Witold Wilkosz
Witold Wilkosz (ur. 14 sierpnia 1891 w Krakowie, zm. 31 marca 1941 tamże) – polski matematyk, fizyk i filozof, popularyzator nauki, pionier polskiej radiotechniki i radiofonii.
 Zurich 1932 | |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor nauk matematycznych i fizycznych | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Habilitacja | |
| Profesura | |
| Uczelnia | |
Życiorys
edytujWitold Wilkosz był synem Jana Wilkosza, polonisty i profesora gimnazjum, oraz Józefy Vopalko[1]. Od najmłodszych lat wyróżniał się zdolnościami matematycznymi oraz językowymi. Maturę zdał w Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego. W młodości przyjaźnił się z Stefanem Banachem[2]. Przed maturą napisał artykuł o semitologii, za który otrzymał od towarzystwa naukowego Morgenländische Gesselchaft członkostwo oraz stypendium, które umożliwiło mu studia na uniwersytecie w Bejrucie. Po kilku miesiącach powrócił i rozpoczął studia z zakresu filologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po dwóch latach zmienił kierunek na matematykę, studiował w Krakowie i w Turynie. Uzyskał doktorat na podstawie pracy o całkach Lebesgue’a napisanej pod kierunkiem Stanisława Zaremby i rozpoczął pracę wykładowcy matematyki na swojej macierzystej uczelni[3]. W 1920 roku habilitował się, w 1936 otrzymał profesurę.
Druga Wojna Światowa
edytujAresztowany 6 listopada 1939 w gronie profesorów krakowskich po tzw. „wykładzie inauguracyjnym” SS-Sturmbannführera Bruno Müllera. Ciężka choroba spowodowała, że Niemcy uznali go za niezdolnego do umieszczenia w obozie, 9 listopada 1939 roku został zwolniony wraz z innymi 9 profesorami. Powrócił do domu chory, załamany 14 listopada 1939 roku otrzymał nakaz opuszczenia zajmowanego wraz z rodziną mieszkania przy Placu Inwalidów 4. Przyjął propozycję objęcia pracy nauczycielskiej w szkole handlowej mieszczącej się w dawnym Instytucie Matematycznym. W celach zarobkowych przyjął dodatkową pracę w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych przy ulicy Łobzowskiej 39. Osłabiony, podupadł na zdrowiu, zimne sale szkolne, nasiliły tylko przeziębienie. Lekarze polecili mu wyjazd do Sanatorium Ubezpieczalni Społecznej w Radziszowie koło Skawiny. Okazało się jednak, że stan profesora był już beznadziejny. Odesłano go do Krakowa, gdzie zmarł na zapalenie płuc 31 marca 1941 roku[4]. Pozostawił rodzinę bez środków do życia. Pomocą służyła im wyłącznie Rada Główna Opiekuńcza. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[5] (kwatera Z, wsch.).
Innowacje i osiągnięcia
edytuj
Wilkosz wprowadził szereg innowacji, które znacząco wpłynęły na rozwój radiotechniki i popularyzację nauki w Polsce. Jego fascynacja radiem miała charakter wielostronny, obejmując zarówno stronę techniczno-konstrukcyjną, jak i zastosowania matematyki w elektrotechnice. Wilkosz pracował nad konstruowaniem i ulepszaniem odbiorników radiowych, tworząc między innymi prosty i tani odbiornik jednolampowy, który przeszedł do historii radiotechniki jako „aparat Wilkosza”[6]. Wzorując się na jego budowie, skonstruowano pierwszy przed wojną miniaturowy odbiornik zasilany z baterii kieszonkowych, znany jako „Vademecum”, który stał się pierwowzorem powojennej „Szarotki”.
Wilkosz założył wytwórnię i poradnię radiową „Teleradio” w Krakowie, gdzie bezinteresownie udzielał porad radioamatorom. W latach 1927-1930 regularnie publikował artykuły w „kurierze radiowym”, dzieląc się swoimi zdobyczami technicznymi. W 1931 roku opracował projekt budowy krótkofalowego nadajnika na prośbę profesora Józefa Latkowskiego, który badał wpływ fal krótkich na organizmy ludzkie i zwierzęce.
