Wikipedia

Wikipedia:Zalecenia dotyczące nazewnictwa biologicznego i systematyki

(Przekierowano z Wikipedia:NAZBIOL)

Ta strona opisuje zalecenie edycyjne polskojęzycznej Wikipedii. Podaje rozwiązania problemów i niejasności pojawiających się przy pracy nad artykułami, a jej celem jest zapewnienie poprawności i jednolitości tekstu artykułów. Każda zmiana tego zalecenia powinna być poprzedzona dyskusją i odzwierciedlać osiągnięty w niej konsensus. W przypadku wątpliwości przejdź na stronę dyskusji.

Skocz poniżej nawigacji.

W celu zachowania spójności wyglądu artykułów z zakresu biologii zaleca się:

Nazewnictwo biologiczne

edytuj

Zalecenia ogólne

edytuj
  • Opisywać taksony na podstawie wiarygodnych źródeł (np. publikacji naukowych).
  • Nie zamieszczać danych sprzecznych z innymi artykułami na polskiej lub innej Wikipedii – sprzeczności wyjaśnić, np. różnicami w przyjętej w tych krajach klasyfikacji, brakiem dokładnych danych. W sytuacjach wątpliwych podawać źródło danych – to daje szanse czytelnikowi na własną ocenę miarodajności źródła.
  • Nie tworzyć nazw polskich tam, gdzie ich nie ma – wiele roślin i zwierząt z innych obszarów geograficznych nie ma jeszcze polskich nazw. W takich przypadkach używać należy nazwy naukowej (łacińskiej). Nazwy polskie nie stosowane w piśmiennictwie fachowym można ew. podawać w cudzysłowach.
    • Przykład: Neornithes – „ptaki nowoczesne”
  • Hasła o rodzajach zwierząt należy tworzyć pod nazwą naukową, chyba że w mianownictwie polskim ustalona została nazwa zwyczajowa rodzaju i wszyscy przedstawiciele tego rodzaju mają w mianownictwie polskim tę samą nazwę rodzajową, nieużywaną w nazwach gatunków należących do innych rodzajów – hasło tworzymy wtedy pod polską nazwą rodzaju
  • Dla terminów ogólnobiologicznych wskazane jest podawanie stosowanych w piśmiennictwie fachowym nazw łacińskich lub angielskich. Słownictwo łacińskie i angielskie jest wszechobecne w nauce i warto je przyswajać (ułatwia to także robienie interwików – linków do haseł na obcojęzycznych Wikipediach).
    • Przykład: allele wielokrotne (ang. multiple alleles)

Zalecenia szczegółowe

edytuj

Szczegóły nazewnictwa biologicznego opisują specjalne kodeksy nomenklatury zoologicznej (Metazoa i część Protista), botanicznej (rośliny, fotosyntetyzujące Protista i grzyby), bakterii, wirusów, roślin uprawnych. Poniżej zamieszczono jedynie krótkie streszczenie, dostosowane do rzeczywistości polskiej Wikipedii.

