Władimir Makanin

Władimir Siemionowicz Makanin (ros. Владимир Семёнович Маканин; ur. 13 marca 1937 w Orsku, Rosyjska Federacyjna SRR, zm. 1 listopada 2017 w Krasnym koło Rostowa nad Donem) – rosyjski pisarz. Laureat rosyjskiej nagrody Bookera w 1993 roku za powieść Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku, jeden z najważniejszych rosyjskich autorów przełomu XX i XXI wieku.

Władimir Makanin

Владимир Семёнович Маканин

Władimir Makanin (2011)
Imię i nazwisko	Władimir Siemionowicz Makanin
Data i miejsce urodzenia	13 marca 1937 Orsk
Data i miejsce śmierci	1 listopada 2017 Krasny
Narodowość	rosyjska
Język	rosyjski
Alma Mater	Uniwersytet Moskiewski
Dziedzina sztuki	proza
Ważne dzieła
Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku Jeniec kaukaski Underground czyli Bohater naszych czasów
Strona internetowa

Życiorys

W 1960 roku ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie Moskiewskim; do końca lat 60. pracował jako wykładowca, jednocześnie uczęszczając na kursy dla reżyserów i scenarzystów, organizowane przez Wszechzwiązkowy Państwowy Instytut Kinematografii. Zadebiutował powieścią Linia prosta w 1965 roku, w której przedstawił dwóch absolwentów wyższej uczelni: materialistę, zainteresowanego osiągnięciem namacalnych korzyści, i idealistę, rozumiejącego potrzebę wartości duchowo-etycznych. Wydrukowało ją pismo „Moskwa”. W tym samym czasopiśmie opublikował także swoją opowieść Bez ojca w 1971 roku, w której na przykładzie byłych „bezdomnych dzieci” ukazał nieprzemijającą wartość dobra doznanego w dzieciństwie otoczonym miłością. Oba te utwory spotkały się z pozytywną reakcją rosyjskiej krytyki.

Od początku lat 70. Makanin publikował prawie co roku, przeważnie były to zbiory opowiadań i mikropowieści, zawierające wcześniejsze i nowe utwory. W 1982 w prowincjonalnym piśmie „Siewier” opublikował kontrowersyjną opowieść pt. Zwiastun, która przyniosła mu sporą popularność. Bohaterem utworu jest znachor leczący ludzkie ciała, a przede wszystkim dusze, który przypomina tradycyjnych prawosławnych jurodiwych. Do najważniejszych utworów tego okresu należą: Kluczariow i Alimuszkin (1977), Duchówka (1979), Głosy (1980), Błękitne i czerwone (1981), Człowiek „świty” (1982), Antylider (1983), Obywatel uciekający (1984), Gdzie niebo łączyło się z górami (1984).

W okresie pieriestrojki ukazały się trzy ważne utwory (wszystkie w 1987 roku w centralnych czasopismach): opowieści Strata, Nienadążający oraz powieść On i ona.

Szczyt popularności Makanina przypada na lata 90. XX wieku, kiedy powstały mikropowieści Właz (1991; w 1992 roku nominowana do pierwszej edycji rosyjskiej nagrody Bookera), Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku (1993), opowiadanie Jeniec kaukaski (1994; utwór w 2008 roku został sfilmowany przez Aleksieja Uczitiela, a ekranizacja nagrodzona za najlepszą reżyserię na 43. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach), a przede wszystkim słynna powieść Underground czyli Bohater naszych czasów (1998) – opus vitae pisarza.

Najnowsza twórczość Makanina wzbudza szereg kontrowersji. Np. powieść o wojnie w Czeczenii Asan (2008) otrzymała zarówno prestiżową nagrodę „Wielka Książka” (ros. „Большая книга”) jako najlepsza książka roku, jak i antynagrodę „NacWorst” (ros. „НацWorst”) jako książka najgorsza. Spory wywołała też skandalizująca powieść Strach (2007; składające się na nią części publikowane były wcześniej w miesięczniku „Nowyj Mir” jako opowiadania i mikropowieści z cyklu Księżyc wysoki na niebie (ros. Высокая-высокая луна; 2001-2006).

