Władysław Leszczyński (1616–1680)
Władysław Leszczyński (właściwie Aleksander Leszczyński) (ur. 1616, zm. 24 września 1680 na Jasnej Górze) – paulin, organista, kantor i magister kapeli jasnogórskiej, kompozytor.
| Władysław Leszczyński Aleksander Leszczyński | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Magister capellae zespołu jasnogórskiego | |
| Okres sprawowania |
1654–24 września 1680 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Śluby zakonne |
8 września 1632 |
Życiorys
edytujBył synem Szymona Leszczyńskiego[1], który należał do krakowskiego cechu malarzy, stąd można przypuszczać, iż urodził się w Krakowie lub okolicach[2]. Po wyzwoleniu na czeladnika Szymon Leszczyński przeniósł się do Częstochowy, gdzie po śmierci żony w 1623 roku wstąpił do zakonu paulinów, przyjmując imię zakonne Izydor. Pozostał aktywny jako malarz – na Jasnej Górze przechowywane są jego dzieła (m.in. obraz przedstawiający nawiedzenie św. Elżbiety)[3][4].
Aleksander Leszczyński, idąc w ślady ojca, również wstąpił do zakonu (w wieku piętnastu lat) i po rocznym nowicjacie 8 września 1632 roku złożył śluby wieczyste, przyjmując imię zakonne Władysław. Wykształcenie muzyczne oraz podstawy warsztatu kompozytorskiego Leszczyński zdobył w kapeli jasnogórskiej, co świadczy o wysokim poziomie zespołu w tym okresie. Przez wiele lat o. Władysław pełnił bardzo ważną rolę kantora (zwanego także rektorem chóru łac. rector chori). W zakonie paulinów, gdzie muzyka zajmowała istotne miejsce w liturgii, obowiązki kantora definiował osobny dokument, którym był rozdział konstytucji zakonnych wydanych po soborze trydenckim (rozdział XV część III konstytucji: O obowiązkach kantora oryg. łac. De officio rectoris chori)[2].
Stanowisko magistra kapeli (łac. magister capellae) Leszczyński objął najprawdopodobniej po śmierci o. Michała Bojanowskiego w 1654 roku[5]. Wkrótce potem rozpoczął się dla klasztoru niezwykle trudny okres. W 1655 roku nastąpił najazd Szwecji na Rzeczpospolitą (potop szwedzki), którego ważnym epizodem było oblężenie Jasnej Góry.
Leszczyński w okresie kierowania zespołem zgromadził pokaźny zbiór instrumentów muzycznych oraz wzbogacił repertuar o własne kompozycje. Świadectwem tego jest decyzja kapituły zakonu – 15 stycznia 1685 roku wyznaczono specjalną komisję, która miała się zająć zabezpieczeniem spuścizny po Leszczyńskim[2]. W instrukcji dla komisji mowa jest nie tylko o muzykaliach, ale także instrumentach muzycznych. Jednak już w 1690 roku większość (jeśli nie wszystkie) rękopisy Leszczyńskiego bezpowrotnie przepadły podczas pożaru, jaki strawił wieżę bazyliki jasnogórskiej. Jedyny rękopis sygnowany nazwiskiem Leszczyńskiego, jaki do dziś przechowywany jest w archiwum klasztornym, to przekaz utworu Mandatum novum, przepisany w XVIII wieku przez o. Pawła Weisgärbera[6].
