Wiktor Ambarcumian

Wiktor Ambarcumian
Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
	; Wiktor Ambarcumian (1968)
Państwo działania	ZSRR
Data i miejsce urodzenia	18 września 1908 ; Tyflis, gubernia tyfliska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	12 sierpnia 1996 ; Bjurakan, Armeńska SRR, ZSRR
	Profesor
	Specjalność: astrofizyka
Alma Mater	Leningradzki Uniwersytet Państwowy
	Doktor honoris causa; Australijski Uniwersytet Narodowy – 1963; Uniwersytet Paryski – 1967; Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – 1973
	Wykładowca akademicki
Uczelnia	Leningradzki Uniwersytet Państwowy
Okres zatrudn.	1934–1943
Uczelnia	Państwowy Uniwersytet w Erywaniu
Okres zatrudn.	1944–1994
	Prezes Akademii Nauk
Instytucja	Akademia Nauk Armeńskiej SRR
Okres spraw.	1947–1993
Poprzednik	Iosif Orbeli
Następca	Fadiej Sarkisian
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Wiktor Amazaspowicz Ambarcumian (ros. Виктор Амазаспович Амбарцумян; arm. Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան, Wiktor Hamazaspi Hambardzumian, ur. 5 września^?/18 września 1908 w Tyflisie, zm. 12 sierpnia 1996 w Biurakanie w Armenii) – ormiański i radziecki astronom i astrofizyk, profesor Leningradzkiego Uniwersytetu Państwowego i Państwowego Uniwersytetu w Erywaniu, prezes Akademii Nauk Armeńskiej SRR i Międzynarodowej Unii Astronomicznej, członek Akademii Nauk ZSRR i Rosyjskiej Akademii Nauk, założyciel i dyrektor Biurakańskiego Obserwatorium Astrofizycznego.

Życiorys

Ormiański banknot z wizerunkiem astronoma

Do roku 1928 studiował w Leningradzkim Uniwersytecie Państwowym, a latem 1932 w Pułkowie napisał doktorat. Następnie do roku 1946 wykładał w Leningradzie astrofizykę; w latach 1934–1943 profesor tej uczelni. Od 1944 profesor uniwersytetu w Erywaniu^[1].

W latach 1941–1943 rozwinął teorię rozpraszania światła w atmosferach planet^[1]. W roku 1946 pod jego patronatem zostało otwarte Obserwatorium Biurakańskie. W 1947 odkrył nowy rodzaj młodego układu gwiazd, który nazwał asocjacją gwiazdową. Najważniejszym rezultatem jego badań było stwierdzenie, że proces formowania gwiazd w Galaktyce nadal trwa, a większość gwiazd bierze początek w zmianie systemów grup gwiazd. W późniejszym czasie zajął się badaniem zjawisk w atmosferze gwiazd, które zmieniają się pod względem cech fizycznych, takich jak jasność, masa czy gęstość. Zaobserwował, że zmiany te związane są z bezpośrednim wyzwoleniem wewnątrzgwiazdowej energii w zewnętrznych warstwach gwiazd. Badał niestacjonarne procesy w galaktykach oraz sygnały radiowe pochodzące spoza Drogi Mlecznej. Doszedł do wniosku, że sygnały reprezentują subatomowe procesy wybuchu wewnątrz galaktyk, a nie jak dotychczas sądzono niekolidujące układy gwiezdne^[2].

Od 1939 członek Akademii Nauk ZSRR. W latach 1947–1993 był prezesem AN Armeńskiej SRR. Zajmował on również inne posady: w latach 1970–1974 prezesa Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Naukowych (ICSU) i w latach 1961–1964 prezesa Międzynarodowej Unii Astronomicznej^[1].

W połowie lat 50. opracował pionierską ideę, według której zjawiska energetyczne obserwowane w radiogalaktykach nie są wynikiem zderzeń ogromnych galaktyk, ale skutkiem bardzo intensywnych i gwałtownych wybuchów w centrach galaktyk. Zajmował się on także zagadnieniami takimi jak:

W 1956 roku przyznano mu nagrodę Prix Jules-Janssen.

Został uhonorowany doktoratem honoris causa następujących uczelni:

Australijski Uniwersytet Narodowy (1963),
Uniwersytet Paryski (1965),
Uniwersytet w Liège (1967),
Uniwersytet Karola w Pradze (1967),
Uniwersytet Mikołaja Kopernika (1973),
Universidad Nacional de La Plata (1974)^[3]^[4].

Został odznaczony m.in. dwukrotnie Medalem „Sierp i Młot” Bohatera Pracy Socjalistycznej, czterokrotnie Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej, Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy oraz Orderem „Znak Honoru”. Dwukrotny laureat Nagrody Stalinowskiej (1946, 1950). W niepodległej Armenii został drugim człowiekiem uhonorowanym tytułem Bohatera Armenii (1994).

Jego imieniem nazwano asteroidę (1905) Ambartsumian^[5].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Ambarcumian Wiktor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-27] .
↑ Praca zbiorowa 2006 ↓, s. 11.
↑ Viktor Ambartsumian [online], web.archive.org, 1 grudnia 2019 [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-01] .
↑ Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].
↑ (1905) Ambartsumian [online], Minor Planet Center [dostęp 2023-12-27] (ang.).

Bibliografia

Praca zbiorowa: Encyklopedia audiowizualna Britannica, Ziemia i wszechświat. Poznań: Kurpisz, 2006. ISBN 978-83-60563-25-0.
red. Włodzimierz Zonna: Kopernik – Astronomia – Astronautyka – przewodnik encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 22. (pol.).

Linki zewnętrzne

[:0-1] Ambarcumian Wiktor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-27] .

[CITEREFPraca_zbiorowa200611-2] Praca zbiorowa 2006 ↓, s. 11.

[3] Viktor Ambartsumian [online], web.archive.org, 1 grudnia 2019 [dostęp 2024-10-29] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-01] .

[4] Doktorzy honoris causa UMK. umk.pl. [dostęp 2011-02-25].

[5] (1905) Ambartsumian [online], Minor Planet Center [dostęp 2023-12-27] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]