Wikipedia

Wielki Młyn w Gdańsku

zabytkowy młyn wodny

Wielki Młyn (niem. Große Mühle) – średniowieczny zabytkowy młyn wodny na Starym Mieście w Gdańsku, na wyspie Tarcza[3]. Napędzany był wodami Kanału Raduni. Obecnie znajduje się w nim Muzeum Bursztynu.

Wielki Młyn
Zabytek: nr rej. 270 z 14.06.1968[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 pomorskie

Miejscowość

Gdańsk

Adres

ul. Wielkie Młyny 16

Typ budynku

młyn wodny

Kondygnacje

4

Powierzchnia użytkowa

ok. 2,3 tys. m kw. m²

Ukończenie budowy

1350

Zniszczono

II wojna światowa

Odbudowano

po 1962

Kolejni właściciele

C.H. Wielki Młyn (1993-2016),
miasto Gdańsk (1962-1993, 2016-2020)[2]

Obecny właściciel

Muzeum Gdańska (od 2020)

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry znajduje się punkt z opisem „Wielki Młyn”
Położenie na mapie województwa pomorskiego
Mapa konturowa województwa pomorskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Wielki Młyn”
Położenie na mapie Gdańska
Mapa konturowa Gdańska, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wielki Młyn”
Ziemia54°21′14,8″N 18°39′00,4″E/54,354100 18,650100
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Wielki Młyn został wzniesiony przez krzyżaków w 1350 roku[4]. W 1391 roku częściowo spłonął. 4 lutego 1454 roku opanowali go gdańszczanie należący do antykrzyżackiego sprzysiężenia (Związek Pruski), co zapoczątkowało powstanie przeciwko zwierzchnictwu Zakonu. W przywileju wydanym w Elblągu, król Polski Kazimierz Jagiellończyk przekazał młyn gdańszczanom[5].

Młyn został zbudowany na sztucznej wysepce (obecna nazwa Wyspa Młyńska) utworzonej przez rozwidlenie Kanału Raduni. Obiekt o wysokości 26 m, szerokości 26 m i długości 41 m był napędzany przez 18 kół wodnych o średnicy 5 metrów, po 9 na dłuższej ścianie młyna[6] (rozmieszczono je na przemian bliżej i dalej od ściany, ponieważ było zbyt mało miejsca na ustawienie wszystkich w jednym szeregu[7]). Budynek pełnił funkcję młyna, spichlerza i piekarni. Nad ustawionymi w dwóch kondygnacjach żarnami mieściło się sześć kondygnacji spichrzowych[8]. Co szesnasty worek mielonego w młynie zboża przypadał miastu jako danina[6]. W przypadku oblężenia miasta i odcięcia dopływu wody używano zapasowych żaren napędzanych końmi[5].

W 1836 młyn wydzierżawił radca Jakub Witt, który zmodernizował jedną stronę młyna do produkcji mąki na wzór amerykański, poprzez m.in. zamontowanie w nim taśmociągu. W 1880 młyn otrzymał nowoczesny napęd turbinowy (turbiny wodne). Ten napęd zachował się aż do zniszczenia w 1945[9]. W 1937 dokonano wymiany dachu, a ponadto wymurowano na nowo komin. Młyn pozostawał w użyciu aż do końca II wojny światowej, gdy został częściowo zniszczony[6]; jeszcze w 1939 produkował do 200 ton mąki dziennie.

Po wojnie roku został odbudowany w latach 60. (obiekt jest w 80% autentyczny[7]), z przeznaczeniem na dom kultury Stoczni Gdańskiej, której to funkcji jednak nie pełnił. Następnie organizowano w nim wystawy, wykorzystywano na cele magazynowe, dyskotekę, miejsce spektakli teatralnych i targów branży stoczniowej. Do 1992 działały w nim Pewex i salon gier[10]. W 1991 roku przeprowadzono w nim badania archeologiczne.

W 1993 roku zakończono adaptację młyna na dom handlowy, który działał do września 2016 w Wielkim Młynie znajdowało się centrum handlowe[11]. Centrum z biegiem lat traciło popularność, czynnych było coraz mniej stoisk, a obiekt wymagał kapitalnego remontu[10]. W grudniu 2016 młyn przekazano na potrzeby pobliskiego Muzeum Bursztynu w Gdańsku, z trudem mieszczącego się w swojej siedzibie[12] w Zespole Przedbramia.

21 listopada 2018 Muzeum Gdańska podpisało umowę na wykonanie kosztem 4,3 mln zł pierwszego etapu prac adaptacyjnych Wielkiego Młyna na Muzeum Bursztynu. Do końca 2020 przeprowadzono wymianę położonego w latach 60. dachu, wyburzenie ścian działowych, usunięcie przepierzeń po dawnych boksach handlowych, wyburzenie bocznej klatki schodowej i szybu windowego, usunięcie starych instalacji i wymianę współczesnej stolarki w oknach i drzwiach (nie ma ona zabytkowego charakteru). W 2019 ogłoszony został przetarg na wykonanie instalacji energetycznej i teletechnicznej[13]. Zasadnicza część prac została sfinansowana ze środków UE w ramach wspólnego projektu Muzeum Gdańska oraz Muzeum Światowego Oceanu w Królewcu o nazwie „Połączeni bursztynem” i wartości prawie 2,3 miliona euro, z czego do Gdańska trafiło ponad 1,3 miliona euro[14]. 25 czerwca 2020 podpisano umowę na przebudowę, adaptację i kompleksowe prace termomodernizacyjne w budynku o wartości 22,8 mln zł. Kubatura obiektu wynosi 14,8 tys. m³[15]. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 33,5 mln zł, a otwarcie Muzeum nastąpiło 24 lipca 2021[16].