  • Naukowe nazwy taksonów pisać wielką literą (np. Hominidae, Asteraceae), a polskie nazwy zwyczajowe – małą (np. człowiekowate, astrowate).
  • W tekście artykułów stosować (tam, gdzie jest to możliwe) polskie nazwy zwyczajowe. Ułatwia to odbiór tekstu, zwiększa jego czytelność, daje szansę zrozumienia zagadnienia również niefachowcom.
  • Po nazwach zwyczajowych dobrze jest umieścić nazwy naukowe; nie trzeba tego robić tam, gdzie nazwa zwyczajowa jest linkiem do oddzielnego artykułu (np. człowiek i inne człowiekowate, ale człowiek współczesny: Homo sapiens i inne człowiekowate, np. H. habilis, H. erectus).
  • W odniesieniu do zwierząt używać czcionki wyróżniającej (w wypadku Wikipedii kursywy) dla nazw rodzajowych i gatunkowych, czyli taksonów w randze rodzaju, podrodzaju, gatunku i podgatunku[1].
  • W odniesieniu do roślin i grzybów nazwy naukowe taksonów wszystkich rang wyróżnia się kursywą zgodnie z praktyką stosowaną w Międzynarodowym kodeksie nomenklatury botanicznej[2].
  • Nazwy odmian uprawnych (kultywarów) należy pisać normalną czcionką, ujmując w pojedynczy cudzysłów (np. Betula ‘Hoseri’), nie należy poprzedzać ich skrótem cv., ani dodawać nazwiska autora.
  • Nazwy mieszańców zgodnie z wymaganiami Międzynarodowego Kodeksu Nomenklatury Botanicznej oznaczane są znakiem mnożenia ×, a nie literą x. Przykład poprawnego zapisu: Aconitum ×pawlowskii Mitka & Starmũhl.
  • W wypadku wielokrotnego powtórzenia nazwy rodzajowej (np. przy wymienianiu kilku gatunków jednego rodzaju) w jednym artykule i zaraz po sobie stosować skrót tej nazwy (np. Homo habilis, H. sapiens).
    • jeśli jednak obok Homo habilis i H. sapiens umieszczamy inny gatunek z nazwą rodzajową zaczynającą się na „H”, np. Hylobates concolor (gibboniec czubaty), to lepiej zostawić pełne nazwy gatunku, unikając niejasności.
  • Nigdy nie piszemy Homo sapiens czy Homo habilis itp. małą literą (czyli homo sapiens czy homo habilis), to poważny błąd, spotykany czasem np. w tekstach archeologicznych.
  • Polska nazwa zwyczajowa rodziny powinna mieć końcówkę „-ate”. W nazewnictwie zwierząt (np. systematyce ptaków) część systematyków odrębnie nazywa rodziny monotypowe (tworzone przez jeden rodzaj), stosując nazwę rodzajową w liczbie mnogiej. W Wikipedii zalecamy stosowanie zapisu z końcówką „-ate”.
  • Jeśli po nazwie gatunkowej dodajemy nazwisko lub skrót nazwiska autora opisu gatunku oraz datę i źródło publikacji, to nie jest obojętne, czy ta dodatkowa informacja jest w nawiasie, czy bez, czy jest oddzielona przecinkiem itp.; dla uniknięcia pomyłek najlepiej przepisać ją z wiarygodnego źródła w takiej postaci, w jakiej została tam zamieszczona. (Nazwisko autora z datą umieszcza się w nawiasie wtedy, kiedy przynależność rodzajowa gatunku była zmieniana w stosunku do pierwszego opisu. W nomenklaturze botanicznej za nawiasem pojawia się nazwisko tego, kto dokonał zmiany uznanej dziś za właściwą. Podobnie jest w nomenklaturze zoologicznej, w przypadku zmiany opisu gatunku umieszcza sie łacinski skrót emend. i nazwisko autora co oznacza emendatio – zmienione i nazwisko autora który tej zmiany dokonał). Przykłady pełnych nazw naukowych botanicznych wraz z cytatami (zwróć uwagę na konwencję typograficzną – znaki przestankowe, użycie kursywy):
    • Rosopsida Batsch, Dispos. Gen. Pl. Jenens.: 28. 1788 (klasa)
    • Myrtales Rchb., Bot. Damen: 475. 1828. (rząd)
    • Epilobium L., Sp. Pl. 347. 1753 (rodzaj)
    • Rubus henrici-egonis Holub, Folia Geobot. Phytotax. 26: 334. 1991. (gatunek)
    • Rubus nessensis Hall, Trans. Roy. Soc. Edinb. 3: 20. 1794 subsp. scissoides H. E. Weber Gatt. Rubus nordwestl. Eur.: 108. 1973. (podgatunek)
    • Juniperus virginiana L. ‘Skyrocket’ (kultywar)

Systematyka

edytuj

Zalecenia ogólne

edytuj
  • W odniesieniu do ujęcia systematycznego unikamy sformułowań „stary”, „nowy” lub „aktualny podział” – piszemy o ujęciu wg systemu XXX. W sytuacji, gdy obecna wiedza wyraźnie podważa wcześniejsze ujęcia systematyczne należy to wskazywać w opisie (wówczas uzasadnione jest stosowanie określeń w rodzaju: „dawne ujęcie”, „niezgodny z obecną wiedzą” itp.).
  • W infoboksie wypełniamy tylko szkielet systematyki, czyli kategorie główne.
  • W infoboksie nie wypełniamy pomocniczych kategorii systematycznych (podklasa, nadrząd, podrząd – np. kosaćcowate, liliowce), które mogą być opisywane w treści hasła w sekcji Systematyka (z podaniem systemu źródłowego). Parametry te są wypełniane tylko w infoboksach umieszczanych w artykułach opisujących daną pod- lub nad-kategorię (np. jaskrowe).
  • Taksony będące rangami pomocniczymi (np. podrzędy, podklasy, podrodziny, plemiona, odmiany) powinny być opisywane w odrębnych artykułach wtedy, gdy mają istotne znaczenie porządkujące system, są lub były powszechnie uznawane i obecne w literaturze naukowej. Należy wówczas wyraźnie zaznaczyć status i systematykę, w której wyróżniono opisywany takson (na wzór: XXX – mający obecnie znaczenie historyczne takson obejmujący... wyróżniony w systematyce/systematykach... Obecnie gatunki/inne poziomy danego taksonu klasyfikowane są ...). W przypadku pozostałych, słabo udokumentowanych taksonów rang pomocniczych zaleca się wpisywanie ich nazw we wszelkich zestawieniach systematycznych bez linkowania, lub linkując tworzyć REDIRECT na odpowiedni takson główny (np. dla podklasy -> klasę).
  • W sekcji Systematyka opisywanego taksonu umieszczamy jego podział i/lub opisujemy jego pozycję w systemie podając, jaki konkretnie system jest opisywany.
  • Podział systematyczny danego taksonu powinien kończyć się na kolejnym niższym taksonie głównym, czyli np. dla rzędu powinno się go prowadzić tylko do rodzin, podając systematykę rodzin – tylko do rodzaju. Dzięki temu systematyka nie będzie się powielać w hasłach o taksonach, oraz będzie jedno miejsce wymagające wprowadzania aktualizacji dla danego poziomu systematyki.
  • Podając podział systematyczny danego taksonu, wymieniamy taksony podrzędne zapisując najpierw nazwy polskie, potem naukowe – jeśli wszystkie taksony w wykazie posiadają polskie nazwy. Jeżeli w wykazie taksonów znajdują się takie, dla których nie jest podana nazwa polska – w całym wykazie najpierw wpisujemy nazwy naukowe, później polskie.

