Wikipedia:Nasza odpowiedź na krytykę

Dla czytelnikówPierwsze krokiPortal wikipedystów

WyszukiwanieWykorzystanieZgłoś błądKontakt

Idea Wikipedii wywołuje u wielu ludzi silną reakcję emocjonalną. Jedni szybko zaczynają rozumieć zalety Wikipedii i włączają się w ten projekt lub choćby często tu przychodzą, korzystając z Wikipedii jako cennego źródła informacji. Niestety, jest też wielu takich, którzy uważają ten projekt za absurdalny pomysł. Ta strona jest naszą odpowiedzią dla tych ostatnich. Ci pierwsi mogą sobie w zamian przeczytać, dlaczego Wikipedia jest wyjątkowa.

Zarzuty

Typowe zarzuty sceptyków to:

1. możliwość dowolnego edytowania moich świetnych tekstów (gdybym się zdecydował tutaj coś zamieścić) przez przypadkowych internautów – to pomylony pomysł. Internet pełen jest wariatów, wandali i oszołomów, którzy będą ciągle psuli wszystkie dobrze napisane artykuły.
2. Wikipedia nie ma żadnego systemu merytorycznej kontroli swojej zawartości. Nie ma tu systemu recenzowania i korekty umieszczanych tekstów, więc większość tekstów będzie kiepskiej jakości, a nikt poważny nie zaangażuje się w pisanie tutaj artykułów.
3. wiara w ciągły rozwój Wikipedii jest naiwna – zarówno, jeśli chodzi o liczbę artykułów, jak i ich jakość.
4. informacje na tematy kontrowersyjne nie są obiektywne, a są odbiciem panujących aktualnie trendów i mody.

Odpowiedzi

Przypadkowi internauci są niewiarygodni

Możliwość dowolnej modyfikacji moich świetnych tekstów (gdybym się zdecydował tutaj coś zamieścić) przez przypadkowych internautów to pomylony pomysł. Internet pełen jest wariatów, wandali i oszołomów, którzy będą ciągle psuli wszystkie dobrze napisane artykuły.

Jestem przywiązany do swoich tekstów i idea, że ktoś będzie mi w nich grzebał, zniechęca mnie do pisania w Wikipedii.

My, wikipedyści jesteśmy przeniknięci duchem współpracy. Z zasady nie przywiązujemy się do swoich tekstów, ciesząc się, kiedy ktoś coś poprawia lub zmienia w zapoczątkowanych przez nas hasłach, bo to oznacza, że ktoś je czytał i że nasz tekst wywarł na tej osobie jakieś wrażenie. Po początkowym okresie złoszczenia się na tych, którzy zmieniają nasze teksty, zaczynamy odnajdywać radość we wspólnym pisaniu artykułów. Można powiedzieć, że takie wspólne pisanie artykułów jest swojego rodzaju twórczym dialogiem, który dzięki jego formie nie zamienia się zbyt często w nieprzyjemny spór.

Bardzo ważną, akceptowaną przez wszystkich wikipedystów zasadą jest pisanie wszystkich tekstów z pozycji neutralnego punktu widzenia. Gwarantuje to, że dyskusje w trakcie wspólnego pisania artykułów są merytoryczne, a nie światopoglądowe. W Wikipedii koncentrujemy się na tym, co wiemy, a nie na tym, w co wierzymy.

Duch wspólnoty i zasady neutralnego punktu widzenia w połączeniu z liczną grupą wzajemnie poprawiających swoje teksty wikipedystów gwarantuje, że teksty w Wikipedii uzyskują zaskakująco wysoki poziom i bardzo neutralny charakter.

W Wikipedii zakładamy, że świat jest pełen odpowiedzialnych i zdolnych ludzi, a wariaci, wandale i oszołomy są w znikomej mniejszości.

Powiedzmy, że się z tym zgadzam, ale nadal istnieje ciągłe ryzyko, że akurat czytany przeze mnie artykuł Wikipedii zawiera błędy, lub został akurat zniszczony przez wandala lub oszołoma. Wikipedia nie może być więc nigdy wiarygodnym źródłem wiedzy.