Wilkosz założył również Polskie Towarzystwo Fultograficzne, które zajmowało się próbami rozpowszechniania odbioru obrazów ze stacji zagranicznych oraz budową aparatów fultograficznych w Polsce (pierwowzorów faksów) oraz doradzał jak go zastosować w Ilustrowanym Kurierze Codziennym[7]. Jego osiągnięcia konstruktorskie były na tyle znaczące, że firma holenderska „Philips” zaproponowała mu stanowisko kierownika-konstruktora, jednak Wilkosz odmówił, ceniąc swoją niezależność w pracy naukowej.
Jako matematyk, Wilkosz interesował się elektrotechnicznymi zastosowaniami równań różniczkowych, szczególnie w kontekście wytwarzania fal radiowych. Poświęcił temu zagadnieniu pracę „O równaniu relaksacyjnym”, która jednak nie została opublikowana z powodu braku polskiej terminologii[8].
Upamiętnienie
edytujJego imię nosi konkurs PTM na najlepszą pracę popularyzującą matematykę[9]
Twórczość
edytuj- 1918: Z teorii funkcji absolutnie ciągłych i całek Lebesgue’a (doktorat),
- 1920: O funkcjach ściśle mierzalnych i Duhamelowskich wraz z zastosowaniami do teorii równań całkowych i różniczkowych (rozprawa habilitacyjna),
- 1929: Fultograf i fultografia, Wydane przez Towarzystwo Fultograficzne, Kraków
- 1929: Fultograf - teczka montażowa, schemat, plany budowy i Szczegółowy opis działania, Polskie Towarzystwo Fultograficzne, Kraków
- 1931: Les proprietés topologiques du plan euclidien, Paryż,
- 1938: Liczę i myślę, Kraków, Warszawa 1951[10]
- 1938: Jak powstała liczba,
- 1938: Przedmowa do książki Jana Ciechotnego: Liczba i kształt. Wstęp do elementarnego kursu radio-techniki, Katowice
- Miniaturowy odbiornik dwulampowy, Wydane przez Laboratorium doświadczalne „Teleradio” , Kraków[8].
- 1946: Człowiek stwarza naukę, Kraków.
Przypisy
edytuj- ↑ Wilkosz Witold (1891-1941). wiw.pl. [dostęp 2014-01-05]. (pol.).
- ↑ Marian Albiński: Wspomnienia o Banachu i Wilkoszu. kielich.amu.edu.pl, 1976. [dostęp 2014-01-05]. (pol.).
- ↑ Witold Wilkosz - The Mathematics Genealogy Project [online], www.genealogy.math.ndsu.nodak.edu [dostęp 2023-07-22].
- ↑ prof. Bronisław Średniawa: W dwudziestą rocznicę śmierci Witolda Wilkosza. ifpan.edu.pl, 1961. [dostęp 2014-01-05]. (pol.).
- ↑ Jan Wiktor Tkaczyński (red.), Pro Memoria III. Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego spoczywający na cmentarzach Krakowa 1803-2017, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 316, ISBN 978-83-233-4527-5.
- ↑ Stanisław Gołąb, . "Witold Wilkosz (1891-1941)." [online], 2000.
- ↑ Mariusz Majewski, Elity Drugiej Rzeczypospolitej w ikonografii „Światowida. Ilustrowanego Kuriera Tygodniowego” [online], Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie, 2017.
- ↑ a b K. Rakoczy-Pindor, Przygoda matematyka z radiem czyli profesor Witold Wilkosz pionierem radiotechniki i radiofonii w Polsce, „Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Seria 2: Wiadomości Matematyczne”, [Z] 39, 2003, s. 151–156, ISSN 0373-8302 [dostęp 2024-09-24] (pol.).
- ↑ Oddział Krakowski Polskiego Towarzystwa Matematycznego [online], im.uj.edu.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Książki - Instytut Matematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego [online], im.uj.edu.pl [dostęp 2024-09-24].
Bibliografia
edytuj- Witold Wilkosz. krakowianie1939-56.mhk.pl. [dostęp 2017-11-12].
Linki zewnętrzne
edytuj- Krystyna Rakoczy-Pindor, Przygoda matematyka z radiem, czyli profesor Witold Wilkosz pionierem radiotechniki i radiofonii w Polsce. main3.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-25)].
- Prace Witolda Wilkosza dostępne w Sieci (Katalog HINT)
- Prace Witolda Wilkosza w bibliotece Polona