W trakcie prac adaptacyjnych, w 2020, odkryto dwa fragmenty kamiennego żarna, które służyło do przemiału zboża w mąkę, a w czasie przebudowy na centrum handlowe zostały celowo uszkodzone w celu montażu instalacji elektrycznej[17]. Odnaleziono także historyczne podpisy, będące odpowiednikami współczesnych grafitti[18].

W latach 70. XX wieku naprzeciwko młyna – po drugiej stronie ul. Rajskiej – eksponowano śrubę okrętową[19]. 8 sierpnia 2014 przy Wielkim Młynie uruchomiona została fontanna z wielobarwną iluminacją nocną. Formą nawiązuje ona do kaskad wodnych tworzonych przy Wielkim Młynie przez Kanał Raduni. Jako pierwsza w Polsce wykorzystuje system cienkiego lustra wody, w którym odbija się otoczenie[20]. Koszt jej realizacji wyniósł 2 mln zł[21].

  •  
    Kanał Raduni opływający Wielki Młyn
  •  
    Spiętrzone wody Kanału Raduni w miejscu dawnych kół wodnych
  •  
    Widok z góry
  •  
    Ekspozycja archeologiczna
  •  
    Wnętrze
  •  
    Fontanna
  •  
    Dom cechowy młynarzy przy młynie, rekonstrukcja z 1997[22]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2013-06-25].
  2. ↑ Powolny upadek Wielkiego Młyna. trojmiasto.pl, 9 lutego 2015.
  3. ↑ Dom Młynarzy w Gdańsku znów otwarty. W środku obrazy, rzeźby i pracownia portretowa
  4. ↑ Samp s. 33.
  5. ↑ a b Samp s. 35.
  6. ↑ a b c Samp s. 36.
  7. ↑ a b Tego na pewno nie wiecie. Dookoła Wielkiego Młyna. trojmiasto.wyborcza.pl, 18 czerwca 2019. [dostęp 2019-06-23].
  8. ↑ Czy Gdańsk ma oddać Krzyżakom Wielki Młyn?, Dziennik Bałtycki 25.11.2016
  9. ↑ Trójmiasto. Wyborcza, 19 maja 2017, str. 7, prof. Andrzej Januszajtis, Jeszcze o Wielkim Młynie
  10. ↑ a b Po ponad 20 latach skończył się handel w Wielkim Młynie. trojmiasto.pl, 7 września 2016. [dostęp 2016-09-07].
  11. ↑ To już koniec handlu w Wielkim Młynie. "Kupcy potrafią przecież liczyć..."
  12. ↑ Muzeum Historyczne Miasta Gdańska przejmuje Wielki Młyn. trojmiasto.pl, 19 grudnia 2016. [dostęp 2016-12-19].
  13. ↑ Dorota Karaś: Kosztowny remont Wielkiego Młyna. Tam przeniosą Muzeum Bursztynu. 2018-11-21. [dostęp 2018-11-23].
  14. ↑ Ponad milion z UE na adaptację Wielkiego Młyna. Tak będzie wyglądał w środku
  15. ↑ Remont Wielkiego Młyna. W środku nowa siedziba Muzeum Bursztynu
  16. ↑ Życie zatopione w bursztynie. 24 lipca otwarcie Muzeum Bursztynu w Wielkim Młynie w Gdańsku
  17. ↑ Odkrycie archeologiczne w Wielkim Młynie. Kamienne żarna pod skrzynką elektryczną
  18. ↑ Nowożytne "graffiti" na ścianie Wielkiego Młyna w Gdańsku
  19. ↑ Gdańsk dawniej i obecnie, te same miejsca. Obejrzyj, porównaj.... I co – jak zmieniło się miasto?
  20. ↑ Wszystkie kolory wody, czyli nowa gdańska fontanna. [dostęp 2014-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-26)].
  21. ↑ To ma być najpiękniejsza fontanna w Gdańsku. Już działa! [ZDJĘCIA]. [dostęp 2014-08-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-22)].
  22. ↑ WIELKI MŁYN. gedanopedia.pl.

Bibliografia

edytuj
  • „Z problematyki odkryć archeologicznych w obrębie Wlk. Młyna w Gdańsku”, [w:] Gdańsk Średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych” Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Instytut Historii UG, 1998.
  • Jerzy Samp: Miasto czterdziestu bram. Gdańsk: marpress, 2000, s. 33-36. ISBN 83-85349-71-5.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wielki_Młyn_w_Gdańsku&oldid=75071173”