Wieloletnie doświadczenie polskiej i innych Wikipedii pokazuje, że ataki wandali są uciążliwe, lecz stosunkowo łatwe do opanowania. Wandali jest zawsze znacznie mniej niż odpowiedzialnych wikipedystów. Zwandalizowany tekst jest zwykle łatwo rozpoznać, więc szansa, że ktoś zostanie przez niego wprowadzony w błąd jest niewielka. Teksty zmieniane przez fanatyków są również dość łatwe do rozpoznania, gdyż ich język i treść znacznie odbiegają od neutralnego punktu widzenia.

Wszystkie zmiany stron są stale monitorowane na specjalnej stronie Ostatnie zmiany. Prawie każda zmieniona lub nowo utworzona strona jest przez któregoś z wikipedystów dość szybko sprawdzana i jeśli uległa wandalizmowi może być szybko naprawiona dzięki temu, że oprogramowanie wiki przechowuje stare wersje wszystkich artykułów. Redaktorzy w MediaWiki (oprogramowaniu, na bazie którego działa Wikipedia) w Ostatnich zmianach widzą, które z edycji nie zostały jeszcze zatwierdzone przez któregokolwiek z redaktorów. Zapewnia to, że każda zmiana zostanie skontrolowana nie tylko przez wielu zwykłych użytkowników, ale również przynajmniej przez jednego redaktora.

Pewnym problemem są hasła sprawiające na pierwszy rzut oka wrażenie napisanych poprawnie i fachowo, ale zawierających celowo wprowadzoną nieprawdę, jak to było np. w przypadku hasła o Henryku Batucie. Napisanie tego rodzaju hasła wymaga jednak dość sporo wysiłku, wiedzy i sprytu, a liczba osób, które gotowe są w ten sposób wandalizować Wikipedię, jest znikoma.

W stosunku do Usenetu czy innych tego rodzaju usług internetowych, które umożliwiają każdemu pisanie, co zechce, Wikipedia ma dwie podstawowe zalety: gromadzi na ogół ludzi o zainteresowaniach "encyklopedycznych" i dzięki mechanizmowi ciągłej wzajemnej kontroli, tworzy ducha wspólnoty. Wspólnota ta przez piętnowanie wandali skutecznie ich zwalcza i zniechęca do atakowania Wikipedii. Oszołomy zaczynają się tutaj szybko czuć źle i też zwykle długo nie zagrzewają miejsca.

Niewielka liczba szczególnie upartych osobników psujących naszą pracę, może być odcięta od Wikipedii dzięki możliwości blokowania dostępu do niej z określonych adresów IP. Jest to jednak środek ostateczny, który w polskiej Wikipedii jest stosowany jak najrzadziej.

No dobrze – macie tu faktycznie dobry system wyłapywania złych artykułów i pozbywania się wandali, ale skąd w Wikipedii biorą się dobre artykuły? Większość wikipedystów to będą najprawdopodobniej amatorzy z danej dziedziny, bo prawdziwym fachowcom nie będzie się nigdy chciało marnować czasu na pisanie w Wikipedii.

Pozornie może tak się wydawać. Jednak praktyka pokazuje, że Wikipedia przyciąga ciągle więcej i więcej fachowców ze swoich dziedzin. Już teraz mamy co najmniej kilkudziesięciu autorów z tytułami naukowymi (nawet profesorskimi), choć same tytuły w Wikipedii nic nie znaczą, gdyż wszyscy są tu równi. Andrew Keen zarzucał w jednym ze swoich esejów, że poważne encyklopedie pisane są przez noblistów, uważamy jednak, że gromadzenie wiedzy w postaci encyklopedii na bazie wiarygodnych źródeł nie wymaga przyznania nagrody Nobla, choć niewątpliwie osoby mające większe kompetencje mogłyby bardzo pomóc w rozwijaniu projektu i poprawianiu błędów. Z pewnością proces ulepszania Wikipedii byłby wtedy szybszy. Początkowo w Polskiej Wikipedii pisały głównie osoby o zainteresowaniach technicznych, należące do grupy, którą można by nazwać "internetowymi maniakami". Podobnie było w innych Wikipediach. Obecnie jednak proporcje liczby osób o różnych zainteresowaniach stopniowo się wyrównują. Powoduje to, że działy takie jak choćby geografia stają się coraz lepsze. Nie da się jednak ukryć, że autorów-humanistów nam ciągle brakuje. Jeśli więc jesteś kimś takim, gorąco Cię zachęcamy, żebyś się do nas przyłączył.

