Wikipedia:Artykuły na medal/Styczeń Marzec 2019

zajawka

Kasztanowiec pospolity – gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego, gdzie rośnie bardzo nielicznie w lasach i uznawany jest za gatunek narażony na wyginięcie. Został rozprzestrzeniony w czasie ekspansji tureckiej w Europie w XVI oraz XVII wieku i obecnie pospolicie jest uprawiany na tym i innych kontynentach. Sadzony jest głównie na terenach zurbanizowanych i przy drogach jako drzewo ozdobne i cieniodajne. Ze względu na mało wartościowe drewno nie ma znaczenia w gospodarce leśnej. Użytkowany jest także jako roślina lecznicza, kosmetyczna, miododajna, dawniej wyrabiano z nasion klej i stosowano je jako paszę. Od końca XX wieku znaczne szkody w uprawie tego gatunku czyni szrotówek kasztanowcowiaczek – drobny motyl, którego larwy żerują w liściach kasztanowca, dokonujący inwazji na kontynencie europejskim. Narasta też zagrożenie tego gatunku innymi patogenami. Według Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody w Polsce kasztanowce chronione są jako 622 pomniki przyrody.

zajawka

Ibis reunioński – gatunek wymarłego ptaka z rodziny ibisów. Występował endemicznie na wyspie Reunion na Oceanie Indyjskim. Pierwsze szczątki subfosylne odkryto w 1974 roku, gatunek opisano w 1987 roku. Najbliżej spokrewnione względem niego gatunki to ibis białooki oraz ibis żółtoszyi. Ibisy reuniońskie miały głównie białe upierzenie, z barwą wpadającą w żółć i szarość. Końcówki skrzydeł i podobne do strusich, pióra na grzbiecie były czarne. Szyja i nogi były długie, dziób stosunkowo prosty i krótki jak na ibisa. Długość ciała nie przekraczała 65 cm. Budowa kości skrzydła wskazuje na ograniczoną zdolność lotu, być może związaną z sezonowym wzrostem masy ciała. Pożywieniem ibisów reuniońskich były bezkręgowce i inna zdobycz wygrzebana z gleby. W XVII wieku żyły w obszarach górskich, mogły jednak ograniczyć swój zasięg do nich wskutek trzebienia przez ludzi i drapieżnictwa ze strony introdukowanych zwierząt. Podróżnicy na Reunion zachwalali smak mięsa tych ptaków, przez co były one pożądaną zdobyczą. Te czynniki uznaje się za przyczynę wymarcia ibisów reuniońskich przed początkiem XVIII wieku.

zajawka

Umowa z Malborka z 1454 roku – umowa zawarta 9 października 1454 roku w twierdzy w Marienburgu pomiędzy władzami zakonu krzyżackiego, reprezentowanymi przez wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena, a dowódcami walczących po stronie zakonu w wojnie trzynastoletniej oddziałów wojsk najemnych, reprezentowanymi przez Bernarda von Zinnenberg. W zamian za uzyskanie zapisu gwarancyjnego z prawem sprzedaży najważniejszych, znajdujących się w rękach krzyżackich twierdz pruskich, na poczet niezapłaconego żołdu najemnicy zgodzili się kontynuować działania zbrojne po stronie zakonu do 19 lutego 1455 roku pomimo nieuiszczenia im umówionej zapłaty. Umożliwiło to zakonowi krzyżackiemu odparcie ofensywy Królestwa Polskiego na Malbork w styczniu 1455 roku, odbicie Königsbergu wraz Dolnymi Prusami i Sambią od Związku Pruskiego oraz odzyskanie szeregu twierdz z rąk Związku Pruskiego. Niedotrzymanie umówionego terminu zapłaty oraz kolejnych terminów zapłaty doprowadziło do sprzedaży Królestwu Polskiemu przez najemników niezdobytej twierdzy w Malborku oraz twierdz w Tczewie i Iławie w 1457 roku.

