Wiktor Chajes
Wiktor (Wigder) Chajes (ur. 28 września 1875 we Lwowie[1], zm. 1940 w Kijowie) – bankier, działacz społeczny i kulturalny Lwowa, od 1930 do 1939 wiceprezydent miasta, ofiara zbrodni katyńskiej.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
28 września 1875 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Wiceprezydent Lwowa | |
| Okres |
od lat 30. |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujWiktor Chajes był synem Aarona Szlomo Chajesa (Salomona) i Henryki (Hinde) z Kesslerów. Już jako kilkunastolatek stał się zwolennikiem asymilacji Żydów, brał udział w obchodach polskich rocznic patriotycznych. Uczył się w lwowskim Gimnazjum im. Franciszka Józefa, skąd został wyrzucony za działalność narodową. Na rok przeniósł się do gimnazjum w Przemyślu. Działał w tajnym ruchu niepodległościowym Towarzystwo Przyjaciół Oświaty na obszarze Galicji[2]. W sierpniu 1892 w ramach polskiej organizacji patriotycznej „Orzeł Biały” prowadził akcję zrywania i zamalowywania afiszy informujących o przyjeździe do Lwowa cesarza Franciszka Józefa I, za co został uwięziony. Niedopuszczony do matury wyjechał do Berlina na studia w Akademii Handlowej. Do Lwowa powrócił w 1895.
W 1900 roku wraz ze szwagrem założył Dom Bankowy „Schütz i Chajes”[3], zbliżył się wówczas do środowiska syjonistycznego. Był aktywnym działaczem charytatywnym, inicjatorem przedsięwzięć gospodarczych, pracował dla dobra społeczności żydowskiej i polskiej. Czynnie wspierał ruch strzelecki. Działał w ramach organizacji Polski Skarb Wojskowy[4]. W 1913 został wybrany do Rady Miasta Lwowa. Od 1809 do 1922 był zastępcą prezesa zarządu Towarzystwa Szkoły Handlowej we Lwowie[5].
Podczas I wojny światowej zaangażował się czynnie w ruch legionowy. W lutym 1918 został jednym ze stu członków Tymczasowej Rady Miejskiej we Lwowie[6]. W wolnej Polsce aktywnie włączył się w nurt życia społecznego i gospodarczego. Zimą 1920 współtworzył i organizował Targi Wschodnie, którymi żył do 1939 (ostatnie otworzył 2 września 1939). 12 lipca 1927 został wybrany do komisji rozjemczej giełdy pieniężnej we Lwowie[7]. Był założycielem Muzeum Żydowskiego we Lwowie. Był wieloletnim radnym Rady Miasta Lwowa w okresie II Rzeczypospolitej, wybrany w wyborach samorządowych 1934 z ramienia listy żydowskiej[8][9]. Od 1930 do 1939 sprawował urząd wiceprezydenta Lwowa. Stanowisko pełnił jako przedstawiciel mniejszości żydowskiej[10]. Został członkiem założycielem powołanego w 1938 Stowarzyszenia „Towarzystwo Budowy Panoramy Plastycznej Dawnego Lwowa”[11].
Po wybuchu wojny współorganizował we Lwowie Komitet Pomocy dla Żołnierzy i był jego wiceprezesem. 23 września 1939, w dzień po kapitulacji Lwowa przed Armią Czerwoną, został aresztowany przez NKWD wraz z pozostałymi prezydentami (Stanisławem Ostrowskim, Janem Weryńskim i Franciszkiem Irzykiem). Inne źródło podało zatrzymanie w październiku 1939[12]. Osadzony w więzieniu na Zamarstynowie, w więzieniu Brygidki we Lwowie, skąd wiosną 1940 został przewieziony do opróżnionego już obozu w Starobielsku[potrzebny przypis]. W 1940 został zamordowany w więzieniu NKWD w Kijowie przy ul. Karolenkiwskiej 17. Jego nazwisko znalazło się na tzw. Ukraińskiej Liście Katyńskiej opublikowanej w 1994 (został wymieniony na liście wywózkowej 42-400 oznaczony numerem 3089)[13][14][15]. Został pochowany na otwartym w 2012 Polskim Cmentarzu Wojennym w Kijowie-Bykowni.
Żoną Wiktora Chajesa była Cecylia z domu Sternbach (1877–1947).
Pozostali dwaj zastępcy prezydenta Lwowa z lat 30. Stanisława Ostrowskiego, Franciszek Irzyk i Jan Weryński, także zostali ofiarami zbrodni katyńskiej dokonywanej na terenach ukraińskich[16].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)[17]
- Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1937)[18][19]
- Medal Niepodległości (4 listopada 1933)[20][21]
Zobacz też
edytuj- Hirsz Perec Chajes, bliski krewny Wiktora Chajesa, naczelny rabin Wiednia
- jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
- obozy NKWD dla jeńców polskich
- ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej
- kampania wrześniowa
Przypisy
edytuj- ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 96.
- ↑ Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1897. Lwów: 1930, s. 121, 131, 186.
- ↑ Kronika miejska. Hojny dar Wiceprezydenta miasta Lwowa. „Gazeta Lwowska”. Nr 223, s. 2, 29 września 1935.
- ↑ Zygmunt Zygmuntowicz: Żydzi Bojownicy o Niepodległość Polski. Lwów: 1939.
- ↑ Towarzystwo Szkoły Handlowej we Lwowie w piętnastolecie 1908-1923. Lwów: 1923, s. 15.
- ↑ Tymczasowa Rada Miejska we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 31 z 7 lutego 1918.
- ↑ Komunikat biura giełdy pieniężnej. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 157 z 14 lipca 1927.
- ↑ Oficjalne wyniki wyborów do Rady Miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 130 z 31 maja 1934.
- ↑ Prof. Fr. Bujak i prof. K. Bartel laureatami nagrody naukowej miasta Lwowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 73 z 31 marca 1938.
- ↑ Z Tadeuszem Krzyżewskim rozmawia Janusz M. Paluch. cracovia-leopolis.pl. [dostęp 2016-04-07].
- ↑ Statut Stowarzyszenia Towarzystwo Budowy Panoramy Plastycznej Dawnego Lwowa. Lwów: 1938, s. 13.
- ↑ Sławomir Kalbarczyk. Ukraińska Lista Katyńska. „Komentarze historyczne”, s. 54. Instytut Pamięci Narodowej.
- ↑ Ukraińska Lista Katyńska. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 1994. s. 12. [dostęp 2014-08-04].
- ↑ Polscy oficerowie i policjanci zamordowani przez NKWD i pochowani w Katyniu, Miednoje i w Charkowie oraz obywatele RP z tzw. Ukraińskiej Listy Katyńskiej. katedrapolowa.pl. [dostęp 2014-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)].
- ↑ Sławomir Kalbarczyk. „Komentarze historyczne”, s. 54. Instytut Pamięci Narodowej.
- ↑ Ukraińska Lista Katyńska. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 1994. s. 33, 104. [dostęp 2016-04-07].
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 345 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 411 „za zasługi na polu pracy samorządowej i społecznej”.
- ↑ Odznaczeni w dniu 11 listopada. „Nowy Dziennik”, s. 15, Nr 312 z 13 listopada 1937.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 255, poz. 273 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Odznaczenia urzędników i działaczy społecznych we Lwowie. „Wschód”. Nr 77, s. 2, 10 marca 1938.