Rośliny

edytuj
  • W infoboksie {{Takson infobox}} stosujemy systematykę zgodnie z systemami klasyfikacyjnymi w miarę możliwości szeroko akceptowanymi w środowiskach naukowych i aktualnych. W przypadku roślin nasiennych takim źródłem jest Angiosperm Phylogeny Website, w przypadku paprotników – system PPG I, w przypadku mchów – B. Goffinet, wątrobowców – Liverwort Classification, zielenic – Algae Base. Klasyfikacja wyższych rang według Ruggiero i in.
  • W sekcji Systematyka zaleca się umieszczanie informacji o pozycji i ew. podziale taksonu wg kilku najbardziej popularnych ujęć systematycznych (np. w przypadku roślin okrytonasiennych wg systemu Cronquista, Reveala i APG II (przykład: liliowce)).
  • Dla taksonów monotypowych tworzymy jeden artykuł pod nazwą taksonu najczęściej stosowaną w źródłach lub najniższego rangą (np. w artykule opisującym rodzaj tatarak, opisujemy także rodzinę tatarakowate i rząd tatarakowce). Z nazw wyższych kategorii taksonomicznych tworzymy przekierowania do artykułu z opisem (tu na tatarak). Proponowane do stosowania w takiej sytuacji zdanie zaczynające artykuł: „monotypowy z rodziny nazwa i (ew.) jeden rzędu nazwa”.
    • Wyjątki:
      • Jeśli takson jest monotypowy wg jednego systemu, a w innym istotnym ujęciu systematycznym (popularnym i uznanym systemie klasyfikacyjnym) ma charakter politypowy lub istnieją informacje o taksonach kopalnych w obrębie danej jednostki systematycznej, wówczas poszczególne taksony podrzędne opisujemy w osobnych artykułach.
      • Taksony w randze gatunku (jednostka podstawowa w taksonomii) opisujemy zawsze w odrębnych artykułach.
    • Uwaga: Do 1.04.2021 obowiązywało ustalenie odwrotne i wiele taksonów monotypowych opisanych jest pod najwyższą rangą – sugerowane jest sukcesywne ich korygowanie (zmiana nastąpiła po dyskusji na stronie wikiprojektu biologicznego).

Zobacz też

edytuj

Rekomendowane bazy danych taksonomicznych

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ International Commission on Zoological Nomenclature Appendix B General Recommendations, pkt. 6. „The scientific names of genus- or species-group taxa should be printed in a type-face (font) different from that used in the text; such names are usually printed in italics, which should not be used for names of higher taxa.”.
  2. ↑ Aktualny Kodeks Nomenklatury Botanicznej (dostępny na tej stronie), podobnie jak poprzednie edycje, nie reguluje formalnie kroju czcionki w zapisie nazw naukowych, lecz jedynie zaleca stosowanie zapisu kursywą wszelkich rang taksonomicznych roślin, glonów i grzybów (tak też zapisywane są wszystkie te taksony w publikowanej wersji kodu, z wyjątkiem kultywarów): Preface: As in the previous edition, scientific names under the jurisdiction of the Code, irrespective of rank, are consistently printed in italic type. The Code sets no binding standard in this respect, as typography is a matter of editorial style and tradition not of nomenclature. Nevertheless, editors and authors, in the interest of international uniformity, may wish to consider adhering to the practice exemplified by the Code, which has been well received in general and is followed in a number of botanical and mycological journals.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wikipedia:Zalecenia_dotyczące_nazewnictwa_biologicznego_i_systematyki&oldid=67893672”