Wikipedia

Wachau

(Przekierowano z Wachau (dolina))
Ten artykuł dotyczy doliny. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Wachau – przełomowy odcinek doliny Dunaju pomiędzy miastem Melk i Krems an der Donau w Dolnej Austrii, około 80 km na zachód od Wiednia, słynący z licznych zabytków architektury świeckiej i sakralnej, średniowiecznych miasteczek oraz uprawy winorośli i moreli.

Krajobraz kulturalny Wachau[1][a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Wachau, Spitz an der Donau
Państwo

 Austria

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

II, IV

Numer ref.

970

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2000
na 24. sesji

Położenie na mapie Dolnej Austrii
Mapa konturowa Dolnej Austrii, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Dolina Wachau”
Położenie na mapie Austrii
Mapa konturowa Austrii, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Dolina Wachau”
Ziemia48°23′36,0″N 15°27′20,0″E/48,393333 15,455556
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Ze względu na swoje unikalne walory widokowe, architektoniczne i kulturowe Wachau została wpisana w 2000 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Geografia

edytuj

Wachau rozciąga się na długości ok. 35 km od miasta Melk po Krems an der Donau, obejmując przełomowy odcinek doliny Dunaju[2] oraz stoki Dunkelsteinerwald i południowe tereny Waldviertel[3].

Dunaj przecina tutaj południowy kraniec Masywu Czeskiego[2]. Przełom zbudowany jest ze skał krystalicznych, a w obszarach gdzie dolina się rozszerza oraz w Spitzer Graben nagromadziły się osady z trzecio- i czwartorzędu[3].

W dolinie panują łagodne warunki klimatyczne – strome stoki chronią przed silnymi wiatrami z zachodu i północy[3]. Z uwagi na duże różnice w terenie, klimat zróżnicowany jest lokalnie – na stokach i w wyższych partiach penepleny panuje surowszy klimat Waldviertel[3]. Podczas gdy średnia temperatura roczna w regionie Kremsu to +9 °C, to w okolicach Jauerlingu +5 °C[3].

Winogrodnictwo i sadownictwo

edytuj
 
Winnice w Dolnie Wachau koło Dürnstein

Łagodny klimat doliny Wachau sprzyja winogrodnictwu i sadownictwu. Winorośl, głównie jej odmiany Riesling i Grüner Veltliner, uprawiana jest na terasach na zboczach doliny[4]. Najważniejsze uprawy znajdują się w: Spitzu, Arnsdorfie, Wösendorfie, Jochingu, Weißenkirchen, Dürnstein, Loiben, Rossatz i Mautern[4]. Lokalni producenci wina zrzeszeni są w organizacji regionalnej „Vinea Wachau”, która wyróżnia trzy rodzaje wina w Wachau[4][5]:

  • „Steinfeder” – lekkie wina o zawartości alkoholu 11.5%
  • „Federspiel” – wina o zawartości alkoholu pomiędzy 11.5 a 12.5%
  • „Smaragd” – wina mocniejsze niż 12.5%

Na dnie doliny Wachau, wzdłuż płaskich brzegów Dunaju, uprawiane są drzewa owocowe – głównie morele. Region dorobił się własnej moreli z Wachau (niem. Wachauer Marille) objętej chronioną nazwą pochodzenia[6].

Historia

edytuj

Z uwagi na łagodny klimat i położenie Wachau była zamieszkana już w okresie neolitycznym[7]. W górnym Wachau znaleziono tzw. Wenus z Willendorfu[8][9] a koło Krems tzw. Wenus z Galgenbergu – najstarszy znany przykład sztuki figuralnej w Europie[10]. Znaleziono tu ślady illiryjskiej kultury halsztackiej (800–400 p.n.e.), po której nastąpiła kultura lateńska[3].

Na południe od Dunaju rozwinęło się królestwo Noricum, które zostało zajęte przez Rzymian w roku 15 p.n.e. – Favianis (współczesne Mautern an der Donau) stało się ważnym garnizonem przy granicy (limes) na Dunaju[3]. Po upadku granicy w IV wieku, tereny Noricum były często najeżdżane przez plemiona z północy[3]. Po założeniu przez Seweryna z Noricum w 453 roku klasztoru wykorzystywanego przez pielgrzymów w drodze do Włoch, Mautern stało się ważnym ośrodkiem religijnym[3].