W 2011 roku w czasopiśmie „Nowyj Mir” ukazała się powieść Makanina Dwie siostry i Kandinski.

W 2010 roku Makanin odwiedził Polskę; w dniach 16-17 marca był gościem Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W języku polskim ukazał się zbiór opowiadań i opowieści Makanina pt. Antylider (1989) oraz powieść Asan (2009), a także kilka pojedynczych utworów (większość we fragmentach).

Cechy twórczości

Na dorobek Makanina składa się przede wszystkim proza (opowiadania, mikropowieści, powieści), jest też autorem esejów literackich. Znaczna część twórczości ma podłoże autobiograficzne. Pisze w nurcie realizmu, choć nie obce są mu elementy poetyki surrealizmu oraz postmodernizmu. Bohaterowie jego dzieł to głównie inteligenci, którzy podobnie jak sam pisarz przybyli z prowincji do stolicy (wśród postaci pojawiających się w większej liczbie tekstów są: matematyk Kluczariow oraz pisarz Igor Pietrowicz). Stale powtarzające się motywy-symbole w utworach Makanina to m.in.: osada, barak, tunel, podziemie, tłum, stado, chór, rój, mrowisko, góry, zmrok, a także metafory błyskawicy i rzeki. Na poetykę i ideę twórczości pisarza znaczący wpływ ma zarówno filozofia (Heraklit z Efezu, Martin Heidegger, Friedrich Nietzsche), jak i mitologia oraz literatura klasyczna (przede wszystkim Fiodor Dostojewski, Anton Czechow, Thomas Mann).

Wybrana twórczość

Powieści

• 1978 – Portriet i wokrug (ros. Портрет и вокруг)
• 1982 – Zwiastun (ros. Предтеча)
• 1987 – On i ona (ros. Один и одна)
• 1998 – Underground czyli Bohater naszych czasów (ros. Андеграунд, или Герой нашего времени)
• 2007 – Strach (ros. Испуг)
• 2008 – Asan (ros. Асан)
• 2011 – Dwie siostry i Kandinski (ros. Две сестры и Кандинский)

Nowele

• 1965 – Linia prosta (ros. Прямая линия)
• 1971 – Bez ojca (ros. Безотцовщина), Sołdat i sołdatka (ros. Солдат и солдатка)
• 1974 – Powiest' o starom posiełkie (ros. Повесть о старом поселке), Waleczka Czekina (ros. Валечка Чекина)
• 1975 – Staryje knigi (ros. Старые книги), Pogonia (ros. Погоня)
• 1976 – Na pierwom dychanii (ros. На первом дыхании)
• 1979 – Otduszyna (ros. Отдушина), Wartki nurt rzeki (ros. Река с быстрым течением)
• 1980 – Antylider (ros. Антилидер)
• 1982 – Głosy (ros. Голоса), Błękitne i czerwone (ros. Голубое и красное)
• 1984 – Tam, gdzie niebo łączy się z górami (ros. Где сходилось небо с холмами)
• 1987 – Strata (ros. Утрата), Nienadążający (ros. Отставший)
• 1988 – Kwazi (ros. Квази)
• 1992 – Siużet usriednienija (ros. Сюжет усреднения)
• 1993 – Stół pokryty suknem i z karafką pośrodku (ros. Стол, покрытый сукном и с графином посередине)
• 1999 – Za czertoj miłosierdija (Dołog nasz put') (ros. За чертой милосердия (Долог наш путь))
• 2004 – Siur w proletarskom rajonie (ros. Сюр в пролетарском районе)

