Wały Śląskie

Wały Śląskie (na dawnych mapach niemieckich oznaczane jako Dreigräben - dosł. trzy wały, trójwale; potocznie (choć nie wiadomo czy słusznie) nazywane również Wałami Chrobrego) – pas podwójnych i potrójnych wałów ziemnych, opartych o naturalne przeszkody, ciągnących się w zachodniej części Dolnego Śląska na obszarze m.in. Borów Dolnośląskich, począwszy od mokradeł w okolicy wsi Wierzbowa na południu, wzdłuż środkowego i dolnego biegu Bobru, aż po okolice Krosna Odrzańskiego na północy. Zwane w niektórych źródłach "najdłuższym zabytkiem w Europie". Ich ślady widoczne są do dnia dzisiejszego. Dobrze zachowane fragmenty znajdują się m.in.: w powiecie bolesławieckim: ciąg ok. 7,5 km, zaczynający się 3,5 km na północ od miejscowości Wierzbowa i biegnący lasami w kierunku północnym, ku miejscowości Piotrowice; w powiecie żagańskim: odcinek na wysokości wsi Bobrowice i w pobliżu wsi Wrzesiny oraz na innych stanowiskach. W systemie Wałów Śląskich wyróżnia się ponadto wkomponowane w ich przebieg rzeki, zalewy i obszary bagienne.

Odnalezione fragmenty Wałów (ok. 30 km) posiadają zwykle formę pojedynczego nasypu (grobli z rowem), ale występują również odcinki z 2, 3 lub 4 równoległymi nasypami ziemnymi o szerokości od 18 do 44 metrów^[1].

Jedna z tez głosi, że powstały w X-XI wieku. Dla niektórych badaczy stanowiły dowód na istnienie na ówczesnym Śląsku związku plemiennego wokół plemienia Ślężan. Obok Przesieki Śląskiej (będącej zabezpieczeniem na wschodzie i południowym wschodzie) stanowiły ochronę granic Śląska od zachodu.

Hipoteza najnowsza

Wykopaliska PAN na Wałach Śląskich w 2008 roku

Oznakowanie turystyczne Wałów Śląskich na terenie Nadleśnictwa Szprotawa

Wystawa z badań nad Wałami Śląskimi w Muzeum Ziemi Szprotawskiej

Muzeum Ziemi Szprotawskiej w dniu 23 grudnia 2006 podało do wiadomości publicznej raport z programu badawczego "Wały Śląskie". Wyniki badań ulokowały je w przedziale chronologicznym XIV/XV wieku. Wały wyznaczały granicę Księstwa Głogowskiego i księstwa żagańskiego, stanowiąc jednocześnie zaporę^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]. Program badawczy jest ciągle w toku, dostarczając nowych informacji na temat dawnego pogranicza w rejonie występowania Wałów.

Niniejsza hipoteza poza ww. zabytkami kultury materialnej zasadza się także na bezpośrednich wzmiankach źródłowych, m.in.:

protokół rady miejskiej w Szprotawie z dnia 20 kwietnia 1399 wymienia państwowy obszar chroniony „hage”, który odnosi się do umocnienia granicznego^[7];
akt książęcy z 20 czerwca 1399 zezwala braciom Rechenberg na budowę wału w Tarnowie dla lepszej osłony Księstwa Głogowskiego^[8];
akt z 8 września 1484 wymienia nadgraniczny las z umocnieniami „Hegewald” koło Borowa Wielkiego
akt z dnia 13 czerwca 1525 wymienia las z umocnieniami granicznymi „Hegewalde” koło Kiełcza nad Odrą;
spis inwentarza zamku w Janowcu z 25 września 1560 bezpośrednio wymienia rów graniczny „Landgraben” rozdzielający Księstwo głogowskie od żagańskiego^[9];
porozumienie z 16 lipca 1699 zawarte pomiędzy miastem Szprotawa a hrabstwem Przemków bezpośrednio mówi o naprawie rowów granicznych „Gräntz=Graben”, podając ich przebieg zgodny z aktualnie znanym na ciągu południowym i wschodnim odcinku ciągu środkowego^[10].

Jako dowody pośrednie przytacza się 17 zidentyfikowanych spokrewnionych obiektów na terenie Niemiec, wszystkie wzniesione w późnym średniowieczu^[11]. W pobliżu w okresie od 1399 powstawały udokumentowane źródłowo Wały Łużyckie^[12].

5 czerwca 2008 Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków na wniosek MZSz i po uzyskaniu pozytywnej opinii Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Zielonej Górze, wpisał do rejestru zabytków pod numerami L-84/C i L-85/C odcinki zabytku, oznaczone jako stanowiska archeologiczne Biernatów i Sieraków, położone na terenie Nadleśnictwa Szprotawa, datowane na okres średniowiecza^[13]^[14].

W 2013 roku ekipa badawcza Towarzystwa Bory Dolnośląskie natrafiła w okolicy przysiółka Szprotawka w Lubuskiem na kolejne nieznane dotąd odcinki Wałów Śląskich^[15].

Na wpis do rejestru czekają pozostałe odcinki Wałów, m.in. na obszarze Nadleśnictwa Nowa Sól i poligonu Żagań-Świętoszów i pomiędzy wsiami Borowina i Witków w gminie Szprotawa.

