Wikipedia

Wacław Borzemski

działacz narodowy

Wacław Mścisław Borzemski herbu Jelita (ur. 14 maja 1868 w Zabłotowie, zm. 26 kwietnia 1935 we Lwowie) – polski działacz niepodległościowy, oficer, urzędnik, nauczyciel.

Wacław Borzemski
Wacław Mścisław Borzemski
„Aga”
Data i miejsce urodzenia

14 maja 1868
Zabłotów

Data i miejsce śmierci

26 kwietnia 1935
Lwów

Miejsce spoczynku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Zawód, zajęcie

nauczyciel

Narodowość

polska

Edukacja

C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie

Alma Mater

Uniwersytet Lwowski

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii 1898 (Austro-Węgry) Krzyż Jubileuszowy dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych
Odznaka pamiątkowa „Orlęta”
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj
 
Więźniowie w procesie tarnopolskim (1895). W środku siedzi Wacław Borzemski (nr 5)
 
Komitet redakcyjny pisma Życie. Trzeci od lewej siedzi Wacław Borzemski

Wacław Mścisław Borzemski[a] urodził się 14 maja 1868 w Zabłotowie[1][2]. Legitymował się herbem Jelita[2]. Kształcił się w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, gdzie w 1885 ukończył VIII klasę i zdał egzamin dojrzałości (w jego klasie był m.in. Marceli Chlamtacz[3], a ponadto w tej szkole wówczas uczyli się Antoni Borzemski – także późniejszy nauczyciel oraz Władysław Borzemski – również uczestnik tajnych organizacji niepodległościowych[4][5]). Od 1885 do 1891 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego[2]. Był kandydatem (koncypientem) adwokackim (także ok. 1894)[6]. Pracował w magistratach miasta Lwowa i miasta Kołomyi[2].

W C. K. Armii w grudniu 1889 został mianowany podporucznikiem rezerwy artylerii z dniem 1 stycznia 1890[7][8]. Był oficerem rezerwowym 21 baterii dywizji w Stanisławowie (ok. 1890–1894)[9][10][11], a około 1894 sformowanego w tym mieście 31 puku artylerii dywizyjnej[12].

Będąc słuchaczem na uniwersytecie działał w tajnych organizacjach niepodległościowych[13][14]. Działał wtedy we lwowskiej Organizacji Narodowej, działając aktywnie w obchodach, uroczystościach, drukował w piśmie „Życie”[15]. Przybywał jako delegat i pełnomocnik związku Ligi Narodowej do Tarnowa, gdzie późną wiosną 1890 założono koło tej organizacji (członkowie współpracowali potem ściśle z innym działaczem ze Lwowa, Janem Stapińskim)[16]. Przy prowadzeniu sprawy Tadeusza Sośniaka był prześladowany przez władze austriackie[17]. W związku z prowadzonym śledztwem w sprawie działalności polskich tajnych organizacji Borzemski został aresztowany 17 października 1894, był przetrzymywany we Lwowie, a po trzech dniach przewieziony do więzienia C. K. Sądu Obwodowego w Tarnopolu[6]. Podczas uwięzienia w tym zakładzie zorganizował wraz z również aresztowanymi w sprawie współpracownikami system porozumiewania się[18]. Oskarżonych został 26 osób, którym 3 marca 1895 przekazano akty oskarżenia[19][20]. W marcu 1895 odbywał się przed sądem przysięgłych w Tarnopolu głośny proces karny przeciw Wacławowi Borzemskiemu i towarzyszom o zbrodnią zdrady stanu, w którym główny obwiniony i młodzież zostali oskarżeni o zdradę stanu, obrazę majestatu, zbrodnię zaburzenia spokoju publicznego, przekroczenia przeciwko publicznym zakładom i urządzeniom[21][22][2]. Oskarżenie wobec Borzemskiego dotyczyło jego działalności niepodległościowej z lat 1892, 1893, 1894 we Lwowie i w Tarnopolu[23]. Dzięki stworzonej możliwości porozumiewania się w więzieniu oskarżeni (młodsi od niego, w wieku 18-24 lat) otrzymywali od Borzemskiego instrukcje zachowania się przed sądem[24]. Rozprawa trwała przez 13 dni i w jej trakcie nie zostało potwierdzone popełnienie zbrodni i przekroczeń przez podsądnych[25]. Werdyktem sędziów przysięgłych oskarżeni zostali uwolnieni od zarzutów i zwolnieni z uwięzienia[26]. Łącznie Borzemski był więziony przez około pół roku[23]. W okresie od 1890 do 1897 był prezesem tajnych organizacji niepodległościowych w Galicji[27]. Współtworzył organizację „Orzeł Biały” oraz sokolstwo[27]. W tajnych organizacji niepodległościowych w Galicji działała także Maria Borzemska z domu Szenderowicz (zm. przed 1930)[28].