O. Władysław jako magister capellae dbał nie tylko o wysoki poziom muzyki liturgicznej poprzez uzupełnianie repertuaru o nowe dzieła czy zakup instrumentów. Właśnie podczas jego kierownictwa po raz pierwszy klasztor podpisał umowę z muzykami kapeli, w której określono podstawowe obowiązki zgromadzenia wobec zespołu muzycznego[6]. Kapela jasnogórska powstała już w wieku XVI, lecz w tym czasie składała się wyłącznie z zakonników. Muzycy świeccy zostali zatrudnieni w zespole w wieku XVII[5]. Wobec pojawienia się ich w zespole zaistniała konieczność uregulowania statusu świeckich – dokument taki został podpisany 22 czerwca 1670 roku[2]. Ze strony klasztoru podpisał go m.in. o. Augustyn Kordecki, muzyków reprezentował Leszczyński jako Capellae Magister. Dokument w transkrypcji brzmi następująco (na podstawie odpisu oryginału przechowywanego w archiwum jasnogórskim):
Postanowienie z Capellą Iasnogorską | Na cześć y chwałę Bozą y Matki iego PrzenaSwiętszey. Aby tym sku | teczniey na ozdobę Mieysca Swiętego większe brała pomnożenie swoie | ktore się przez Capellę Muzyczną Figuralną tak Instrumentalną iako | y wokalną odprawowac zwykła, takowesmy z Muzykami Naszymi | teraz y na przyszłe czasy postanowienie uczynili. Iż względem służby | doroczney tak Suchedniową iako y Barwianną rachuiąc, powinien będzie | Convent dawać kozdemu zosobna Muzykowi Złotych Dwieście Mo | nety y liczby Polskiey, tęsz pomienioną Sumę na czworo dzieląc Su | chedni. A stoszuiąc się do starodawnego Oycow Naszych pobożnego | zwyczaiu, dla większey ich do Prac ochoty pozwalamy im obiady y | wieczerze na Uroczyste Swięta. To iest 1. Na Dzień Bożego | Narodzenia. 2o Na Dzień Patriarchy Naszego Pawła Swiętego. | 3 Na Ostatnie dni Mięsopustne. 4 Na dzień Wielkonocny. | 5 Na Dzień Swiąteczny 6 Na Swięto Augustyna Swiętego. | Obuwie także dwoie Szafianowe to iest iedno na Boże Narodzenie | drugie na Wielką Noc. Od wszystkich przytym Podatkom którekolwiek | Wieś Częstochowską y Budnicy zwykli składac, ich uwalniamy. A dla po | zywienia lepszego Ogrod na Gruntach Naszych kożdemu znich wymierzyć | Xdzu Prowizorowi każemy. Obiecuiąc im to imieniem Conventu wszystkiego | y przyrzekaiąc, iż y Successorowie Nasi tego wszystkiego będą powinni do | trzymywać dla większego pomnożenia chwały Bożey y ozdoby Mieysca | S[więteg]o. Na co się dla lepszey wiary rękami własnymi podpisuiemy y pieczęć kla | sztorną przycisnęlismy W Klasztorze na Jasney Gorze die 22 Junii A[nn]o D 1670. | Locus Sigilli. | X Augustyn Kordecki Prior mppa X Felix Mierczynski Supprior mpp. | X Romuald Dymalski Def[i]n[ito]r mpp. X Alexander Miąskowski Praedicator | vincii y Zakrystia mpp. X Władysław Leszczynski Cap[pellae] Mag[ister] mpp[7].
Klasztor zobowiązywał się wypłacać muzykom tzw. suchedni oraz zapewniał także inne przywileje (np. zwolnienie z podatków). Można zakładać, że jako kierownik zespołu Leszczyński miał swój istotny udział w powstaniu dokumentu.
O. Władysław Leszczyński zmarł na Jasnej Górze 24 września 1680 roku w wyniku apopleksji[2][5].
Twórczość
edytujAutografy Leszczyńskiego, jakie zapewne znajdowały się w zbiorach kapeli jasnogórskiej, nie dotrwały do naszych czasów. Zachowały się jednak odpisy części jego dorobku sporządzone na potrzeby innych kapel. Z inwentarzy wynika, że co najmniej kilkanaście utworów znajdowało się w repertuarze krakowskiej kapeli karmelitów na Piasku w Krakowie[8]. Kolejne utwory (dwie msze oraz opracowania dwu hymnów) ocalały w zbiorach po wawelskiej kapeli rorantystów. Szczególnie cennym dziełem – z uwagi na stylistykę – jest odnalezione stosunkowo niedawno w kolekcji po kapeli oo. pijarów z Podolińca wokalno–instrumentalne opracowanie psalmu Dixit Dominus[9].
W twórczości Leszczyńskiego reprezentowane są dwa style, jakie obecne były w muzyce baroku: prima pratica oraz seconda pratica.