Około 800 roku klasztory z Bawarii i Salzburga rozpoczęły uprawę winorośli na stokach doliny Dunaju w Wachau, tworząc terasy[7]. Do dnia dzisiejszego zachowały się średniowieczne gospodarstwa winiarzy – o charakterystycznym kształcie litery U lub litery L[7]. Po sekularyzacji w 1803 roku, wiele winnic podupadło, co przyczyniło się do zubożenia regionu[7].

Nazwa „Wachau” po raz pierwszy jest wzmiankowana jako „Wahowa” w 853 roku a nazwa „Krems” jako „Urbs Chremisa” w 995 roku[3]. „Wachau” w formie łacińskiej Vuachoua wzmiankowana jest również w dokumencie Ottona I Wielkiego z 972 roku[11]. Powstała ok. 1200 roku Pieśń o Nibelungach wzmiankuje miasta z Wachau: Pöchlarn (Bechelaren), Melk (Medelike) i Mautern an der Donau (Mutoren)[3].

Wachau należało od 976 roku do Babenbergów[7]. W XI wieku w Wachau zamieszkali Kuenringerowie, a po ich wymarciu tereny Wachau przeszły w 1430 roku w posiadanie Albrechta II Habsburga[7]. Dopiero pod koniec XIX wieku Wachau stał się modnym celem turystycznym, a turystyka rozwijała się prężnie również dzięki kolei Donauuferbahn zbudowanej na początku XX wieku[7].

Krajobraz kulturowy

edytuj

Ze względu na swoje unikalne walory widokowe, architektoniczne i kulturowe dolina Wachau została wpisana w 2000 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO[7].

Melk

edytuj
Opactwo w MelkuOpactwo w Melku
Kościół i ołtarz • Biblioteka
Klatka schodowa pomiędzy kościołem a biblioteką • Malowidła sufitowe w Sali Marmurowej

Położone na prawym brzegu Dunaju Melk jest zachodnią bramą do Wachau.

Nad miastem góruje barokowe opactwo Benedyktynów z XVIII wieku[12]. Założone w XI wieku, kiedy to benedyktyni przybyli z Lambach do Melk na zaproszenie Leopolda II Pięknego[13]. Zniszczone w XIII wieku, było wielokrotnie przebudowywane[13]. W 1702 roku opat Berthold Dietmayr zainicjował gruntowną przebudowę klasztoru i kościoła[13]. W latach 1702–1714 opactwo zostało kompletnie przebudowane według projektu Jakoba Prandtauera (1660–1726)[12]. Opactwo w Melk jest jednym z największych barokowych kompleksów budowli sakralnych na świecie[12]. Nad opactwem góruje położony w centrum kompleksu kościół św. Piotra i św. Pawła z kopułą i dwoma wieżami[12]. Wokół świątyni wznoszą się niższe zabudowania klasztorne, szkolne i biblioteczne[12]. Wśród bogato zdobionych wnętrz na szczególną uwagę zasługują:

  • Sala Marmurowa – dawna jadalnia dla dostojnych gości, której sufit zdobi malowidło ze scenami mitologicznymi, m.in. pracami Herkulesa[13]
  • Biblioteka z freskami sufitowymi pędzla Paula Trogera obejmuje zbiory ponad 100 tys. woluminów (w tym 2000 manuskryptów i 1600 inkunabułów)[13]
  • Wnętrza kościoła zdobione freskami Johanna Michaela Rottmayra[13]

Schönbühel-Aggsbach

edytuj
 
Zamek Schönbühel
 
Ruiny zamku Aggstein
 
Wenus z Willendorfu
 
Zamek Artstetten

Dalej w górę rzeki na prawym jej brzegu, ok. 5 km od Melku, na skale wznosi się zamek Schönbühel[14]. Zbudowany w XII wieku zamek służył przez 200 lat rodzinie Schoenbuchele, by po bezpotomnej śmierci ostatniego przedstawiciela rodu na początku XIII wieku przejść w ręce Conrada von Eisenbeutela, a następnie w posiadanie opactwa benedyktynów w Melku[14]. W 1396 roku zamek objęli przedstawiciele rodu Starhemberg – Casper i Gundaker[14]. Najsłynniejszym właścicielem zamku był Ernst Rüdiger von Starhemberg (1638–1701), który dowodził obrona Wiednia w 1683 roku[14]. Od lat 30. XX wieku (z przerwami) zamek należy do rodu Seilern-Aspang[14].