Tuż po uwolnieniu, 6 kwietnia 1895 został wybrany wydziałowym Polskiego Towarzystwa Demokratycznego we Lwowie[29]. Był także publicystą[2][27]. Publikował też prace literackie[2], w 1902 pod pseudonimem „Aga”[30][31][32].

Pracując w samorządzie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego i uzyskał kwalifikację nauczycielską[2]. 1 września 1902 podjął pracę nauczyciela[1]. Jego głównym przedmiotem nauczania był język polski[1]. Uczył w Stanisławowie[2]. 18 lipca 1906 został mianowany zastępcą nauczyciela w C. K. II Gimnazjum w Rzeszowie[33][34]. Uczył tam języka łacińskiego, języka polskiego[34][35]. w pierwszym półroczu 1907/1908 otrzymał urlop[36]. Należał do rzeszowskiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[37][38]. 19 sierpnia 1908 w charakterze zastępcy nauczyciela został przeniesiony z Rzeszowa do C. K. Gimnazjum w Kołomyi z językiem polskim wykładowym[39]. Tam uczył w kolejnych latach[1]. Ponadto wykładał na kursie murarskim fachowym, otwartym w styczniu 1911 w Kołomyi przez Koło TSL[40]. Z gimnazjum kołomyjskiego 12 sierpnia 1913 został przydzielony jako nauczyciel rzeczywisty do oddziałów równorzędnych C. K. IV Gimnazjum we Lwowie (przekształconych wkrótce w samodzielną filię IV Gimnazjum)[41][42]. Tam uczył języka polskiego i języka greckiego[43]. W tej szkole pozostawał w kolejnych latach, w tym podczas I wojny światowej[44].

W listopadzie 1918 uczestniczył w obronie Lwowa w trakcie wojny polsko-ukraińskiej[2]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i przemianowaniu szkoły na IX Państwowe Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego z posady profesora w tym zakładzie około 1919-1921 był przydzielony do Kuratorium Okręgu Szkolnego Lwowskiego z funkcjami referenta pomocniczego[45][2]. W późniejszych latach 20. był profesorem w VI Państwowym Gimnazjum im. Stanisława Staszica we Lwowie, gdzie uczył języka polskiego, języka łacińskiego, historii, był zawiadowcą polskiej biblioteki uczniów[46][47][48][42]. W tym czasie równolegle uczył języka polskiego w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim przy ulicy Sakramentek 16 we Lwowie własności Józefy Goldblatt-Kamerling[49][50]. Z posady profesora VI Gimnazjum pod koniec roku szkolnego 1928/1929 został przeniesiony w stan spoczynku (w tym samym czasie została spensjonowana nauczycielka lwowska, dr Wilhelmina Borzemska)[51][2][52]. Potem do końca życia pracował jako nauczyciel w zakładach prywatnych[2].

