Wólka Pełkińska
Wólka Pełkińska – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Jarosław[4][5].
| wieś | |
 Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
179 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) |
1435[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-511[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RJA |
| SIMC |
0603632[4] |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Jarosław  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego  | |
 50°05′32″N 22°36′23″E/50,092222 22,606389[1]
| |
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała do klucza Jarosław Lubomirskich[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0603649 | Brzezina | część wsi |
| 0603655 | Majdan | część wsi |
| 0603661 | Podlas | część wsi |
| 0603678 | Podmachały | część wsi |
| 0603684 | Wawry | część wsi |
| 0603690 | Za Błotem | część wsi |
| 0603709 | Załug | część wsi |
| 0603715 | Zarazie | część wsi |
Geografia
edytujWieś Wólka Pełkińska zwana początkowo jako Wola Pozowska; położona jest na nizinnej równinie w pobliżu doliny dolnego Sanu na wysokości 175–190 m n.p.m. Od Jarosławia oddziela ją wieś Pełkinie, a od Sanu wieś Kostków, od Kostkowa oddziela ją rzeczka Szewnia (w górnym biegu Miłka) dopływająca do Sanu. Wieś składa się z kilku przysiółków, których nazwy wskazują na położenie lub nazwiska; przysiółek Brzezina otrzymał swoją nazwę od dużej ilości rosnących tam w przeszłości brzóz. Nazwy pól wyjaśnia skład gleby, które są różnorodne: torfowe, łazowe i lessowe[8]. San poprzez stulecia zmieniał swoje koryto, czego dowodem są stare stanowiska[9].
Historia
edytujZnajdujące się w muzeum w Jarosławiu narzędzia używane w starożytności, jak siekierka z krzemienia sieciechowskiego, wióry krzemienne bądź drapacze świadczą już o osadnictwie datowanym na okres od około 4500-1800 roku p.n.e.[10] Nizinne położenie wsi oznaczało położenie na znacznej ilości gleb podmokłych i bagnistych, gdy z końcem X wieku przeprowadzono akcję melioracyjną, wówczas to zaczęło przybywać lepszych łąk i ziemi uprawnej. W okresie późniejszym prawdopodobnie na skutek panujących chorób i najazdów nieprzyjacielskich niewielka osada przestała istnieć lub pozostały z niej tylko resztki. Od XIII wieku w Polsce rozpoczęło się na szeroką skalę lokowanie nowych miast i wsi, zaczęły powstawać Wole i Wólki. Tereny Jarosławskie przyłączono do Królestwa Polskiego w 1340 roku przez króla Kazimierza Wielkiego i historyczne dzieje tej miejscowości zaczynają się prawdopodobnie w XV wieku. W staropolszczyźnie wyraz „Wola” oznaczał to samo co wolność. Pustą ziemię, oddawano osadnikom na pewien okres do dwudziestu lat jako zwolnioną od czynszów na rzecz dworu i dziedzica (nazywano Wolą) w celu zagospodarowania się nowych osadników na nowym miejscu[11]. Osadnictwo i najstarsze dzieje Woli Pozowskiej, a później Wólki Pełkińskiej były związane z przynależnością do Pełkiń (od których wzięła się za pewnie obecna nazwa wsi). Wólka Pełkińska podlegała pod zwierzchnictwo szlachty Jarosławskiej, a od końca XVI wieku pod dwór w Pełkiniach.
W 1387 roku królowa Jadwiga nadała teren Jarosławski Janowi z Tarnowa; następnie Jarosław i przyległe miejscowości należały do jego potomków Tarnowskich, żoną Jana Krzysztofa Tarnowskiego była Zofia ze Sprowy Odrowążówna, która w 1575 została powtórnie poślubiona za Jana Kostkę, który w latach 1575–1580 zbudował murowany pałac w Pełkiniach. Zofia ze Sprowy Odrowąż zmarła w 1580 roku w Gorliczynie, a pozostałe po niej dobra Jarosławskie zostały w 1594 roku podzielone pomiędzy jej dwie córki: Katarzynę Sieniawską (poślubioną w 1593 roku za Adama Hieronima Sieniawskiego)[a] i Annę Kostkę Ostrogską[b][12]. W 1606 roku dobra Jarosławskie od Katarzyny Sieniawskiej przejęła Anna Ostrogska. W 1731 roku poprzez małżeństwo Zofii Sieniawskiej córki Adama Mikołaja Sieniawskiego ziemie rodziny Sieniawskich przeszły w posiadanie rodu Czartoryskich. Poprzez koligacje rodzinne ziemie Jarosławskie posiadali też Ostrogscy i Zamoyscy.