Zamek Aggstein został wzniesiony w XIII wieku, a z historią jego własności wiąże się przedstawicieli rodu Kuenringerów[15]. W 1429 roku zamek przeszedł na własność Jörga Schecka von Walda, który go rozbudował[15]. Na początku XVII wieku znalazł się w posiadaniu Anny von Polheim-Parz, która go gruntownie odremontowała, po czym z wolna popadł w ruinę[15]. Od XIX wieku ruiny są celem wycieczek turystycznych[15].

Zamek Artstetten

edytuj

Około 10 km na zachód od Melk, na lewym brzegu Dunaju koło Artstetten-Pöbring, znajduje się zamek Artstetten[16]. Należący dawniej do rodziny cesarskiej zamek, mieści obecnie muzeum poświęcone arcyksięciu Ferdynandowi, który spędzał tu za życia wiele czasu i jest pochowany wraz z żoną Zofią von Chotek w krypcie zamkowej[16]. Cesarz Franciszek Józef I był przeciwny małżeństwu arcyksięcia z ubogą czeską szlachcianką i nie pozwolił pochować pary w Wiedniu[16].

Willendorf

edytuj
 
Ruiny zamku Hinterhaus
 
Weißenkirchen in der Wachau
 
„Zające” na dachu kościoła w St. Michael
 
Ruiny zamku Dürnstein i kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej
 
Krems an der Donau
Opactwo GöttweigOpactwo Göttweig
Wnętrze kościoła • Biblioteka
Fresk na suficie nad cesarską klatką schodową
Komnaty cesarskie – pokój gobelinów

Wieś Willendorf in der Wachau na lewym brzegu Dunaju była ośrodkiem osadnictwa od czasów prehistorycznych[17]. W okresie zlodowacenia obozowisko myśliwych polujących na mamuty[17]. W 1908 roku, podczas budowy linii kolejowej znaleziono tu figurkę z kamienia kredowego przedstawiająca postać kobiecą datowaną na okres paleolitu – tzw. Wenus z Willendorfu[8][9][17]. Oryginalna figurka znajduje się w zbiorach Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu, a w Willendorfie stoi pomnik figurki – jej stukrotne powiększenie[17].

Zamek Hinterhaus

edytuj

Nad Spitzem górują ruiny XIII-wiecznego zamku Hinterhaus, który już na początku XVI wieku popadł w ruinę[18].

Weißenkirchen

edytuj

Weißenkirchen in der Wachau na lewym brzegu Dunaju jest wraz z okolicznymi wsiami St. Michael, Wösendorf i Joching największym obszarem winogrodnictwa w Wachau[17][19]. Uprawiane są tu białe odmiany winorośli Grüner Veltliner i Riesling. W miasteczku znajduje się wiele winnic – w największej winnicy – renesansowym Teiserhoferhofie mieści się muzeum regionalne[20].

W St. Michael znajduje się orientowany kościół św. Michała po raz pierwszy wzmiankowany w 987 roku – najstarszy kościół obronny w Wachau[20]. Świątynia ta nazywana jest potocznie „kościołem z siedmioma zającami na dachu”. Nazwa ta wywodzi się z miejscowej legendy o zimie obfitej w wielkie opady śniegu, które to miały zasypać kościół, tak że zające weszły na dach. Śnieg jednak stopniał tak szybko, że zające nie zdążyły uciec i zostały skamieniałe na dachu[20]. Faktycznie na kalenicy dachu chóru znajdują się figury terakotowe (jeleni i koni) przypominające zające.

Dürnstein

edytuj

Położone na lewym brzegu Dunaju średniowieczne Dürnstein nazywane jest „perłą Wachau”[21]. Nad miasteczkiem góruje zamek Dürnstein, z którym związana jest historia króla angielskiego Ryszarda Lwie Serce, który sprofanował flagę Babenbergów[22]. Powracający z trzeciej wyprawy krzyżowej przez Austrię Ryszard Lwie Serce został pojmany z rozkazu Leopolda V Babenberga i uwięziony na zamku Dürnstein od grudnia 1192 roku do lutego 1194 roku; następnie został oddany w ręce cesarza Henryka VI Hohenstauf[23][24]. Po zapłaceniu okupu 35 tys. w srebrze król został uwolniony, a pieniądze pozwoliły na sfinansowanie wielkich projektów budowlanych, m.in. w Wiedniu[22]. Zamek został prawie doszczętnie zniszczony podczas najazdu wojsk szwedzkich w XVII wieku[25].