{{clear}

zajawka

Livyatan – wymarły rodzaj walenia z grupy Physeteroidea, obejmujący pojedynczy gatunek L. melvillei. Jego nazwa rodzajowa inspirowana jest biblijnym potworem morskim Lewiatanem, a gatunkowa – autorem książki Moby Dick, Hermanem Melvillem, który na antagonistę wielorybników w swej książce obrał wielkiego kaszalota. Livyatan znaleziony został w peruwiańskiej formacji Pisco i żył w tortonie, około 9,9–8,9 miliona lat temu, chociaż wielki ząb z Australii wskazuje, że jego bliski krewny mógł żyć jeszcze w pliocenie, jakieś 5 milionów lat temu. Zwierzę należało do absolutnych drapieżników, żywiących się dużą zwierzyną i zajmowało zapewne miejsce szczytowego drapieżnika polującego na walenie, płetwonogie itd. Co charakterystyczne dla tej grupy, Livyatan miał funkcjonalne, pokryte szkliwem zęby w szczęce i żuchwie, jak też inne adaptacje do polowań na grubą zdobycz. Całkowitą długość zwierzęcia szacuje się na 13,5–17,5 m, podobnie jak w przypadku współczesnego kaszalota spermacetowego, co czyni go jednym z największych drapieżników, jakie kiedykolwiek istniały. Wymarcie spowodowane zostało prawdopodobnie przez ochłodzenie pod koniec miocenu, które zredukowało populacje ryb.

zajawka

Medaliści igrzysk olimpijskich w łyżwiarstwie szybkim – zestawienie zawodników, zawodniczek i drużyn, które przynajmniej raz stanęły na podium zawodów olimpijskich w łyżwiarstwie szybkim. Łyżwiarstwo szybkie znajduje się w programie olimpijskim od początku rozgrywania zimowych igrzysk olimpijskich. Najbardziej utytułowaną panczenistką w historii igrzysk olimpijskich jest Lidija Skoblikowa, w dorobku której znalazło się sześć złotych medali. Najwięcej medali wszystkich kolorów zdobyła natomiast Ireen Wüst, która wywalczyła jedenaście medali – pięć złotych, pięć srebrnych i jeden brązowy. Wśród mężczyzn najbardziej utytułowanym zawodnikiem od pierwszych igrzysk pozostaje Clas Thunberg z dorobkiem pięciu złotych, jednego srebrnego i jednego brązowego medalu. Drugie miejsce w klasyfikacji zawodników zajmuje Eric Heiden, który jako jedyny w historii zdobył pięć złotych medali w łyżwiarstwie szybkim podczas jednych igrzysk, zwyciężając we wszystkich rozgrywanych konkurencjach na igrzyskach w Lake Placid w 1980 roku. Najwięcej medali olimpijskich zdobyli reprezentanci Holandii, w ich dorobku jest 121 medali – 42 złote, 40 srebrnych i 39 brązowych.

zajawka

Weronika Rosati (ur. 9 stycznia 1984 w Warszawie) – polska aktorka i felietonistka. Córka ekonomisty i polityka Dariusza Rosatiego oraz projektantki mody Teresy Rosati. Swoją karierę aktorską zaczynała od epizodów w polskich serialach telewizyjnych. Popularność przyniosła jej rola Anny Waszkiewicz w serialu M jak miłość, w którą wcielała się w latach 2002–2005 i od 2018 roku. W filmie zadebiutowała w 2005 roku rolą Dżemmy w obrazie Patryka Vegi Pitbull; zagrała również w opartym na filmie serialu o tym samym tytule. Od tamtej pory wystąpiła w wielu polskich i międzynarodowych produkcjach, głównie telewizyjnych, takich jak: Majka, Luck, Piąty Stadion, Hotel 52 oraz Strażacy. Za rolę sanitariuszki „Pestki” w filmie Obława z 2012 roku otrzymała nominację do Polskiej Nagrody Filmowej „Orzeł” w kategorii Najlepsza główna rola kobieca. Absolwentka Lee Strasberg Theatre and Film Institute oraz członkini Europejskiej Akademii Filmowej.

