Wyszyna Machorowska

Wyszyna Machorowska
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	świętokrzyskie
Powiat	konecki
Gmina	Ruda Maleniecka
Liczba ludności (2011)	78
Strefa numeracyjna	41
Kod pocztowy	26-242
Tablice rejestracyjne	TKN
SIMC	0266755
	Położenie na mapie gminy Ruda Maleniecka Wyszyna Machorowska
	Położenie na mapie Polski Wyszyna Machorowska
	Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego Wyszyna Machorowska
	Położenie na mapie powiatu koneckiego Wyszyna Machorowska
	51°09′37″N 20°10′51″E/51,160278 20,180833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wyszyna Machorowska – wieś sołecka^[6] w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie koneckim, w gminie Ruda Maleniecka^[5]^[7].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Zwiastowania NMP w Rudzie Malenieckiej^[8].

Historia

Według jednego z przekazów Wyszyna wzięła swą nazwę od słowa wyszynk, czyli miejsca, gdzie spożywa się alkohol w miejscu jego zakupu. Ponoć przy ruchliwym dawniej szlaku na Śląsk istniały trzy zajazdy czy też karczmy, wokół których z czasem powstały osady, czyli dzisiejsze Wyszyny: Rudzka, Machorowska i Fałkowska.

Jednak fakt, że Wyszyna należy do jednej z najstarszych miejscowości w regionie, przemawia za tym, że jej nazwa może pochodzić od staropolskiego słowa wyszyna. Słowo to z biegiem czasu przekształciło się w używane obecnie słowo wyżyna i jak dawniej oznacza teren położony wyżej niż pozostałe. Podobnie jak staropolskie słowa, wyszszy i wyszej wymawia się dzisiaj wyższy i wyżej. Zbliżonymi przykładami nazw miejscowości mogą być Wyszków i Wyszogród. W języku staropolskim można też znaleźć słowa wisznia i wyżnia oznaczające punkty terenowe górujące nad okolicą.

Choć brak szczegółowych opisów miejscowości, co do jej pierwotnego położenia to należy przypuszczać, że dawna Wyszyna mogła znajdować się w pobliżu dzisiejszej Wyszyny Machorowskiej. Świadczyć o tym może najwyższe w tej okolicy wzgórze. Wyszyna jak również okoliczne wsie musiała istnieć jeszcze przed wzniesieniem kościoła parafialnego w Lipie, co miało miejsce w 1129 roku.

W połowie XV w. do parafii w Lipie należało 6 wiosek między innymi Wyszyna. Natomiast Wola Wyszyńska (Wyszyna Fałkowska), wchodziła w skład dóbr Fałków, której właścicielem był Jan Giżycki herbu Gozdawa. Wieś ta została utworzona z części wsi Wyszyna, a dodany człon nazwy wola oznaczał, że miejscowość czasowo została zwolniona z płacenia dziesięciny.

Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis spisanej w latach 1470-1480 wymienia już trzy miejscowości, którym nadał numeracje od jeden do trzy i były to:

Wisznya prima czyli Wyszyna pierwsza (Wyszyna Rudzka),
Wisznya secunda, alias Wiszniczska Wolya czyli Wyszyna druga lub Wyszyńska Wola (Wyszyna Fałkowska) oraz
Wisznya tertia czyli Wyszyna trzecia (Wyszyna Machorowska)

Wisznia tertia nazywana też górną - obecnie Wyszyna Machorowska została odnotowana przez Długosza, jako własność dziedzica Andrzeja Mniowskiego herbu Nieczuja. Płacił on dziesięcinę kościołowi w Lipie.

Stosunkowo wcześnie oddzieleniu uległa Wola Wyszyńska i weszła w skład dóbr fałkowskich. Natomiast pozostałe dwie Wyszyny z uwagi na to, że występowały pod podobnymi nazwami były często mylone w różnych źródłach. Dlatego też trudno uściślić wiele faktów z dziejów obu miejscowości. W XIX w. oprócz nazwy Wyszyna pojawiła się nazwa Wyszynka (dzisiejsza Wyszyna Rudzka) używana do dziś przez okolicznych mieszkańców. Natomiast Wyszynę Fałkowską, należącą w XIX w. do dziedziców Fałkowa-Jakubowskich nazywano Wolą Fałkowską lub Wólką Fałkowską. Dzisiaj najpopularniejsza nazw to Wólka.

