Wariag (1899)

Wariag (ros. Варяг) – rosyjski krążownik pancernopokładowy z początku XX wieku, wsławiony podczas wojny rosyjsko-japońskiej, jeden z najsłynniejszych okrętów carskiej floty rosyjskiej. Zatopiony w 1904 roku pod Czemulpo, służył po podniesieniu jako japoński okręt szkolny Soya, po czym ponownie wrócił pod banderę rosyjską. Nazwę „Wariag” od hist. pol. Wareg, nosiły też inne okręty rosyjskie.

Wariag (Варяг)

„Wariag”
Historia
Stocznia	William Cramp, Filadelfia
Położenie stępki	10 maja 1899
Wodowanie	19 października 1899
Rosyjska Carska MW
Nazwa	Wariag
Wejście do służby	2 stycznia 1901
Wycofanie ze służby	1904
Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Nazwa	Soya
Wejście do służby	1907
Los okrętu	rozebrany w 1925
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	normalna – 6500 t, pełna – 7022 t
Długość	129,6 m
Szerokość	15,9 m
Zanurzenie	6 m
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy 15 925 KM, 2 śruby
Prędkość	23 węzły
Zasięg	5720 Mm przy prędkości 10 w.
Uzbrojenie
12 dział 152 mm (12 × 1) 12 dział 75 mm (12 × 1) 8 dział 47 mm (8 × 1) 2 działa 37 mm, 2 km, 2 działa 63,5 mm desantowe 6 wt 381 mm, 35 min
Opancerzenie
patrz w tekście
Załoga	580 ludzi

Historia

Był to jeden z trzech podobnych krążowników pancernopokładowych średniej wielkości, zamówionych w ramach programu z 1898 roku w różnych stoczniach zagranicznych specjalnie dla służby na Dalekim Wschodzie (pozostałe to „Askold” i „Bogatyr”). „Wariag” zamówiony został 11 kwietnia 1898, jeszcze przed rozstrzygnięciem rozpisanego w tym celu konkursu, w amerykańskiej stoczni William Cramp & Sons w Filadelfii (łącznie z pancernikiem „Retwizan”).

11 stycznia 1899 roku okręt został wciągnięty na listę floty i otrzymał nazwę „Wariag”. Oficjalne rozpoczęcie budowy miało miejsce 10 maja 1899, w rzeczywistości rozpoczęto ją już pod koniec 1898. Okręt wodowano 19 października 1899, a oficjalnie wszedł do służby we flocie rosyjskiej 2 stycznia 1901, klasyfikowany oficjalnie jako krążownik I rangi (daty w kalendarzu juliańskim).

Ocena konstrukcji

Będąc na owe czasy nowoczesnym i ogólnie udanym okrętem, „Wariag” był uważany za nieco mniej udany od pozostałych dwóch krążowników programu 1898, był przy tym najdroższy z nich (cena z wyposażeniem ok. 6 milionów rubli). W porównaniu z nimi miał gorsze rozmieszczenie takiej samej liczby 12 dział artylerii głównej (po sześć dział na burtach, z tego po dwa działa na pokładzie dziobowym i rufowym obok siebie), przez co salwę burtową stanowiło jedynie 6 dział („Askold” – 7 i „Bogatyr” – 8). W kierunkach wprost na dziób i rufę mogły natomiast teoretycznie strzelać po 4 działa, co dawało mu tylko niewielką przewagę nad „Askoldem”. W przeciwieństwie do pozostałych krążowników, działa „Wariaga” dla zmniejszenia masy nie miały masek pancernych i nie były niczym chronione. Jego napęd, oparty na kotłach parowych Niclausse’a, był z kolei bardziej zawodny. „Wariag” miał największą wyporność, przez co jednak miał lepszą odporność konstrukcji kadłuba oraz dzielność morską od „Askolda”, miał także lepsze warunki przebywania i służby załogi. Wszystkie okręty były dość szybkie – „Wariag” w warunkach prób osiągnął największą prędkość 24,59 węzła, a na próbach 12-godzinnych 23,18 w przy mocy 19 602 KM (w trakcie eksploatacji i na skutek kłopotów z siłownią prędkość jednak spadła). „Wariag” znacznie przewyższał zamówione wcześniej rosyjskie krążowniki typu Diana. Był też silniejszy od japońskich krążowników pancernopokładowych, które jednak były znacznie mniejsze i tańsze. Ocenia się mimo to, że sama koncepcja stosunkowo dużych krążowników pancernopokładowych rozwijanych przez Rosję dla potrzeb Dalekiego Wschodu, z myślą o zwalczaniu żeglugi, była chybiona z powodu ich niewielkiej odporności, a doświadczenia wojny wykazały znacznie większą wartość bojową krążowników pancernych.