15 stycznia 1930 grono ośmiu byłych członków tajnych związków galicyjskich z okresu zaborów (w tym sam Borzemski oraz m.in. Jan Sudhoff) powierzyło mu przygotowanie pamiętnika tajnej pracy niepodległościowej, którego napisanie ukończył w czerwcu tego roku[53]. W tym samym roku był przewodniczącym komitetu organizacyjnego zjazdu grona dawnych konspiratorów[52]. Zjazd członków organizacji konspiracyjnych odbył się 7 września 1930 we Lwowie, a W. Borzemski przedstawił podczas niego dzieje pracy niepodległościowej w Galicji w latach 1880-1897[54][55].

Zamieszkiwał przy ulicy Łyczakowskiej 50[52]. Zmarł 26 kwietnia 1935 we Lwowie[22][56][27]. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w manifestacyjnym pogrzebie 28 kwietnia 1935[22][2][27].

Inny Wacław Borzemski w drugiej połowie XIX wieku był właścicielem wsi Kniesioło[57][58][59][60], a jeszcze inny, ze stopniem doktora, był właścicielem dóbr Pacyków[61].

Publikacje

edytuj

Odznaczenia

edytuj

polskie

austro-węgierskie

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W ewidencji wojskowych C. K. Armii oraz w ewidencji urzędników Austro-Węgier był określany w języku niemieckim jako „Wenzel Borzemski”.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Henryk Kopia: Spis nauczycieli szkół średnich w Galicyi oraz polskiego gimnazyum w Cieszynie. Lwów: Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych, 1909, s. 120.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o St. O.. Z żałobnej karty. Ś. p. Wacław Borzemski. „Przegląd Pedagogiczny”. Z. 1, s. 11-12, 15 stycznia 1936. 
  3. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1885. Lwów: 1885, s. 95.
  4. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum Lwowskiego im. Franciszka Józefa za rok szkolny 1884. Lwów: 1884, s. 71, 75, 76.
  5. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 186.
  6. ↑ a b Borzemski 1930 ↓, s. 99, 104.
  7. ↑ Kronika. Awans jednoroczniaków. „Kurjer Lwowski”. Nr 358, s. 2, 27 grudnia 1889. 
  8. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1891. Wiedeń: 1890, s. 711.
  9. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1891. Wiedeń: 1890, s. 747.
  10. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1892. Wiedeń: 1892, s. 763.
  11. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1893. Wiedeń: 1893, s. 782.
  12. ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegs-Marine 1894. Wiedeń: 1894, s. 812.
  13. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 49, 51.
  14. ↑ Zygmunt Hołobut: IX. Migawki (szereg wspomnień), Kilka kartek z dziejów organizacji lwowskiej. W: Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1897. Lwów: Komitet ZON, 1930, s. 125.
  15. ↑ Zygmunt Hołobut: IX. Migawki (szereg wspomnień), Kilka kartek z dziejów organizacji lwowskiej. W: Wacław M. Borzemski: Pamiętnik tajnych organizacji niepodległościowych na terenie byłej Galicji w latach 1880-1897. Lwów: Komitet ZON, 1930, s. 125, 126, 129.
  16. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 49, 59.
  17. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 51, 52, 53.
  18. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 104-110.
  19. ↑ Proces tarnopolski. „Kurjer Lwowski”. Nr 37, s. 4, 6 marca 1895. 
  20. ↑ Aus dem Gerichtssaale. Tarnopol. „Neue Freie Presse”. Nr 10967, s. 8, 6 marca 1895. (niem.). 
  21. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 98.
  22. ↑ a b c Kronika miejska. Z żałobnej karty. „Gazeta Lwowska”. Nr 96, s. 2, 27 kwietnia 1935. 
  23. ↑ a b Borzemski 1930 ↓, s. 99.
  24. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 100-101, 110, 112.
  25. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 111.
  26. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 113.
