Wanda Traczyk-Stawska
Wanda Traczyk-Stawska ps. „Pączek”, „Atma” (ur. 7 kwietnia 1927 w Warszawie[1]) – polska psycholożka i działaczka społeczna, działaczka podziemia niepodległościowego w czasie II wojny światowej, żołnierz Armii Krajowej, członkini Szarych Szeregów, uczestniczka powstania warszawskiego, przewodnicząca Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy.
 Wanda Traczyk-Stawska (2022) | |
 plutonowy
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
Komenda Główna Armii Krajowej |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
       
| |
Życiorys
edytujJest córką Szczepana i Bronisławy[1]. Uczęszczała do Szkoły Powszechnej nr 65 przy ul. Białołęckiej 36 (obecnie ul. Bartnicza 2) na Bródnie, skąd po trzech latach przeniosła się do szkoły nr 33 przy ul. Grottgera 22 na Mokotowie[2]. Tam należała do 42. Drużyny Harcerskiej im. Żwirki i Wigury[3][4]. Przed wojną mieszkała z rodziną przy ul. Dolnej[3].
W czasie okupacji niemieckiej od 1942 roku działała w konspiracji niepodległościowej. Jako członek Szarych Szeregów brała udział w małym sabotażu oraz w akcji „N”. M.in. dostarczała konfidentom listy ostrzegające, że w przypadku niezaprzestania działalności zostaną wykonane na nich wyroki śmierci[5].
W powstaniu warszawskim brała udział jako strzelec i łączniczka Oddziałów Osłonowych Wojskowych Zakładów Wydawniczych (WZW) – Biura Informacji i Propagandy – Komendy Głównej Armii Krajowej[6]. Był to oddział dyspozycyjny Antoniego Chruściela ps. „Monter” kierowany do wspierania oddziałów powstańczych w Śródmieściu Północnym[7]. Walczyła także w Śródmieściu Południowym i Powiślu, m.in. o utrzymanie elektrowni[1][5]. 6 września 1944 została ciężko ranna na ul. Smolnej[8].
Po kapitulacji powstania trafiła do niewoli niemieckiej; była jeńcem Stalagu VIII B Lamsdorf, Stalagu IV B, Stalagu IV E i Stalagu VI C[1].
W 1947 wróciła do Polski[9]. Ukończyła studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego i podjęła pracę w Szkole Specjalnej nr 6 dla dzieci specjalnej troski na Pradze[9][10]. Przez wiele lat pracowała jako nauczycielka w Szkole Podstawowej Specjalnej nr 3 przy ul. Ząbkowskiej 43[11]. Zajmowała się również odszukiwaniem mogił powstańczych na terenie miasta. Była inicjatorką opieki nad cmentarzem Powstańców Warszawy[12], współinicjatorką ustanowienia w 2015 przez Sejm dnia 2 października Dniem Pamięci o Cywilnej Ludności Powstańczej Warszawy[5] oraz inicjatorką budowy izby pamięci w parku Powstańców Warszawy[13].
Pełni funkcję przewodniczącej Społecznego Komitetu ds. Cmentarza Powstańców Warszawy przy Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej[14].
W 2018 poparła protest osób niepełnosprawnych w Sejmie; próbowała spotkać się z uczestnikami, jednak nie została wpuszczona do gmachu parlamentu[15]. Podczas wyborów prezydenckich w Polsce w 2020 roku wystąpiła w materiale nagranym na potrzeby kampanii Rafała Trzaskowskiego[16]. W październiku 2020 wsparła protest przeciwko zaostrzeniu przepisów dotyczących aborcji w Polsce[17] i zaprotestowała przeciwko użyciu symbolu znaku Polski Walczącej przez Jarosława Kaczyńskiego podczas wygłoszonego oświadczenia[18]. 10 października 2021 roku wzięła udział i zabrała głos podczas protestu na placu Zamkowym w Warszawie po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego w sprawie wyższości Konstytucji nad prawem Unii Europejskiej[19]. Podczas obchodów 79. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego wygłosiła przemówienie, w którym apelowała o przestrzeganie Konstytucji RP i ścisłą współpracę z Niemcami, na rzecz wsparcia dla Ukrainy, broniącej swojego terytorium przed agresją rosyjską[20].
Upamiętnienia
edytuj- Jest bohaterką filmu dokumentalnego w reż. Marianny Bukowski pt. Portret żołnierza (Portrait of a Soldier)[21]
- (wywiad rzeka) Błyskawica. Historia Wandy Traczyk-Stawskiej – żołnierza powstania warszawskiego[22] udzielony Michałowi Wójcikowi.