Utwory zachowane
edytuj
| Tytuł utworu | Obsada[10] | Miejsce przechowywania | Sygnatura | Rekord w bazie RISM |
|---|---|---|---|---|
| Mandatum novum | SATB, vlne | Archiwum jasnogórskie | AJG I-54 | RISM ID: 300033544 |
| Missa per octavas | SATB | Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu | Kk.I.35 | |
| Missa cum Credo per octavas | SATB | Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu | Kk.I.80 | |
| Sanctorum meritis inclita gaudia | SATB | Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu | Kk.I.319/1-2 | |
| Ave maris stella | SATB | Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu | Kk.I.319/1-2 | |
| Dixit Dominus | SATB, 2vl, vla, org | Okresný archív Bratislava-vidiek | H-391 | RISM ID: 570002274 |
Utwory niezachowane
edytujInwentarz kapeli Karmelitów na Piasku w Krakowie wymienia kilkanaście utworów pod nazwiskiem Leszczyńskiego. Niestety większość z nich najprawdopodobniej bezpowrotnie zaginęła[11]. Są to następujące kompozycje:
- Missa per octavas
- Missa a 4 voc[um] cum Credo Per Octavas A[utore] P[atre] V[ladislao] L[eszczyński]
- Missa a 12
- Missa concertata V.[ladislao] L.[eszczyński] a 10
- Mandatum novum
- Litaniae F a 4
- Litaniae breve
- Sancta Maria a 12
- Lauda anima a 18
- De Sanctis Martyribus
- In festis Beatissime V[irginis] M[ariae]
Pierwsze dwie msze są najprawdopodobniej tożsame z utworami zachowanymi w Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu, zaś wymienione w inwentarzu Mandatum novum to zapewne odpis tej samej kompozycji, jaką odnajdujemy w Archiwum jasnogórskim. Dwie ostatnie pozycje Karol Mrowiec utożsamia z hymnami zachowanymi w odpisach Chybińskiego[8].
Dyskografia
edytuj- Jasnogórska Muzyka Dawna 45. Biuro Prasowe Jasnej Góry. [dostęp 2017-03-07]. (pol.).
- Jasnogórska Muzyka Dawna 31. Biuro Prasowe Jasnej Góry. [dostęp 2017-03-07]. (pol.).
Przypisy
edytuj- ↑ Janusz Zbudniewek. Żywot błogosławionego Stanisława z Oporowa pędzlem opisany. „Studia Theologica Varsaviensia”, s. 144–163, 1989. [dostęp 2017-03-04].
- ↑ a b c d e Marcin Konik: Twórczość O. Władysława Leszczyńskiego OSPPE w świetle nowych badań – próba atrybucji repertuaru XVII-wiecznych hymnów jasnogórskich. W: Liturgia w klasztorach paulińskich w Polsce. Źródła i początki. Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2012.
- ↑ Dekoracja malarska Kaplicy z XVII w.. Biuro Prasowe Jasnej Góry. [dostęp 2017-03-04]. (pol.).
- ↑ Malarstwo w Muzeum 600-lecia. Biuro Prasowe Jasnej Góry. [dostęp 2017-03-04]. (pol.).
- ↑ a b c Paweł Podejko: Kapela wokalno-instrumentalna na Jasnej Górze. T. 19. Warszawa: 2001, seria: Studia Claromontana.
- ↑ a b Paweł Podejko: Katalog tematyczny rękopisów i druków muzycznych kapeli wokalno–instrumentalnej na Jasnej Górze. T. 12. Warszawa: 1992, seria: Studia Claromontana.
- ↑ Odpis umowy, „Acta Conventus Clari Montis Częstochoviensis”, sygn. AJG 196, kopia cyfrowa dokumentu udostępniona w artykule.
Znak | oznacza łamanie wiersza. - ↑ a b Karol Mrowiec: Twórczość muzyczna o. Władysława Leszczyńskiego, kompozytora jasnogórskiego z XVII wieku (na przykładzie „Mandatum novum”). W: Studia Claromontana. Jasna Góra: 1981.
- ↑ Maciej Jochymczyk, Nieznany utwór Władysława Leszczyńskiego w zbiorach archiwów słowackich, „Muzyka” 2007 nr 1.
- ↑ Nazwy głosów wg standardu RISM
- ↑ Tadeusz Maciejewski. Inwentarz muzykaliów kapeli karmelickiej w Krakowie na Piasku z lat 1665-1684. „Muzyka”, 1976.
Linki zewnętrzne
edytuj- Music by fr. Władysław Leszczyński OSPPE. KernScores. [dostęp 2017-03-07]. (ang.). – wybrane utwory Leszczyńskiego opracowane przez dra Marcina Konika
- Jasnogórska Muzyka Dawna. Biuro Prasowe Jasnej Góry. [dostęp 2017-03-07]. (pol.).