Brak kontroli nad zawartością

Wikipedia nie ma żadnego systemu merytorycznej kontroli swojej zawartości. Nie ma tu systemu recenzowania i korekty umieszczanych tekstów, więc większość tekstów będzie kiepskiej jakości, a nikt poważny nie zaangażuje w pisanie tutaj artykułów.

Wygląda na to, że Wikipedia powinna być encyklopedią stale opatrzoną znakiem "nie wchodzić – w budowie"

Wikipedia jest zarówno produktem jak i procesem. Być może w tej chwili wydaje się, że jako produkt nie jest zbyt wartościowa, ale jest za to w tej chwili bardzo obiecującym procesem, który stale postępuje i który daje spore szanse na uzyskanie wartościowego produktu.

Warto pamiętać, że natura procesu Wikipedii jest taka, że stale wzrasta nie tylko liczba artykułów, ale też i ich jakość. Stale przybywa bardzo dobrych artykułów, które są dokładniej sprawdzane pod kątem redaktorskim i merytorycznym. Tworzą się inicjatywy poprawy jakości artykułów, jak np. Dobre Artykuły czy tłumaczenie najlepszych artykułów z obcojęzycznych Wikipedii. Każdy artykuł jest stale zmieniany i poprawiany, ma więc spore szanse aby w końcu stać się naprawdę perfekcyjny. Wikipedyści nie traktują też bałwochwalczo swojego dorobku, a raczej starają się podchodzić do wiedzy w sposób krytyczny, o czym świadczy strona Byłe artykuły na medal. Od dwóch lat, gdy okazało się że Wikipedia nie jest już tylko zabawą, a jest czymś znaczącym, bardziej rygorystycznie zaczęto przestrzegać zasady weryfikowalności. Utworzono także stronę Zgłoś błąd w artykule, dzięki której internauci w łatwy sposób mogą pomagać w eliminowaniu istniejących błędów.

Zwykłe encyklopedie są już gotowymi produktami i raz napisane hasła nie mają już szansy na poprawę, a reedycje nawet, jeśli pojawiają się często, to jednak wielu osobom nie pozwalają na kolejne wydatkowanie pieniędzy, aby je nabyć. W przypadku Wikipedii także pojawiają się pomysły wydawania co jakiś czas wersji stabilnych, jak np. akcja Wikipedii na DVD. Można jednak przyjąć, że tak jak nauka jest żywym procesem, a starsze teorie są wypierane przez młodsze, tak i w przypadku gromadzenia wiedzy jest to nieskończenie żywy proces.

Naprawdę – nie wierzę, że Wikipedia przyciągnie kiedykolwiek prawdziwych fachowców z poszczególnych dziedzin, więc zawsze zostanie tworem amatorskim.

Poglądu tego nie potwierdzają doświadczenia angielskojęzycznej Wikipedii. W jej tworzeniu faktycznie uczestniczą "prawdziwi fachowcy", a wiele artykułów uzyskuje zadziwiająco wysoki poziom. Również w polskiej Wikipedii uczestniczy co najmniej kilkanaście osób, o których z pewnością można powiedzieć, że są "dobrymi fachowcami" w swoich dziedzinach. Próbkę ich pracy można zobaczyć na stronach wikiprojektów.

Oprócz tego nie jest wcale konieczne, aby wszystkie artykuły były zawsze pisane przez "fachowców". Czasami wystarczy, jeśli fachowiec rzuci okiem na artykuł napisany przez "amatora" i poprawi jego drobne nieścisłości.

Dlatego, my wikipedyści stale uczestniczymy w procesie ciągłego wzajemnego poprawiania naszych tekstów, poprzez śledzenie ich powstawania na stronie Ostatnie zmiany.