Znaczenie dla nauki

Wały Śląskie posiadają znaczenie naukowe i edukacyjne, dają bowiem szeroki wgląd w organizację państwowości na Śląsku w okresie pokolonizacyjnym. Odzwierciedlają stosunki graniczne, gospodarcze i komunikacyjne między księstwami śląskimi, począwszy od późnego średniowiecza. Uzasadniają charakter i lokalizację dawnych siedzib rycerskich. Są także jednym z elementów późnośredniowiecznej sztuki militarnej. Dowodzą stanu ówczesnej znajomości topografii terenu, będąc równocześnie reliktem sztuki geodezyjnej. Są jednym z najcenniejszych obiektów śląskiego dziedzictwa kulturowego.

Ostatnimi pracami archeologicznymi na Wałach Śląskich były przeprowadzone w grudniu 2008 wykopaliska sondażowo-ratownicze na stanowisku Sieraków, pod patronatem Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk Oddział we Wrocławiu.

Zobacz też

Przypisy

↑ jak Pan Samochodzik
↑ Raport z programu badawczego MZSz Wały Śląskie 2000–2006, MZSz sygn. 0463 (z uzup. 2007 i 2008)
↑ Gazeta Lubuska 23-26.12.2006, art. Koniec legendy?; 5-6.01.2008, art. To wcale nie Mur Chiński; 15.03.2008, art. Wały Śląskie do rejestru; 7.04.2008, art. Stare Wały Śląskie są już ledwo widoczne
↑ Miesięcznik Turysta Dolnośląski 1/2007, art. Najdłuższy zabytek Europy
↑ Pismo Zielone Brygady 2/2007, art. Co kryją Bory Dolnośląskie: Wały Śląskie
↑ Czasopismo Zielone Lubuskie 2/2007, art. Zielone zakątki Lubuskiego: Wały Śląskie
↑ Matuszkiewicz F.: Steht die miitelschlesische Preseka zu den niederschl. Dreigräben in Beziehung?. ZVG Schlesien 41, 1907, s. 392-401
↑ Wolfarth E.: Die Inventare der Nichtstaatlichen Archive Schlesiens - Die Kreise Grünberg und Freystadt, Codex Diplomaticus Silesiae Band 24., Breslau 1908, s. 106
↑ Steller G.: Das Johnsdorfer Schloss auf dem Schlossgut Girbigsdorf, w: Heimatkalender für den Kreis Sprottau, Sprottau 1942, s. 87
↑ Boryna 2011 ↓, s. 39-45, 91, 97, 98.
↑ Boryna 2011 ↓, s. 8-13.
↑ Boryna 2011 ↓, s. 52, 67.
↑ Decyzje Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nr RZD.E.Gar.430-110/4-08, RZD.E.Gar.430-111/4-08
↑ Gazeta Lubuska 16.05.2008, art. Przegląd Wałów; 17.09.2008, art. Turyści na wały!
↑ Pod Szprotawką odkryto kolejne fragmenty Wałów Śląskich (PAP, Nauka w Polsce)

Bibliografia

M. Boryna: Wały Śląskie. Tajemnice dawnych granic. Szprotawa: 2011. ISBN 978-83-930137-1-5.

Linki zewnętrzne

Wały Śląskie. Tajemnice dawnych granic.
Nowy fragment Wałów Śląskich. archeowiesci.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-12)].
Odkryto kolejny odcinek legendarnych Wałów Śląskich „Witków-Borowina” strony national-geographic.pl

[1] Pan Samochodzik

[2] Raport z programu badawczego MZSz Wały Śląskie 2000–2006, MZSz sygn. 0463 (z uzup. 2007 i 2008)

[3] Gazeta Lubuska 23-26.12.2006, art. Koniec legendy?; 5-6.01.2008, art. To wcale nie Mur Chiński; 15.03.2008, art. Wały Śląskie do rejestru; 7.04.2008, art. Stare Wały Śląskie są już ledwo widoczne

[4] Miesięcznik Turysta Dolnośląski 1/2007, art. Najdłuższy zabytek Europy

[5] Pismo Zielone Brygady 2/2007, art. Co kryją Bory Dolnośląskie: Wały Śląskie

[6] Czasopismo Zielone Lubuskie 2/2007, art. Zielone zakątki Lubuskiego: Wały Śląskie

[7] Matuszkiewicz F.: Steht die miitelschlesische Preseka zu den niederschl. Dreigräben in Beziehung?. ZVG Schlesien 41, 1907, s. 392-401

[8] Wolfarth E.: Die Inventare der Nichtstaatlichen Archive Schlesiens - Die Kreise Grünberg und Freystadt, Codex Diplomaticus Silesiae Band 24., Breslau 1908, s. 106

[9] Steller G.: Das Johnsdorfer Schloss auf dem Schlossgut Girbigsdorf, w: Heimatkalender für den Kreis Sprottau, Sprottau 1942, s. 87

[CITEREFBoryna201139-45,_91,_97,_98-10] Boryna 2011 ↓, s. 39-45, 91, 97, 98.

[CITEREFBoryna20118-13-11] Boryna 2011 ↓, s. 8-13.

[CITEREFBoryna201152,_67-12] Boryna 2011 ↓, s. 52, 67.

[13] Decyzje Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nr RZD.E.Gar.430-110/4-08, RZD.E.Gar.430-111/4-08

[14] Gazeta Lubuska 16.05.2008, art. Przegląd Wałów; 17.09.2008, art. Turyści na wały!

[15] Pod Szprotawką odkryto kolejne fragmenty Wałów Śląskich (PAP, Nauka w Polsce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]