Odznaczenia i wyróżnienia
edytuj- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2009)[23]
- Krzyż Walecznych[24]
- Krzyż Armii Krajowej
- Odznaka Honorowa „Zasłużony dla Mazowsza” (2023)[25]
- Medal „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej” (2024)[26]
- Order Uśmiechu (2024)[27]
- Krzyż Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2015)[28][29][30]
- Honorowe obywatelstwo miasta stołecznego Warszawy (2017)[31][32]
- „Stołek” „Gazety Stołecznej” (2015, za przywrócenie pamięci o cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli)[33]
- Złota Odznaka ZNP (2019)[34]
- Nagroda „Korony Równości” w kategorii „Zaangażowanie społeczne” przyznana w plebiscycie Kampanii Przeciw Homofobii za zaangażowanie w walkę o równe prawa dla społeczności LGBT (2020)[35][36][37]
- Honorowa Nagroda w ramach IX edycji Nagrody im. Jana Rodowicza „Anody” (2021, przyznana przez Muzeum Powstania Warszawskiego)[38]
- Nagroda czytelników i czytelniczek w plebiscycie Superbohaterki magazynu „Wysokie Obcasy” (2021)[39][40][41]
- Laureatka konkursu Warszawianka Roku (2021)[42]
- Laureatka Nagrody im. Janusza Korczaka w kategorii „osoby publiczne”[43]
Życie prywatne
edytujMa syna i córkę, oboje są muzykami[10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Powstańcze biogramy. Wanda Traczyk. [w:] Muzeum Powstania Warszawskiego [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2018-05-18].
- ↑ Magda Szymańska (oprac.): Warszawa zapamiętana. Dwudziestolecie międzywojenne. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2018, s. 89. ISBN 978-83-66068-01-8.
- ↑ a b Wanda Traczyk-Stawska. [w:] Archiwum Historii Mówionej Muzeum Powstania Warszawskiego [on-line]. 1944.pl, 9 listopada 2004. [dostęp 2018-05-18].
- ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 124. ISBN 978-83-61253-51-8.
- ↑ a b c Sylwetka. Wanda Traczyk-Stawska. „Gazeta Wyborcza”, s. 2, 18 lipca 2017.
- ↑ Wojenna historia Wandy Traczyk-Stawskiej. wysokieobcasy.pl. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
- ↑ Maciej Janaszek-Seydlitz: Historia zapomnianego cmentarza. Warszawa: Komitet ds. Cmentarza Powstańców Warszawy przy Światowym Związku Żołnierzy AK, 2014, s. 57.
- ↑ Piotr Rozwadowski (red.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 6. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939-1945”, 2004, s. 591. ISBN 83-11-09586-8.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski. Nie pozwolili jej odwiedzić protestujących. „Gazeta Wyborcza”, s. 2, 12–13 maja 2018.
- ↑ a b Życie jest piękne, mimo wszystko. Wanda Traczyk-Stawska, psycholog, żołnierz AK. „Rzeczpospolita Plus Minus”, s. 37, 6–7 kwietnia 2019.
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska: najważniejsza jest wolność. [w:] Portal Organizacji Pozarządowych [on-line]. ngo.pl, 1 sierpnia 2019. [dostęp 2019-08-27].
- ↑ Żołnierz Wanda. Moja koleżanka z powstania str. 4. polskatimes.pl. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
- ↑ "Niech tradycja bycia razem zostanie w Warszawie, żebyśmy razem umieli dbać o to cudowne miasto" [online], TVN24 [dostęp 2020-08-06].
- ↑ Wystawa „Wola Pamięci. Cmentarz Powstańców Warszawy na Woli” – otwarcie. sejm.gov.pl, 10 września 2014. [dostęp 2017-07-27].
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska ostro do premiera. Chodzi o niepełnosprawnych. 2018-07-12. [dostęp 2020-07-27].
- ↑ "Nigdy nie wybaczę Dudzie". Poruszający apel weteranki Powstania Warszawskiego. 2020-07-10. [dostęp 2020-07-27].
- ↑ Alicja Glinianowicz, Strajk Kobiet. Uczestniczki Powstania Warszawskiego mówią o proteście [online], wawalove.wp.pl, 29 października 2020 [dostęp 2020-10-31] (pol.).
- ↑ Kaczyński z "kotwicą" w klapie. Uczestniczki Powstania Warszawskiego oburzone [online], wiadomosci.dziennik.pl, 28 października 2020 [dostęp 2020-10-31] (pol.).
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska na Placu Zamkowym w Warszawie: Milcz głupi chłopie, chamie skończony [online], polsatnews.pl [dostęp 2021-10-11] (pol.).