Wyszyna w dawnych czasach musiała być dość znaczącą miejscowością. W 1514 roku znajdowała się tu kuźnica żelazna. Natomiast dzisiejsza Ruda Maleniecka wymieniona została dopiero w 1717 roku. Występowała ona wtedy pod nazwą Ruda Wyszyńska i była prawdopodobnie przysiółkiem Wyszyny.

4 lipca 1803 roku Franciszek Saryusz Wolski sprzedał swoje dobra, czyli między innymi Rudę Wyszyńską i Wyszynę księciu Jerzemu Karolowi, landgraffowi de Hessen Darmstadt.

Według opisu z 1825 r. Wyszynka (na Wyszynie) oraz Wesoła i Lisie Jamy należały do majątku Ruda Wyszyńska. W owym czasie zabudowania włościańskie w Rudzie Wyszyńskiej składały się z około 20 chałup. Natomiast w Wyszynce było ich wtedy około 7 krytych słomą. Znajdował się tam również nowo wzniesiony dwór i budynki dworskie. Wszystkie one kryte były gontem. Zabudowa dworska i włościańska, była drewniana. Budynki posiadały podłogi i murowane kominy.

W 1825 roku niemal całe dobra księcia Jerzego Karola dzierżawił Stanisław Bogusławski. Działało też kilku poddzierżawców. Jeden z nich - Teodor Mazarski z Rudy dzierżawił Wyszynkę i miejscową fryszerkę.

W 1826 roku Wyszyna pojawiła się w aktach hipotecznych dóbr Machory. Właścicielem tego rozległego majątku był bankier warszawski i przemysłowiec żydowskiego pochodzenia - Samuel Leopold Antoni Fraenkel.

W tym samym roku Fraenkel sprzedał swemu pasierbowi Józefowi Ludwikowi Laskiemu ów majątek wraz z Wyszyną za sumę 350 000 zł. Okolice Wyszyny stanowiły prawdopodobnie bazę surowcową dla fabryk w dobrach Machory. Niejednokrotnie pojawiają się, bowiem wzmianki w literaturze mówiące o kopalniach gliny zlokalizowanych w obrębie majątku Machory.

Według Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego dobra Machory składały się z folwarków: Machory i Wyszyna, osad fabrycznych:Młynek, Nowa Góra, Dąbrowa i Sielec oraz wsi: Adamów, Marcinków, Chełsty, Wyszyna, Jasion, Maliny, Antoniów, Polesie, Młynek, Nowa Góra, Cegielnia i Tama.

Prawdopodobnie, dlatego że miejscowość pozostała w powiązaniu z dobrami Machory z czasem powstała nowa nazwa miejscowości-Wyszyna Machorowska.

Zobacz też

Wyszyna, Wyszyna Fałkowska, Wyszyna Rudzka

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153893
↑ Wieś Wyszyna Machorowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-02-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1565 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ ^a ^b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-05].
↑ Jednostki organizacyjne gminy Ruda Maleniecka. Urząd Gminy Ruda Maleniecka. [dostęp 2015-04-05].
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-03-20].
↑ Opis parafii na stronie diecezji

Bibliografia

Franciszek Rawita-Gawroński –Studya i szkice historyczne – wyd. Nakł. H. Altenberga 1903
Adam Kryński-Gramatyka języka polskiego -wyd. Skł. gł. w księg. M. Arcta, 1903
Aleksander Brückner - Słownik etymologiczny języka polskiego wyd. I Kraków 1927 - wyd. II Wiedza Powszechna 1970.
Jan Długosz - senioris canonici cracoviensis Liber beneficiorum Dioecesis Cracoviensis - wyd. I drukiem Ex typographia Kirchmajeriana 1863 tom I
Jan Wiśniewski w - Dekanat Konecki – wyd. Jan Kanty Trzebiński -Radom 1913
Partnerstwo na rzecz rozwoju obszarów rybackich - wyd. Biuro LGR „ Między Nidą a Pilicą” Włoszczowa 2012
Ryszard Kołodziejczyk - Dzieje burżuazji w Polsce: studia i materiały - wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich - 1983

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 153893

[pwl-2] Wieś Wyszyna Machorowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-02-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-3] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..

[poczta-4] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1565 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[teryt-5] TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-04-05].

[bip-6] Jednostki organizacyjne gminy Ruda Maleniecka. Urząd Gminy Ruda Maleniecka. [dostęp 2015-04-05].

[teryt2-7] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013-02-15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2015-03-20].

[par-8] Opis parafii na stronie diecezji

[6]

[5]

[7]

[2]

[3]

[4]

[1]

[8]