W XV wieku założono tu opactwo Augustianów Dürnstein, które zostało przebudowane na początku XVIII wieku w stylu barokowym według planów m.in. Josepha Munggenasta (1680–1741) a wiele fresków zostało wykonanych przez Kremsera Schmidta (1718–1801)[26]. Charakterystyczna błękitno-biała wieża kościoła góruje nad starym miastem[25]. Klasztor został rozwiązany w 1788 roku z rozkazu cesarza Józefa II Habsburga a jego włości przeszły na własność opactwa Herzogenburg[27].

1 listopada 1805 roku pod Dürenstein stoczono bitwę III koalicji antyfrancuskiej.

Krems i Stein

edytuj

Wschodnią bramą do Wachau tworzą miasta Krems i Stein[28]. W tradycji lokalnej mówi się, że są to trzy miasta: wschodnie Krems i zachodnie Stein połączone Und – Krems und Stein sind drei Städte[29].

Jeszcze w XI–XII wieku Krems rywalizowało z Wiedniem[30]. W Kremsie i Steinie zachowało się po dzień dzisiejszy wiele budowli średniowiecznych, m.in. XIII-wieczny zamek miejski Gozzoburg i XV-wieczny kościół pijarów w Kremsie, czy XIII-wieczny Großer Passauerhof i XIV-wieczny Frauenbergkirche w Steinie. W obydwu miastach znajduje się również wiele budowli barokowych, m.in. kościół św. Wita w Krems – pierwsza świątynia barokowa wzniesiona na terenie Austrii[30]. W Steinie mieszkał i działał malarz barokowy Kremser Schmidt (1718–1801)[28].

Göttweig

edytuj

Opactwo Benedyktynów Göttweig zostało założone w 1083 roku[30]. Od 1094 roku mieszkali tu benedyktyni przybyli z klasztoru w St. Blasien w Schwarzwaldzie[30]. Opactwo nazywane jest również „austriackim Monte Cassino” z uwagi na wiele podobieństw architektoniczno-krajobrazowych z klasztorem na Monte Cassino[30].

Po pożarze na początku XVIII wieku, klasztor został odbudowany w stylu barokowym według projektu Johanna Lucasa von Hildebrandta (1668–1745)[30]. W 1739 roku zachodnie skrzydło kompleksu z komnatami cesarskimi otrzymało paradną klatkę schodową Kaiserstiege, której sufit zdobi plafon „Apoteoza Karola VI” pędzla Paula Trogera[30]. W dobrej kondycji zachowała się romańska kaplica św. Erentrudy z 1072 roku.