Służba

Okręt wszedł do służby we flocie rosyjskiej 15 stycznia 1901 (2 stycznia jul.), po czym w maju popłynął do Rosji. We wrześniu tego roku został skierowany przez Kanał Sueski na Daleki Wschód i w marcu 1902 przypłynął do bazy floty rosyjskiej w Port Artur, wchodząc w skład Eskadry Oceanu Spokojnego. W marcu 1903 dowództwo objął komandor Wsiewołod F. Rudniew. W styczniu 1904 roku „Wariag” został wysłany do koreańskiego portu Czemulpo (obecnie Incheon) jako okręt stacjonujący tam w celu reprezentacji interesów rosyjskich.

Uszkodzony „Wariag”, z przechyłem, po bitwie pod Czemulpo

Płonący „Wariag” w porcie Czemulpo

„Wariag” w japońskiej służbie jako „Soya”

Z chwilą rozpoczęcia przez Japonię wojny z Rosją, 9 lutego 1904 „Wariag” został zablokowany w Czemulpo przez eskadrę 6 krążowników japońskich. Odrzucając możliwość poddania się, dowódca „Wariaga”, kapitan Wsiewołod Rudniew, wypłynął z portu wraz ze starą kanonierką „Koriejec” i podjął walkę z przeważającym przeciwnikiem. „Wariag” otrzymał 12–14 trafień i utracił 33 zabitych i 97 rannych członków załogi. Po godzinnej walce, nie mając szans na przedarcie się, uszkodzony „Wariag” powrócił na redę portu, gdzie został samozatopiony przez załogę. „Wariag” stał się następnie jednym z symboli rosyjskiej floty, upamiętnionym w napisanym przez Rudolfa Greintza wierszu Der Wariag, który przetłumaczony później na rosyjski, stał się popularną pieśnią. Według niektórych autorów, dowódca „Wariaga” zamiast podejmować bitwę, powinien był pozostawić w Czemulpo starą kanonierkę i samemu podjąć próbę przedarcia się do Port Artur. Próba taka miałaby szanse na powodzenie z uwagi na szybkość nowoczesnego krążownika, większą od starszych okrętów zespołu japońskiego.

Przez 1904 i 1905 rok Japończycy prowadzili prace nad podniesieniem „Wariaga”, zatopionego na płytkiej wodzie, uwieńczone powodzeniem dopiero 8 sierpnia 1905 roku (koszt prac wyniósł ponad milion jenów). Po remoncie w Yokosuce w latach 1906–1907 został wcielony do służby japońskiej jako okręt szkolny „Soya”. Nieco zmieniła się forma nadbudówek i kominów. Działa kalibru 75 mm wymieniono na 76 mm Armstronga, zdjęto lekkie działa i trzy wyrzutnie torped.

„Soya” wszedł 7 września 1908 roku w skład eskadry szkolnej Akademii Morskiej w Yokosuce i w latach 1909–1915 odbył pięć zagranicznych rejsów szkolnych z kadetami. W pierwszym rejsie, od 14 marca do 7 sierpnia 1909 roku, z 36. rocznikiem Akademii, wraz z krążownikiem pancernym „Aso” (dawnym rosyjskiego „Bajana”) odwiedził Hawaje i Amerykę Północną (m.in. San Francisco, Vancouver i Seattle). W ciągu kolejnych trzech lat okręty te dwukrotnie odwiedziły Australię i Azję południowo-wschodnią (1 lutego – 3 lipca 1910 roku z 37. rocznikiem Akademii i 25 listopada 1911 – 28 marca 1912 roku z 39. rocznikiem Akademii). Kolejny rejs, od 5 grudnia 1912 do 21 kwietnia 1913 roku, w ten sam rejon, z 40. rocznikiem Akademii, „Soya” odbył z krążownikiem pancernym „Azuma”, po czym został wycofany z eskadry szkolnej. Po ponownym przydzieleniu do eskadry szkolnej na okres od 1 grudnia 1914 roku do 1 września 1915 roku, „Soya” wraz z „Aso” odbył ostatni rejs w rejon Australii i Azji południowo-wschodniej (20 kwietnia – 23 sierpnia 1915 roku z 42. rocznikiem Akademii).

