49346-8.

[botanika-1] J. Szweykowska, J. Szweykowski: Botanika. Tom I. Morfologia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-13946-3.

[2] Louis P. Ronse De Craene: Floral Diagrams: An Aid to Understanding Flower Morphology and Evolution. Cambridge: Cambridge University Press, 4 lutego 2010 r. ISBN 978-0-521-49346-8.

[1]

[2]