Włosocień delikatny

Włosocień delikatny
	; Sporofit
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	rozpłochowce
Rodzina	rozpłochowate
Rodzaj	włosocień
Gatunek	włosocień delikatny
	Nazwa systematyczna
	Vandenboschia speciosa (Willd.) G.Kunkel; Ber. Schweiz. Bot. Ges. 76: 48 (1966)
Synonimy
	Trichomanes speciosum Willd.;
	Trichomanes speciosum Willd.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Włosocień delikatny (Vandenboschia speciosa)^[4] – gatunek paproci z rodziny rozpłochowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek wybitnie oceaniczny^[5]. Występuje w Europie i na Makaronezji. Sporofity i gametofity rosną na Wyspach Kanaryjskich, Azorach, Maderze, Irlandii, Portugalii, Hiszpanii, Francji, Wielkiej Brytanii. Gametofity bez sporofitów występują w Wielkiej Brytanii, Francji, Luksemburgu, Niemczech, Czechach i Polsce. W Polsce gatunek skrajnie rzadki; rośnie tylko na dwóch stanowiskach w okolicach Złotoryi i Lwówka Śląskiego. Odnaleziony w 2002 roku (tylko gametofity)^[6]. Populacja z Panieńskich Skał spod Lwówka prawdopodobnie wymarła w 2005 lub 2006 roku^[7].

Gametofit

Gametofity

Morfologia

Pokrój: Przytulone do powierzchni skały gęste, filcowate skupienia długich, widełkowato rozgałęzionych, splątanych nici^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, epilit. Rośnie w głębokich szczelinach skał bezwapiennych otoczonych przez lasy liściaste, w warunkach silnego zacienienia. Rozmnaża się wegetatywnie za pomocą rozmnóżek. Do prowadzenia fotosyntezy potrzebuje zaledwie 0,01% pełnego oświetlenia^[9]. Nici zawierają bardzo liczne, niewielkie, kuliste chloroplasty, ustawione peryferyjnie^[10].

Sporofit

Morfologia

Pokrój: Roślina wieloletnia, osiąga wysokość do 50 cm.
Część podziemna: Płożące się kłącze do 4 mm średnicy, pokryte czarnymi włoskami.
Liście: Ogonek liściowy oskrzydlony. Blaszka liściowa 3–4-krotnie pierzasta, jednowarstwowa, ciemnozielona, cienka i przeświecająca; odcinki ostatniego rzędu owalne, całobrzegie, tępe. Zarodnie siedzące, ze skośnym anulusem, zebrane w cylindryczne, wydłużone sori z kubkowatą zawijką na brzegu liścia^[11].

Biologia i ekologia

Bylina, roślina poikilohydryczna. Rośnie na zacienionych, wilgotnych skałach, tylko w warunkach klimatu oceanicznego. Zarodniki są bardzo lekkie i mogą być przenoszone na bardzo duże odległości.

Zagrożenia i ochrona

Gatunek objęty ochroną w Europie na mocy konwencji berneńskiej oraz dyrektywy siedliskowej. W Polsce objęty ścisłą ochroną gatunkową od 2004 roku. Wymaga ustalenia strefy ochrony w promieniu 100 m od granic stanowiska^[12]^[13].

Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) w kategorii zagrożenia R (rzadki – potencjalnie zagrożony)^[14]. W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię CR (krytycznie zagrożony)^[15].

Znajduje się także w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii CR (krytycznie zagrożony)^[16]. W związku z tym, że gametofity są szerzej rozprzestrzenione, niepozorne i łatwe do przeoczenia, rzeczywisty stopień zagrożenia gatunku może być niższy^[17].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
↑ Michael Hassler: Genus Vandenboschia Copel.. [w:] World Plants. Synonymic Checklist and Distribution of the World Flora. Version 11.1 [on-line]. [dostęp 2020-12-25].
↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39–91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
↑ Birks H.J.B. 1976. The distribution of European pteridophytes: A numerical analysis. New Phytologist 77: 257-287.
↑ Krukowski M., Świerkosz K. 2004. Disovery of gametophytes of Trichomanes speciosum Willd. (Hymenophyllaceae: Pteridophyta) in Poland anf their biogeographical importance. Fern Gazette 17(2): 79-84.
↑ Świerkosz K., Reczyńska K., M. Krukowski. 2008. Killarey fern Trichomanes speciosum Willd. in Poland (2002-2008) – the state of population and protection perspective. W: E. Szczęśniak, E. Gola (red.). Club mosses, horsetails and ferns in Poland – resources and protection. Institute of Plant Biology, University of Wrocław, Wrocław, s. 47–56.
↑ Świerkosz K. 2012. Włosocień delikatny Trichomanes speciosum Willd. W: J. Perzanowska (red.). Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa, s. 307–318. ISBN 978-83-61227-80-9.
↑ Johnson G.N., Rumsey F.J. Headley A.D. & Sheffield E. 2000. Adaptations to extreme low light in the fern Trichomanes speciosum. New Phytologist 148: 423-431.
↑ Makgomol K., Sheffield E. 2001. Gametophyte morphology and ultrastructure of the extremly deep shade fern, Trichomanes speciosum. New Phytologist 151: 243–255.
↑ Świerkosz K. 2004. Włosocień delikatny Trichomanes speciosum Willd. W: Sudnik-Wójcikowskia B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 59–62. ISBN 83-86564-43-1.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Moore P.D. 1998. Frondless ferns lie low to survive. Nature 392: 661-662.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.

[3] Michael Hassler: Genus Vandenboschia Copel.. [w:] World Plants. Synonymic Checklist and Distribution of the World Flora. Version 11.1 [on-line]. [dostęp 2020-12-25].

[4] Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39–91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.

[5] Birks H.J.B. 1976. The distribution of European pteridophytes: A numerical analysis. New Phytologist 77: 257-287.

[6] Krukowski M., Świerkosz K. 2004. Disovery of gametophytes of Trichomanes speciosum Willd. (Hymenophyllaceae: Pteridophyta) in Poland anf their biogeographical importance. Fern Gazette 17(2): 79-84.

[7] Świerkosz K., Reczyńska K., M. Krukowski. 2008. Killarey fern Trichomanes speciosum Willd. in Poland (2002-2008) – the state of population and protection perspective. W: E. Szczęśniak, E. Gola (red.). Club mosses, horsetails and ferns in Poland – resources and protection. Institute of Plant Biology, University of Wrocław, Wrocław, s. 47–56.

[8] Świerkosz K. 2012. Włosocień delikatny Trichomanes speciosum Willd. W: J. Perzanowska (red.). Monitoring gatunków roślin. Przewodnik metodyczny. Część II. GIOŚ, Warszawa, s. 307–318. ISBN 978-83-61227-80-9.

[9] Johnson G.N., Rumsey F.J. Headley A.D. & Sheffield E. 2000. Adaptations to extreme low light in the fern Trichomanes speciosum. New Phytologist 148: 423-431.

[10] Makgomol K., Sheffield E. 2001. Gametophyte morphology and ultrastructure of the extremly deep shade fern, Trichomanes speciosum. New Phytologist 151: 243–255.

[11] Świerkosz K. 2004. Włosocień delikatny Trichomanes speciosum Willd. W: Sudnik-Wójcikowskia B., Werblan-Jakubiec H. (red.). Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 59–62. ISBN 83-86564-43-1.

[rozp2014-12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.

[rozp2004-13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764.

[14] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[15] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[16] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[17] Moore P.D. 1998. Frondless ferns lie low to survive. Nature 392: 661-662.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]