Wikipedia jest jednak unikatowa, gdyż nie ma tu podziału na "fachowców" i "amatorów", wszyscy wikipedyści mają równe prawa i nikt nie powinien się tu czuć gorszy. Czasem nawet wybitni fachowcy popełniają fatalne gafy...

OK – ale gdy czytam Wikipedię to co i rusz znajduję hasła składające się z jednego zdania – to bez sensu!

Rzeczywiście, mamy tutaj wiele prawie pustych artykułów. Wynika to z naszej polityki zapoczątkowywania haseł. Jest to mechanizm zachęcający innych do pracy nad danym hasłem. Jest to też dobra metoda rozpoczynania pracy w Wikipedii. Jeśli interesuje Cię jakiś temat, a nie znalazłeś go w Wikipedii – napisz jednozdaniowe hasło, a może ktoś je rozwinie! Na tym właśnie m.in. polega wielka siła Wikipedii.

Wikipedia posiada też spory zasób naprawdę obszernych haseł. Można je znaleźć na stronie Specjalna:Najdłuższe strony.

OK – ale i tak nigdy nie dogonicie poziomu profesjonalnych encyklopedii jak np. WIEM Onetu, bo one mają opłacanych autorów, korektorów i wysokie standardy publikacyjne.

To nieprawda, że Wikipedia nie ma żadnych standardów. Standardy tworzone są na bieżąco przez ogół wikipedystów (patrz Wikipedia:Zasady), a ich przestrzeganie jest nadzorowane przez nich samych.

Rzeczywiście nikt tu nie dostaje pieniędzy za swoją pracę, ale z drugiej strony powoduje to, że są tu pasjonaci, którzy nie robią niczego pod dyktando opłacającej ich firmy wyrabiając dniówkę, lecz wkładają w to energię, poświęcając często cały swój wolny czas, co niejednokrotnie prowadzi do Wikipedioholizmu.

Według badania opublikowanego w czasopiśmie Nature w grudniu 2005 r., średni poziom artykułów w anglojęzycznej Wikipedii już obecnie jest lepszy od artykułów w Encyclopedia Britannica, a objętość Wikipedii anglojęzycznej przekracza już niemal dwukrotnie objętość Britanniki. Obecnie użytkownicy nie koncentrują się jednak w tak dużym stopniu na tworzeniu nowych haseł, lecz przede wszystkim na ulepszaniu istniejących. We wrześniu 2007 roku odbyło się pierwsze robocze spotkanie, na którym podjęto szeroką dyskusję nad dalszym rozwojem polskojęzycznej wersji Wikipedii, biorąc zarówno pod uwagę porównanie do innych encyklopedii, rozwój technikaliów ułatwiających pracę, jak i możliwości działań mających na celu włączanie w nią ciągle nowych fachowców.

Poziom profesjonalnych encyklopedii wynika jednak z tego, że mają one system recenzji i korekty wszystkich artykułów – wy nie macie czegoś takiego – w końcu tutaj każdy może pisać co mu ślina na język przyniesie.

Wikipedia faktycznie nie ma formalnego systemu recenzji i korekty. Zastępuje go jednak skutecznie naturalny system wzajemnego poprawiania swoich tekstów. W Wikipedii każdy jest jednocześnie autorem, recenzentem i korektorem. Nowe artykuły i ich poprawki są stale przez kogoś czytane, choć rzeczywiście czasem mogą zdarzać się sytuacje, że jakieś treści zostaną pominięte. Umożliwia to specjalna strona Ostatnie zmiany, na której automatycznie pojawiają się wszystkie zmieniane i tworzone strony Wikipedii. Oprócz tego doświadczenie pokazuje, że przy okazji czytania jednych haseł, wraca się czasem do wcześniej napisanych i ponownie poddaje się je doskonaleniu i korekcie. Wikipedyści także często konsultują się z fachowcami, np. z takimi instytucjami jak Rada Języka Polskiego, w celu zasięgnięcia opinii. Także powstają różne pomysły, jak zaproszenie przedstawicieli środowiska naukowego do oceny utworzonych haseł.