zajawka

Wódka – wysokoprocentowy napój alkoholowy uzyskiwany przez zmieszanie w odpowiednich proporcjach spirytusu rektyfikowanego z wodą. Może mieć charakter czysty, bez dodatków, lub smakowy. Zawartość alkoholu etylowego w wódce wynosi nie mniej niż 37,5% obj., zwykle 40% obj. Surowcami do produkcji wódek są produkty pochodzenia rolniczego, tradycyjnie zboża lub ziemniaki. Do etapów produkcji wódki należy na ogół oczyszczenie surowców, parowanie mające na celu upłynnienie skrobi zawartej w surowcach, zacieranie, czyli rozkład skrobi do cukrów, fermentacja cukrów przeprowadzana przez drożdże, destylacja, rektyfikacja, mieszanie powstałego spirytusu z wodą, filtracja i rozlew. Wódka stanowi istotny element kultury, zwłaszcza w krajach tzw. pasa wódki, w tym Polski oraz Rosji – państwach, które rywalizują o miano jej ojczyzny. Z jednej strony pojawia się w dawnych i współczesnych obrzędach, tradycjach, utworach literackich; jej różnorodność, sposób produkcji i spożycia stanowi pewne dziedzictwo kulturowe. Z drugiej strony jej nieodpowiedzialna konsumpcja jest związana z negatywnymi zjawiskami społecznymi jak pijaństwo i alkoholizm.

zajawka

Papuga maurytyjska – gatunek dużego wymarłego ptaka z rodziny papug wschodnich. Występowała endemicznie na Mauritiusie. Pokrewieństwa z innymi gatunkami nie są pewne, klasyfikowany jest jednak w plemieniu Psittaculini wraz z innymi maskareńskimi papugami. Mogła być blisko spokrewniona z papugą rodrigueską, wobec której wykazuje pewne podobieństwa. Papugi maurytyjskie miały stosunkowo duże głowy, a z czoła wyrastał dobrze widoczny czub. Dziób był stosunkowo duży, podobny rozmiarem do tego u modroary hiacyntowej, i mógł pozwalać papugom rozłupywać twarde nasiona. Dokładna kolorystyka upierzenia jest nieznana, jednak współczesne tym ptakom opisy mówią o wielobarwnym upierzeniu, w tym niebieskiej głowie oraz prawdopodobnie czerwonym ciele i dziobie. Badacze uznają papugi maurytyjskie za ptaki lotne, którym jednak lot przychodził z trudem. Naukowego opisu gatunku dokonano po raz pierwszy w 1866 roku na podstawie holotypu w postaci subfosylnej żuchwy. Papugi maurytyjskie wymarły w XVII wieku wskutek nałożenia się trzech czynników: wycinki lasów, drapieżnictwa ze strony gatunków inwazyjnych i najprawdopodobniej też odłowu.

zajawka

Ulica Bednarska w Łodzi – ulica w północnej części dawnej łódzkiej dzielnicy Górna, stanowiąca granicę oddzielającą trzy obszary SIM: Górniak od Chojen i Górniak od Kuraka. Posesje po północnej, nieparzystej stronie ulicy są położone na Górniaku, zaś posesje po stronie południowej, parzystej – na Chojnach i na Kuraku. Ulica Bednarska rozpoczyna się od skrzyżowania z ul. Rzgowską, początkowo prowadzi w kierunku południowo-zachodnim, za skrzyżowaniem z ul. Juliana Korsaka skręca na północny zachód i kończy się na skrzyżowaniu z ul. Pabianicką. Ulica ma status drogi powiatowej. Na całej jej długości obowiązuje ruch dwukierunkowy. Przecina ona park im. Legionów, obejmujący obszar dawnego parku fabrykanckiego Ernsta Leonhardta oraz dawnego parku ZUS. Nazwa ulicy, pochodząca od rzeczownika „bednarz” określającego rzemieślnika wytwarzającego naczynia z drewna, nie ma terenowego uzasadnienia.

zajawka

MiG-1 – radziecki samolot myśliwski z okresu II wojny światowej, skonstruowany w biurze Nikołaja Polikarpowa i ukończony przez Mikojana i Guriewicza. Był jednomiejscowym jednosilnikowym dolnopłatem o konstrukcji mieszanej, z chowanym podwoziem, napędzanym silnikiem rzędowym. Wyprodukowany w 1940 roku w liczbie tylko 100 egzemplarzy, został zastąpiony przez produkowaną masowo wersję rozwojową MiG-3. Wszedł do służby jako pierwszy z nowoczesnych radzieckich myśliwców przełomu lat 30. i 40. i służył bojowo w początkowym okresie tzw. wielkiej wojny ojczyźnianej, w latach 1941–1942. Był pierwszym samolotem noszącym sygnaturę MiG – biura Mikojana i Guriewicza. Podobnie jak MiG-3, osiągał wysoką prędkość na dużych wysokościach, przez co okazał się słabo dostosowany do specyfiki walk na froncie wschodnim, toczonych na niższym pułapie.