- ↑ 79. rocznica Powstania Warszawskiego. Przemówienie Wandy Traczyk-Stawskiej. tvn24.pl. [dostęp 2023-08-03]. (pol.).
- ↑ Żołnierz Wanda. Moja koleżanka z powstania str. 1. polskatimes.pl. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
- ↑ Iwona Szymichowska: Michał Wójcik – „Błyskawica. Historia Wandy Traczyk-Stawskiej – żołnierza powstania warszawskiego” – recenzja i ocena. histmag.org, 2022-03-06. [dostęp 2022-03-09].
- ↑ M.P. z 2009 r. nr 30, poz. 427 – pkt 39.; jako Wanda Helena Stawska
- ↑ Żołnierz Wanda. Moja koleżanka z powstania str. 2. polskatimes.pl. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
- ↑ WYDARZENIE: Odznaka Honorowa „Zasłużeni dla Mazowsza” dla Wandy Traczyk-Stawskiej oraz płk. Józefa Koleśnickiego | Muzeum Niepodległości w Warszawie [online], Muzeum Niepodległości w Warszawie | Muzeum Niepodległości w Warszawie - serdecznie zapraszamy!, 11 maja 2023 [dostęp 2023-06-13] (pol.).
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska uhonorowana Medalem „Opiekun Miejsc Pamięci Narodowej”. gov.pl, 2024-10-02. [dostęp 2024-10-05].
- ↑ Komunikat Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu [online] [dostęp 2024-04-17] (pol.).
- ↑ „Powstańcy warszawscy podali rękę potomkom zbrodniarzy i trudno przecenić ten gest”. tvp.info, 2015-04-16. [dostęp 2021-06-03].
- ↑ „Powstańcy warszawscy podali rękę potomkom zbrodniarzy i trudno przecenić ten gest”. tvp.info. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
- ↑ Federalny Krzyż Zasługi dla weteranów powstania warszawskiego [online], dzieje.pl, 16 kwietnia 2015 [dostęp 2024-08-03].
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. radawarszawy.um.warszawa.pl. [dostęp 2017-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-31)].
- ↑ Radni nie mieli żadnych wątpliwości. Daniel Olbrychski honorowym obywatelem Warszawy. metrowarszawa.gazeta.pl, 2017-06-08. [dostęp 2017-06-08].
- ↑ Paweł Gawlik: Stołek dla Wandy Traczyk-Stawskiej, Noga dla Jarosława Dąbrowskiego. warszawa.wyborcza.pl. [dostęp 2015-10-24]. (pol.).
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska i Fred van Leeuwen otrzymali Złotą Odznakę ZNP. glos.pl, 2019-11-19. [dostęp 2021-06-03].
- ↑ Kampania Przeciw Homofobii przyznała Korony Równości za wspieranie społeczności LGBT+. noizz.pl, 28 września 2020. [dostęp 2020-10-02].
- ↑ Mateusz Witczak: Korony Równości. Kilka pokoleń przeciw homofobii. polityka.pl, 28 września 2020. [dostęp 2020-10-02].
- ↑ Magdalena Chrzczonowicz, Agata Szczęśniak: OKO.press z Koroną Równości! Nagrodzono też Wandę Traczyk-Stawską, Agnieszkę Dziemianowicz-Bąk, Atlas Nienawiści. OKO.press, 27 września 2020. [dostęp 2020-10-02].
- ↑ Poznaliśmy laureatów IX edycji Nagrody im. Jana Rodowicza „Anody”. 1944.pl, 2021-05-23. [dostęp 2021-06-03].
- ↑ jk: Marta Lempart z tytułem „Superbohaterki Wysokich Obcasów”. wirtualnemedia.pl, 2021-05-25. [dostęp 2021-06-03].
- ↑ Katarzyna Seiler: Lempart, Traczyk-Stawska i Rudzińska-Bluszcz nagrodzone w plebiscycie Superbohaterka WO. Relacja z gali. wysokieobcasy.pl, 2021-05-24. [dostęp 2021-06-03].
- ↑ Magdalena Karst-Adamczyk: Wanda Traczyk-Stawska, Superbohaterka Czytelniczek i Czytelników "WO". Jest niezłomna i nie kłania się żadnej władzy. wysokieobcasy.pl, 2021-05-24. [dostęp 2021-06-03].
- ↑ Wanda Traczyk-Stawska wygrała plebiscyt na Warszawiankę Roku 2021. tvn24.pl, 9 listopada 2021. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-11-09)].
- ↑ Znamy już laureatów Nagrody im. Janusza Korczaka [online], ngo.pl [dostęp 2022-05-12] (pol.).