Im więcej, nas, wikipedystów i im dłużej Wikipedia istnieje, tym mniejsza jest szansa przepuszczania błędów przez sito wzajemnych korekt, a artykuły przechodzą coraz dokładniejszą drogę do perfekcji.

Rozwój Wikipedii kiedyś się skończy

3. Wiara w ciągły rozwój Wikipedii jest naiwna – zarówno jeśli chodzi o liczbę artykułów jak i ich jakość.

Wiele waszych odpowiedzi na moje sceptyczne uwagi ma jako argument koronny wiarę, że ilość przechodzi automatycznie w jakość. Nie ma dobrego powodu, dla którego tak miało by być.

W przypadku Wikipedii, jak pokazuje doświadczenie, tak jednak jest. Są ku temu trzy powody:

• Większa liczba osób piszących powoduje, że szybciej zostaną zapełnione "dziury" tematyczne. Być może nie wszystkie artykuły będą od razu głębokimi rozwinięciami danego tematu, ale są spore szanse, że powstaną chociaż podstawowe, minimalne wersje artykułów dotyczących wszystkich najważniejszych tematów.
• Większa liczba piszących osób powoduje, że Wikipedia ma coraz więcej "par oczu", które mogą czytać poszczególne artykuły. Zwiększa to liczbę korekt i recenzji każdego artykułu, co niewątpliwie zmniejsza prawdopodobieństwo pozostawienia w nich rażących oraz rzucających się w oczy, jak i tych precyzyjnie zakamuflowanych błędów.
• Większa ogólna liczba piszących osób to także, statystycznie, większa liczba "fachowców" z różnych dziedzin, a im więcej fachowców korygujących artykuły amatorów, tym większa jakość haseł.

Wydaje się, że naiwnością jest wiara w możliwość stałego wzrostu liczby autorów Wikipedii. Być może, na początku, taki wzrost jest łatwy do uzyskania (gdy jest najpierw 10, a potem 100 autorów), ale później przyrost ten zwalnia i kiedyś musi nastąpić zatrzymanie, a nawet spadek liczby autorów.

Po pierwsze nikt się nie upiera, że wzrost ten musi być wykładniczy czy choćby liniowy. Wystarczy, że w ogóle jest. Doświadczenia anglojęzycznej Wikipedii pokazują, że wzrost ten na przestrzeni ostatnich dwóch lat jest wciąż zaskakująco szybki. Ma on charakter samonapędzającego się mechanizmu i nikt nie wie gdzie jest jego kres. Chociaż tempo wzrostu nowo zarejestrowanych użytkowników spadło, nadal utrzymuje się ono w angielskiej Wikipedii na poziomie kilku tysięcy dziennie.

Artykuły anglojęzycznej (polskiej też) Wikipedii są indeksowane przez Google. Często się zdarza, że artykuły Wikipedii są na pierwszym miejscu. Im więcej jest artykułów, tym więcej ludzi używających Google i innych wyszukiwarek internetowych trafia do Wikipedii. Dzięki temu, że jakość artykułów ciągle wzrasta, coraz więcej z tych osób tutaj wraca, pamiętając, że Wikipedia jest dobrym źródłem informacji. W końcu część z nich zaczyna się interesować samą Wikipedią i decyduje się na napisanie jakiegoś artykułu – a wtedy staje się kolejnym wikipedystą.

Anglojęzyczna Wikipedia zawiera obecnie ponad sześć milionów haseł i stale się rozwija. Niektórzy zaczynają się już tam powoli zastanawiać, co będzie, gdy większość możliwych haseł zostanie już napisana i będzie trudno znaleźć jakieś "niezajęte". Jest to obawa nieuzasadniona, gdyż samych osób wartych uwiecznienia w encyklopedii (twórców kultury i nauki, polityków, wojskowych, sportowców, działaczy itd. itp.) są setki tysięcy. Również i miast, rzek, gór i innych pojęć geograficznych, wydarzeń w dziejach świata i poszczególnych państw, osiągnięć kultury i nauki – na pewno można by się doliczyć i miliona potencjalnie encyklopedycznych haseł, więc pracy jest na długie lata, a przecież życie nie stoi w miejscu i codziennie przynosi nowe, warte opisania rzeczy.