Wodzianka
Wodzianka – prosta zupa znana na Śląsku[1] i w Polsce Środkowej[2]. Wodzianka występuje w wielu odmianach, ale w każdej podstawą są chleb i wrzątek. Maciej E. Halbański w swoim Leksykonie sztuki kulinarnej podał następującą definicję wodzianki: zupa przyrządzona z czerstwego chleba pokrajanego w kostkę, zalanego wrzątkiem, z dodatkiem roztartego z solą czosnku i tłuszczu, najlepiej smalcu ze skwarkami
[3].
 Niezabielana wodzionka | |
| Inne nazwy |
wodzionka, sznelka, snelka, kura górnicza, kapłonek, kapłon, kapłun, kapłanek, rosopitek, rosół na siekierze, ślepy rosół, gapi rosół |
|---|---|
| Rodzaj |
zupa |
| Obróbka żywności |
gotowanie |
| Składniki | |
|
chleb, tłuszcz i inne | |
_(cropped).jpg)
Śląsk
edytujWodzionka/wodzianka[1][4] (śl. wodźůnka[potrzebny przypis]), inaczej sznelka[1][4] (z niem. schnell = szybko, prędko[4]), snelka[4], kura górnicza[1][4] albo brotzupa (z niem. Brotsuppe)[potrzebny przypis] stanowiła dawniej jedno z podstawowych dań śląskiej kuchni[1].
Wodzionkę przyrządza się z czerstwego chleba, roztartego czosnku, czasem też cebuli i pietruszki, oraz tłuszczu zwierzęcego (masła, smalcu lub słoniny, niekiedy też śmietany)[1]. Dawniej wykorzystywano też łój wołowy lub sadło[4]. Składniki, po rozdrobnieniu, zalewane są wrzątkiem, najczęściej bezpośrednio w naczyniu (talerzu), z którego zupę się spożywa[1]. Współcześnie wodzianka bywa doprawiana przyprawami typu Maggi, co zostało odnotowane w specyfikacji wpisanej na Listę produktów tradycyjnych wodzionki z województwa opolskiego[4].
Popularność wodzionki wiąże się z tradycją niewyrzucania a wykorzystywania każdego czerstwego pieczywa – symbolizowała śląską skromność oraz oszczędność[1]. Była bardzo popularnym daniem, spożywanym na co dzień, o różnych porach dnia, w rodzinach o różnym statusie materialnym[1]. Późną jesienią i zimą jadało się ją często na śniadanie[4]. Była też popularnym daniem postnym[1]. W XIX i na początku XX wieku uchodziła za synonim śląskiej biedy[1].
Śląskie wodzianki wpisane na Listę produktów tradycyjnych prowadzoną przez polskie Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi:
- „Wodzionka” (woj. opolskie) wpisana 6 lutego 2007[4].
- „Wodzionka / wodzianka” (woj. śląskie) wpisana 15 lutego 2007[1].
W dniu 15 lipca 2010 roku śląski zespół FEET opublikował w serwisie YouTube utwór zatytułowany „Wodzionka”[5][czy to ważne?]. Klip doczekał się prawie 3,151 mln wyświetleń (stan na 28 grudnia 2023 roku)[6]. Tekst piosenki (po śląsku) zawiera w sobie przepis na przygotowanie zupy[7].
Polska Środkowa
edytujW Polsce Środkowej wodzianka znana była też jako kapłonek[2]. Inne, podobne nazwy to: kapłon (w Łęczyckiem), kapłun (w Łowickiem) i kapłanek (w Łowickiem)[8]. W niektórych regionach Polski nazywana była rosołem na siekierze[2]. W Brzezińskiem zwana była ślepym rosołem względnie rosopitkiem, w Łowickiem i na innych terenach Polski Środkowej rosołkiem lub gapim rosołem[2].
Kapłonek (wodzianka) jest przykładem zup gotowanych z najtańszych i najłatwiej dostępnych składników, popularnych w czasach ogólnie panującej biedy[2]. Był codzienną potrawą jadaną w Polsce Środkowej, często na śniadanie[2]. W czasie postu spożywano wodziankę nieokraszoną słoniną czy skwarkami[2].
26 stycznia 2009 produkt o nazwie „Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa” został wpisany na polską Listę produktów tradycyjnych[2]. Produkt wytwarzany jest w miejscowości Gałków Duży w gminie Koluszki[8]. Była to potrawa ubogich na przednówku, stąd tradycyjna receptura jest skromna[2]. Według oficjalnej charakterystyki „kapłonek (wodzianka) z Gałkowa” jest gęstą, zawiesistą, słodko-kwaśną zupą z czerstwego chleba ze skwarkami[2]. Tradycyjnie gotuje się ją na skórce słoniny, z liściem laurowym, włoszczyzną lub kminkiem[2]. Zastosowanie czerstwego chleba żytniego z dobrze wypieczoną skórką nadaje potrawie charakterystyczny aromat i lekko kwaskowy smak[2]. Dodatkowo zupę zabiela się śmietaną[2]. Potrawę przyprawia się jedynie solą i pieprzem[2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l Wodzionka / wodzianka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2017-04-21)]. UWAGA: Celowo podano tu link do strony archiwalnej (z 2017 roku) – zawiera ona więcej informacji oraz zdjęcie.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2022-03-20].
- ↑ [hasło] „wodzianka”. W: Maciej E. Halbański: Leksykon sztuki kulinarnej. Warszawa: Wydawnictwo „Watra”, 1987, s. 205. ISBN 83-225-0106-4.
- ↑ a b c d e f g h i Wodzionka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2022-03-20]. Zobacz też: stara wersja strony, ze zdjęciem, zarchiwizowana 2017-08-27.
- ↑ FEET-Wodzionka. [dostęp 2023-10-24].
- ↑ FEET-Wodzionka Realtime YouTube Live View Counter 🔥 – Livecounts.io [online], livecounts.io [dostęp 2023-12-28].
- ↑ Feet – Wodzionka [online], iSing [dostęp 2023-10-24] (pol.).
- ↑ a b Kapłonek (wodzionka) z Gałkowa. [w:] Produkty tradycyjnego pochodzenia [on-line]. Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Społeczności Lokalnej „Mroga” (mrogapoleca.pl), 2014-09-11. [dostęp 2022-03-19].
Linki zewnętrzne
edytuj- Wodzionka / wodzianka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. śląskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2017-04-21)]. UWAGA: Celowo podano tu link do strony archiwalnej (z 2017 roku) – zawiera ona więcej informacji oraz zdjęcie.
- Wodzionka. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. opolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zobacz też: stara wersja strony, ze zdjęciem, zarchiwizowana 2017-08-27.
- Kapłonek (wodzianka) z Gałkowa. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. łódzkie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.