zajawka

Skoki narciarskie na Zimowych Igrzyskach Azjatyckich 2011 – zawody w skokach narciarskich, przeprowadzone między 31 stycznia a 2 lutego 2011 roku w ramach Zimowych Igrzyskach Azjatyckich 2011 w Ałmatach. Rozegrano trzy konkurencje – dwa konkursy indywidualne – na skoczniach HS 140 i HS 105 oraz jeden drużynowy na skoczni HS 140. Oba obiekty, na których przeprowadzono konkursy mistrzostw świata znajdują się w kompleksie Gornyj Gigant. Po raz trzeci skoki narciarskie weszły w skład zimowych igrzysk azjatyckich i jednocześnie po raz drugi skoczkowie narciarscy walczyli o medale tego typu imprezy. W konkursie indywidualnym na skoczni dużej zwyciężył Japończyk Kazuya Yoshioka, a na skoczni normalnej zwycięstwo odniósł Kazach Jewgienij Lowkin. Złoto w konkursie drużynowym wywalczyła reprezentacja Japonii, która wystąpiła w składzie: Kazuyoshi Funaki, Yūhei Sasaki, Yūta Watase oraz Kazuya Yoshioka. W zawodach wzięło udział dziewiętnastu zawodników z czterech państw – Japonii, Kazachstanu, Korei Południowej i Chin.

zajawka

Dilofozaur – rodzaj dinozaura, teropoda żyjącego w Ameryce Północnej w epoce jury wczesnej, około 193 milionów lat temu. Dilophosaurus należy do rodziny dilofozaurów wraz z drakowenatorem. Grupa ta leży na drzewie rodowym dinozaurów pomiędzy Coelophysidae i późniejszymi teropodami. Dilophosaurus prowadził aktywny tryb życia, poruszał się na dwóch nogach, mógł polować na dużą zdobycz, ale także żywić się mniejszymi zwierzętami, także rybami. Mierząc około 7 m długości i ważąc jakieś 400 kg, dilofozaur należał do najwcześniejszych wielkich dinozaurów drapieżnych, chociaż był mniejszy od późniejszych teropodów. Cechował się smukłością i lekką budową, miał proporcjonalnie dużą, ale delikatną czaszkę. Żuchwa była smukła i delikatna z przodu, z tyłu głęboka. Długie, zakrzywione, cienkie zęby były spłaszczone bocznie. Te umocowane w żuchwie ustępowały wielkością górnym odpowiednikom. Większość z nich cechowało ząbkowanie przedniego i tylnego brzegu. Długa szyja wspierała się na wydrążonych kręgach, bardzo lekkich. Silne kończyny górne miały długie i smukłe kości.

zajawka

Biathlon na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich 2006 – bieg indywidualny kobiet – konkurencja Zimowych Igrzysk Olimpijskich 2006, która odbyła się 13 lutego w Cesana San Sicario. Była to pierwsza konkurencja kobiet podczas igrzysk w Turynie. W biegu wzięły udział 82 zawodniczki. Do biegu indywidualnego zawodniczki startowały w 30-sekundowych odstępach czasowych, każda zawodniczka miała osobno mierzony czas. Rywalizacja rozpoczęła się od startu Diany Rasimovičiūtė 30 sekund po godzinie 12. Złoty medal wywalczyła reprezentantka Rosji Swietłana Iszmuratowa, która popełniła jeden błąd na strzelnicy, przez co do jej czasu została doliczona jedna minuta. Początkowo srebrny medal zdobyła jej rodaczka – Olga Pylowa, jednak po zakończeniu biegu została zdyskwalifikowana za użycie niedozwolonych środków. Międzynarodowy Komitet Olimpijski nałożył na Pylową dwuletnią karę, więc srebrny medal przypadł Niemce Martinie Glagow. Brązowy medal wywalczyła biathlonistka Albina Achatowa reprezentująca Rosję.