  27. ↑ a b c d e Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 325. ISBN 83-04-02817-4.
  28. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 193.
  29. ↑ Polskie Towarzystwo demokratyczne. „Kurjer Lwowski”. Nr 99 (dodatek), s. 1, 8 kwietnia 1895. 
  30. ↑ Słownik pseudonimów i kryptonimów pisarzy polskich oraz Polski dotyczących. T. 1: Pseudonimy i kryptonimy od A-K. Gebethner i Wolff, 1936, s. 62.
  31. ↑ Słownik pseudonimów pisarzy polskich. T. 1: A–I. Ossolineum, 1994, s. 101.
  32. ↑ Słownik pseudonimów pisarzy polskich. T. IV: A–Ż. Ossolineum, 1996, s. 62.
  33. ↑ Kronika. „Głos Rzeszowski”. Nr 36, s. 2, 9 września 1906. 
  34. ↑ a b Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1907. Rzeszów: 1907, s. 31.
  35. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1908. Rzeszów: 1908, s. 25.
  36. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1908. Rzeszów: 1908, s. 29.
  37. ↑ Sprawozdanie z czynności Wydziału Polsk. Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Rzeszowie za rok 1907. Rzeszów: 1908, s. 23.
  38. ↑ Sprawozdanie z czynności Wydziału Polsk. Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Rzeszowie za rok 1908. Rzeszów: 1909, s. 25.
  39. ↑ Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. II Gimnazyum w Rzeszowie za rok szkolny 1909. Rzeszów: 1909, s. 36.
  40. ↑ Szkoła rzemiosł budowlanych. „Głos Rzeszowski”. Nr 7, s. 1, 12 lutego 1911. 
  41. ↑ Sprawozdanie Kierownictwa Oddziału Równorzędnego C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1914. Lwów: 1914, s. 29.
  42. ↑ a b Władysław Kucharski: Spis nauczycieli Gimnazjum IV. W: Władysław Kucharski (red.): Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Lwów: 1928, s. 50.
  43. ↑ Sprawozdanie Kierownictwa Oddziału Równorzędnego C. K. IV Gimnazyum we Lwowie za rok szkolny 1914. Lwów: 1914, s. 25.
  44. ↑ a b c Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 1018, 1019.
  45. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego IX Imienia Jana Kochanowskiego we Lwowie za rok szkolny 1921. Lwów: 1921, s. 5.
  46. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 308.
  47. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 138.
  48. ↑ Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum VI. im. St. Staszica we Lwowie za rok szkolny 1925/26. Lwów: 1926, s. 3.
  49. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 317.
  50. ↑ Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Rocznik II. Warszawa-Lwów: Książnica-Atlas, 1926, s. 145.
  51. ↑ Ruch służbowy. Spensjonowani. „Dziennik Urzędowy Kuratorjum Okręgu Szkolnego Lwowskiego”. Nr 7, s. 307, 20 czerwca 1929. 
  52. ↑ a b c Korespondencja Ostapa Ortwina. Listy Wacława Borzemskiego do Ostapa Ortwina (1930). bazy.oss.wroc.pl. [dostęp 2020-05-07].
  53. ↑ Borzemski 1930 ↓, s. 7.
  54. ↑ Kronika. „Gazet Rzeszowska”. Nr 37, s. 3-4, 7 września 1930. 
  55. ↑ Zjazd członków organizacji konspiracyjnych. „Gazeta Lwowska”. Nr 208, s. 5, 10 września 1930. 
  56. ↑ Wacław Mścisław Borzemski. bj.uj.edu.pl. [dostęp 2020-05-07].
  57. ↑ Jan Bigo: Najnowszy skorowidz wszystkich miejscowości z przysiółkami w Królestwie Galicyi, Wielk. Księstwie Krakowskiem i Księs. Bukowińskiem z uwzględnieniem wszystkich dotąd zaszłych zmian terytoryalnych kraju. Złoczów: 1886, s. 84.
  58. ↑ Ogłoszenie. „Kurjer Lwowski”. Nr 221, s. 7, 10 sierpnia 1888. 
  59. ↑ Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 86.
  60. ↑ Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”. Nr 296, s. 8, 29 grudnia 1892. 
  61. ↑ Kronika. „Kurjer Stanisławowski”. Nr 1108, s. 2, 16 grudnia 1906. 
  62. ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 296.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wacław_Borzemski&oldid=74241143”