W opactwie znajduje się biblioteka manuskryptów oraz zbiory ponad 32 tys. grafik, m.in. dzieła Rubensa, Rembrandta, Dürera i Cranacha[31]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Austria. Polski Komitet ds. UNESCO. [dostęp 2021-01-04].
  2. ↑ a b Hinnerk Dreppenstedt: Flusskreuzfahrten Donau: Zwischen Passau und dem Schwarzen Meer. Trescher Verlag, 2014. ISBN 978-3-89794-237-0. [dostęp 2015-05-09].
  3. ↑ a b c d e f g h i j k UNESCO: Wachau (Austria) No 970. [dostęp 2015-05-09]. (ang.).
  4. ↑ a b c Österreich Wein Marketing GmbH: Wachau Steile Terrassen, edle Rebsorten, monumentale Weine. [dostęp 2015-05-10]. (niem.).
  5. ↑ Vinea Wachau: strona oficjalna. [dostęp 2015-05-10]. (niem.).
  6. ↑ Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Umwelt und Wasserwirtschaft: Wachauer Marille g.U.. [dostęp 2015-05-10]. (niem.).
  7. ↑ a b c d e f g h UNESCO: Wachau Cultural Landscape. [dostęp 2015-05-09]. (ang.).
  8. ↑ a b Arbeitskreis Wachau – Regionalentwicklung: Die Wachau. [dostęp 2015-05-09]. (niem.).
  9. ↑ a b Der Venus- und Museumsverein Willendorf: Venus von Willendorf. [dostęp 2015-05-09]. (niem.).
  10. ↑ Richard Rudgley: The Lost Civilizations of the Stone Age. Simon and Schuster, 2000, s. 192. ISBN 978-0-684-86270-5. [dostęp 2015-05-09].
  11. ↑ Urkunde Nr. 423. W: Theodor Sickel (wyd.): Monumenta Germaniae Historica: Diplomata 12: Die Urkunden Konrad I., Heinrich I. und Otto I. (Conradi I., Heinrici I. et Ottonis I. Diplomata). Hannover, 1879, s. 577–578. [dostęp 2015-05-09].
  12. ↑ a b c d e Great Buildings. Dorling Kindersley Ltd, 2012, s. 155–157. ISBN 978-1-4093-2242-9. [dostęp 2015-05-09].
  13. ↑ a b c d e f DK Eyewitness Travel Guide: Austria: Austria. Dorling Kindersley Ltd, 2012, s. 142–144. ISBN 978-1-4093-8350-5. [dostęp 2015-05-09].
  14. ↑ a b c d e Schloßgut Schönbühel Aggstein AG: Schloss Schönbühel – Geschichtlicher Überblick. [dostęp 2015-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-02)]. (niem.).
  15. ↑ a b c d Burgruine Aggstein: Entstehungsgeschichte. [dostęp 2015-05-09]. (niem.).
  16. ↑ a b c Jonathan Bousfield, Rob Humphreys: The Rough Guide to Austria. Rough Guides UK, 2008, s. 179. ISBN 978-1-84836-078-5. [dostęp 2015-05-09].
  17. ↑ a b c d e Franz Hauleitner, Rudolf Hauleitner: Wachau: mit Dunkelsteinerwald, Nibelungengau und Strudengau. Bergverlag Rother GmbH, 2011, s. 23. ISBN 978-3-7633-4050-7. [dostęp 2015-05-09].
  18. ↑ EBIDAT: Hinterhaus I. [dostęp 2015-05-09]. (ang.).
  19. ↑ Jonathan Bousfield, Rob Humphreys: The Rough Guide to Austria. Rough Guides UK, 2008, s. 173. ISBN 978-1-84836-078-5. [dostęp 2015-05-09].
  20. ↑ a b c Hinnerk Dreppenstedt: Flusskreuzfahrten Donau: Zwischen Passau und dem Schwarzen Meer. Trescher Verlag, 2014, s. 102. ISBN 978-3-89794-237-0. [dostęp 2015-05-09].
  21. ↑ Franz Hauleitner, Rudolf Hauleitner: Wachau: mit Dunkelsteinerwald, Nibelungengau und Strudengau. Bergverlag Rother GmbH, 2011, s. 19. ISBN 978-3-7633-4050-7. [dostęp 2015-05-09].
  22. ↑ a b Hinnerk Dreppenstedt: Flusskreuzfahrten Donau: Zwischen Passau und dem Schwarzen Meer. Trescher Verlag, 2014, s. 105. ISBN 978-3-89794-237-0. [dostęp 2015-05-09].
  23. ↑ Robert-Tarek Fischer: Richard I. Löwenherz 1157-1199: Mythos und Realität. Böhlau Verlag Wien, 2006, s. 194–198. ISBN 978-3-205-77544-7. [dostęp 2015-05-09].
  24. ↑ Jonathan Bousfield, Rob Humphreys: The Rough Guide to Austria. Rough Guides UK, 2008, s. 172. ISBN 978-1-84836-078-5. [dostęp 2015-05-09].
  25. ↑ a b Jonathan Bousfield, Rob Humphreys: The Rough Guide to Austria. Rough Guides UK, 2008, s. 171. ISBN 978-1-84836-078-5. [dostęp 2015-05-09].
  26. ↑ Anthony Haywood, Kerry Walker: Austria. Lonely Planet, 2008, s. 171. ISBN 978-1-74104-670-0. [dostęp 2015-05-09].
  27. ↑ Stift Dürnstein: Die Geschichte im Detail. [dostęp 2015-05-09]. (niem.).
  28. ↑ a b Franz Hauleitner, Rudolf Hauleitner: Wachau: mit Dunkelsteinerwald, Nibelungengau und Strudengau. Bergverlag Rother GmbH, 2011, s. 22. ISBN 978-3-7633-4050-7. [dostęp 2015-05-09].
  29. ↑ Anthony Haywood, Kerry Walker: Austria. Lonely Planet, 2008, s. 167. ISBN 978-1-74104-670-0. [dostęp 2015-05-09].
  30. ↑ a b c d e f g DK Eyewitness Travel Guide: Austria: Austria. Dorling Kindersley Ltd, 2012, s. 138. ISBN 978-1-4093-8350-5. [dostęp 2015-05-09].
  31. ↑ Benediktinerstift Göttweig: Reichhaltiges kulturelles Erbe. [dostęp 2015-05-09]. (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wachau&oldid=74958762”