W 1916 roku podczas I wojny światowej, okręt został odsprzedany Rosji dla wzmocnienia flotylli Oceanu Lodowatego (wraz z byłymi pancernikami „Połtawa” i „Pierieswiet”) i ponownie wszedł do rosyjskiej służby 5 kwietnia 1916 roku (22 marca według kalendarza juliańskiego) pod dawną nazwą „Wariag”. Po remoncie we Władywostoku, w czerwcu wyruszył przez Ocean Indyjski i Morze Śródziemne do miejsca przeznaczenia – Zatoki Kolskiej, gdzie przybył 16 listopada 1916 (kal. jul.). Ponieważ jednak jego stan techniczny był kiepski, 15 lutego 1917 roku (kal. jul.) został skierowany na remont do Wielkiej Brytanii i w marcu dokowany w Birkenhead. 8 grudnia 1917 roku, na skutek rewolucji w Rosji, okręt został zarekwirowany przez rząd brytyjski, po czym przeznaczony na hulk. W 1920 roku postanowiono sprzedać okręt w celu zezłomowania. Podczas transportu wpadł na mieliznę w pobliżu Szetlandów. Okręt ostatecznie rozebrano na miejscu w 1925.

Dane techniczne

• wyporność:
  • normalna – 6500 t (projektowa)
  • pełna – 7022 t
• wymiary:
  • długość całkowita: 129,56 m
  • długość na linii wodnej: 127,8 m
  • szerokość: 15,9 m
  • zanurzenie: 6 m
• siłownia: 30 kotłów parowych Niclausse’a, opalanych węglem, 2 czterocylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, 2 śruby napędowe
• moc: 15 925 KM
• prędkość maksymalna: 24,5 węzły (faktyczna w październiku 1903 – 20,5 w., ponieważ kotły zastosowane na okręcie były w tak fatalnym stanie, że okręt nie mógł pływać szybciej)
• zasięg: 5720 Mm przy prędkości 10 w.
• załoga: 580 ludzi

Uzbrojenie:

• 12 dział kaliber 152 mm Canet wz. 1891, w odkrytych stanowiskach na burtach, dziobie i rufie (12 × 1)
  • długość lufy L/45 (45 kalibrów), masa pocisku 41,5 kg, donośność 11 100 m, zapas amunicji po 199 pocisków na działo
• 12 dział 75 mm Canet wz. 1891, w stanowiskach na burtach, dziobie i rufie (12 × 1)
  • długość lufy L/50, zapas amunicji po 250 pocisków na działo
• 8 dział 47 mm Hotchkiss (2 można było ustawić na kutrach parowych)
• 2 działa 37 mm Hotchkiss (można było je ustawić na kutrach parowych)
• 2 ckm 7,62 mm Maxim
• + 2 działa 63,5 mm Baranowskiego wz. 1882 dla oddziałów desantowych
• 6 wyrzutni torpedowych 381 mm (stałe nadwodne: dziobowa i rufowa, ruchome nadwodne: 4 burtowe), 12 torped (być może w rzeczywistości wyrzutnie miały kaliber 450 mm)
• 2 kutry parowe z miotaczami min
• 35 min morskich

Opancerzenie

• pokład pancerny: 38 mm
• skosy pokładu pancernego: 76 mm
• stanowisko dowodzenia: 152 mm
• masa pancerza: 588 t.

Bibliografia

• (ros.) В.И.Катаев (W.I. Katajew): „Крейсер «Варяг»” (Kriejsier Wariag), seria Morskaja Kollekcja nr 3/2003
• Eric Lacroix, Linton Wells: Japanese Cruisers of the Pacific War. London: Chatham Publ, 1997. ISBN 1-86176-058-2. OCLC 222107331. (ang.).