Wszewłoga górska

Wszewłoga górska
	; Morfologia (Meum athamanticum)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	wszewłoga
Gatunek	wszewłoga górska
	Nazwa systematyczna
	Meum athamanticum Jacq.; Fl. Austriac. 4: 2 (1776)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wszewłoga górska (Meum athamanticum Gersault.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Zasięg gatunku obejmuje Europę Zachodnią i Środkową – od Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii na zachodzie, po Bułgarię, Rumunię i Polskę na wschodzie. Obecny jest też w Maroku. W północnej Europie rośnie jako gatunek introdukowany (w Irlandii, Danii i krajach Półwyspu Skandynawskiego^[3]. Populacje z południowej części zasięgu (z Hiszpanii i Maroka) opisywane bywają jako dwa odrębne gatunki^[4]. W Polsce rośnie w Sudetach^[5]. Zasiedla łąki górskie i skaliste usypiska^[6].

Morfologia

Pokrój

Owoce

Pokrój: Roślina zielna z grubym i długim kłączem, w szyi korzeniowej okrytym postrzępionymi nasadami dawnych liści. Roślina wyróżnia się silnym, korzennym zapachem^[6].
Łodyga: Naga, dęta, kanciasto bruzdowata i często czerwonawo nabiegła. Nierozgałęziona lub rozgałęziająca się w górnej części^[6].
Liście: Z pochwiastymi nasadami. Blaszka liściowa jajowata w zarysie, kilkukrotnie pierzasto podzielona na nitkowate odcinki skupione po kilka. Liście łodygowe są nieliczne^[6].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, które w liczbie 6–15 tworzą baldach złożony. Szypuły baldachu są nierówne i kanciaste, zwykle nagie, czasem owłosione od wewnątrz. Pod kwiatostanem brak pokryw lub są pojedyncze. Pokrywek jest wiele, są lancetowate i obłonione. Kielich ma bardzo drobne, niewyraźne ząbki. Płatki korony są białe, czasem czerwonawe lub różowe, kształtu eliptycznego do odwrotnie jajowatego, na szczycie zaostrzone lub wycięte. Krążek miodnikowy stożkowaty zwieńczony dłuższymi od niego szyjkami słupka^[6].
Owoce: Rozłupnie składające się z dwóch rozłupek, jajowate, nagie, z boków spłaszczone. Osiągają 6 mm długości i 2,5 mm szerokości. Owoce są nieoskrzydlone lub słabo oskrzydlone, z trójkątnymi żebrami^[6].

Rozwój: Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do sierpnia^[6]. Kwiaty zapylane są głównie przez muchówki i chrząszcze.
Siedlisko: Występuje na górskich łąkach i pastwiskach w klimacie umiarkowanie chłodnym. Rośnie na stanowiskach umiarkowane nasłonecznionych, na glebach przeciętnie wilgotnych, słabo kwaśnych, średnio zwięzłych i umiarkowanie żyznych.
Fitosocjologia: W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Meo-Festucetum i gatunek wyróżniający dla związku roślinności (All) Polygono-Trisetion^[7].

Roślina ozdobna: Oryginalna roślina, przydatna do sadzenia na skalniakach, rabatach bylinowych, skarpach czy założeniach typu łąkowego, ozdobna głównie dzięki drobno podzielonym liściom przypominającym ozdobne gatunki szparagów (Asparagus).
Roślina lecznicza: Surowcem zielarskim jest korzeń. Zawiera cukier roślinny, gumy roślinne, olejki eteryczne, skrobię, olej, żywice i inne związki. Preparaty z korzenia wszewłogi górskiej pobudzają trawienie, działają moczopędnie i wykrztuśnie. Były stosowane przy gorączce, astmie, nerwicach, zapaleniu dróg moczowych i zaburzeniach trawienia.

Zbiór i suszenie: Korzeń ziela należy zbierać w dni bezdeszczowe i słoneczne. Suszenie w miejscu suchym przewiewnym. Nie zaleca się samodzielnego zbierania wszewłogi górskiej z powodu możliwości pomylenia jej z trującymi gatunkami roślin baldaszkowatych.

Sztuka kulinarna: Niegdyś roślina przyprawowa. Ekstrakt z korzenia używany jest do aromatyzowania wódki Żołądkowej Gorzkiej. Korzeń wykorzystywany do wyrobu nalewki alkoholowej.

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b Meum athamanticum Jacq., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-08-22] .
↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 314. ISBN 0-333-74890-5.
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając, MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 359, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 92-94 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

Eugeniusz Kuźniewski, Janina Augustyn-Puziewicz: Przyroda z apteką.Jak rozpoznawać i stosować zioła. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 85,rozdz. Łąki murawy i pastwiska. ISBN 83-7384-556-9.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.