Opowiadania

• 1974 – Pojtie im stoja (ros. Пойте им стоя), Straż (ros. Страж)
• 1975 – Na zimniej dorogie (ros. На зимней дороге)
• 1977 – Kluczariow i Alimuszkin (ros. Ключарёв и Алимушкин)
• 1979 – Duchówka (ros. Отдушина)
• 1982 – Człowiek „świty” (ros. Человек свиты)
• 1984 – Obywatel uciekający (ros. Гражданин убегающий)
• 1991 – Właz (ros. Лаз)
• 1994 – Jeniec kaukaski (ros. Кавказский пленный)
• 2000 – Bukwa „A” (ros. Буква „А“), Udawszyjsia rasskaz o lubwi (ros. Удавшийся рассказ о любви)

Bibliografia

Źródła w języku polskim

• Wolfgang Kasack: Leksykon literatury rosyjskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006, s. 363-364. ISBN 83-04-04285-1.
• Szkoła moskiewska w literaturze rosyjskiej, pod red. Piotra Fasta i Katarzyny Jastrzębskiej, przy współpracy Alicji Mrózek, Częstochowa: Wydawnictwo WSL, 2007, ISBN 83-921963-6-8 [artykuły: Wandy Supy, Beaty Pawletko, Anny Stankiewicz, Jadwigi Szymak-Reiferowej, Anny Skotnickiej, Władimira Iwancowa, Joanny Kuli, Janusza Świeżego, Anny Domogalli; wywiad z pisarzem, przeprowadzony przez Władimira Iwancowa].
• Anna Skotnicka: Niezwykłość codzienności w prozie rosyjskiej drugiej połowy XX wieku, [w:] Wielkie tematy kultury w literaturach słowiańskich, tom 6, pod red. I. Malej i Z. Tarajło-Lipowskiej, (seria: „Slavica Wratislaviensia”, tom CXXIX), Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 135–141
• Anna Skotnicka: Przestrzeń myśli. Metafora błyskawicy i rzeki w prozie Władimira Makanina, „Przegląd Rusycystyczny” 2009, nr 1, s. 52–73.
• Janusz Świeży: Kluczariow, czyli przyczynek do obrazu człowieka w prozie Władimira Makanina, [w:] Строитель чудотворный. Szkice o literaturze rosyjskiej dedykowane Jadwidze Szymak-Reiferowej i Władysławowi Piotrowskiemu, pod red. Haliny Waszkielewicz i Janusza Świeżego, (seria: Rosja – myśl – słowo – obraz, tom III), Kraków 2001, s. 159–178, ISBN 83-914764-2-1.

Źródła w języku rosyjskim

• Интервью, данное Владимиром Маканиным Янушу Свежему, [w:] Pisarze nowi, zapomniani i odkrywani na nowo, pod red. Piotra Fasta i Anny Skotnickiej-Maj, (seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1613), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1996, s. 142–150, ISBN 83-226-0726-1.
• Jadwiga Szymak-Reiferowa: „Где сходилось небо с холмами” В. Маканина: рассказ как оперное либретто, [w:] Dialog sztuk w kulturze Słowian wschodnich, tom II, pod red. Jerzego Kapuścika, (seria: Rosja – Myśl, Słowo, Obraz, tom 10), Kraków: Collegium Columbinum, 2008, s. 396–402, ISBN 978-83-89973-86-3.
• Janusz Świeży: Творческий путь Владимира Маканина, „Slavia Orientalis” 1996, nr 3, s. 367–383.
• Janusz Świeży: Владимир Маканин. Штрихи к портрету, [w:] Pisarze nowi, zapomniani i odkrywani na nowo, pod red. Piotra Fasta i Anny Skotnickiej-Maj, (seria: Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1613), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1996, s. 136–141, ISBN 83-226-0726-1.
• Katarzyna Żemła (ob. Jastrzębska): Чужой в „Антилидере" Владимира Маканина, „Przegląd Rusycystyczny" 2001, nr 4.