Anna Kostka Ostrogska miała córkę Zofię Ostrogską, która w 1613 roku poślubiła Stanisława Lubomirskiego i tak ziemie Przeworskie przeszły w posiadanie Lubomirskich. W późniejszych latach Marianna Lubomirska właścicielka Ostroga, Wiśnicza i Jarosławia poślubiła Janusza Aleksandra Sanguszkę, który 7 Grudnia 1753 dokonał Transakcji Kolbuszowskiej i część dóbr m.in. Pełkinie przeszła na własność Czartoryskich. w 1823 roku zmarł Adam Kazimierz Czartoryski i nastąpił podział dóbr Sieniawskich na dwie linie rodowe: Sieniawską (Adam Jerzy Czartoryski) i Pełkińską (Konstanty Adam Czartoryski). Z linii rodowej Pełkińskiej wywodził się Bł Michał Czartoryski, a z linii rodowej Sieniawskiej wywodził się Bł. August Franciszek Czartoryski. Ostatnim właścicielem Pełkiń, aż do reformy rolnej w 1944 roku, był Witold Czartoryski.
Wzmianki o Wólce Pełkińskiej w rejestrach poborowych, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej, pojawiły się w 1651[13] i 1658 roku[14]. W 1674 roku w rejestrach pogłównego ziemi przemyskiej, wieś wzmiankowano wspólnie z Pełkiniami i było 14 domów w folwarku w Pełkiniach i 63 domów w Pełkiniach i Woli Pełkińskiej[15].
W 1897 roku wybrano zwierzchność gminną, której naczelnikiem został Marcin Perekasa, a w 171 domach było 918 mieszkańców[16]. W 1921 roku w Wólce Pełkińskiej było 230 domów.
W okresie II wojny światowej od czerwca 1941 roku w tej miejscowości był obóz dla radzieckich jeńców wojennych[17]. Jak podają źródła przez obóz ten przeszło około 40 tys. jeńców, którzy przebywali tu tymczasowo, a potem kierowano ich w głąb Rzeszy lub do obozów Bełżcu i Auschwitz-Birkenau. Bezpośredni nadzór nad obozem sprawowało gestapo z Jarosławia. Obóz zlikwidowano jesienią 1943 roku. Zachował się cmentarz, w którym pochowano około 800 jeńców z obozu oraz kilkuset Żydów i Cyganów.
Na miejscowym cmentarzu spoczywają prochy szefa obwodu jarosławskiego Armii Krajowej majora Wojciecha Szczepańskiego, Piotra Jarosza, uczestnika walk pod Monte Casino oraz ks. Franciszka Wosia (kapelana AK).
Kościół
edytujLudność rzymskokatolicka z Wólki Pełkińskiej przez wieki należała do Jarosławskiej Kolegiaty, natomiast ludność Unicka należała do cerkwi w Pełkiniach. W 1852 roku otwarto do użytku religijnego drewnianą kaplicę filialną, w której posługiwali duchowni z Jarosławia (Kolegiata, Dominikanie i Reformaci).
W 1924 roku zbudowano nowy drewniany kościół pw. Świętego Stanisława Biskupa i Męczennika, a następnie erygowano parafię. W latach 1982–1983 zbudowano obecny kościół murowany, który został poświęcony 6 listopada 1983 roku przez bpa Ignacego Tokarczuka, a w 1990 roku odbyła się konsekracja kościoła. Od sierpnia 1983 roku w parafii posługują siostry zakonne Felicjanki.
Oświata
edytujSzkoła trywialna została założona w 1867 roku przez Jerzego księcia Czartoryskiego. W 1910 roku z fundacji Czartoryskich zbudowano murowany budynek szkolny, a w 1970 roku po przeciwnej stronie drogi zbudowano następny budynek szkolny. W 1989 roku rozpoczęto budowę nowoczesnej szkoły, która w 1994 roku została oddana do użytku i poświęcona przez abpa Józefa Michalika.
W 1998 roku szkoła otrzymała imię Kardynała Stefana Wyszyńskiego. W 1999 roku na mocy reformy oświaty utworzono 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum. W 2017 roku na mocy reformy oświaty przywrócono 8-letnią szkołę podstawową.
Sport i rekreacja
edytujWe wsi działa klub piłkarski „Wólczanka” Wólka Pełkińska, który został założony w 1964 roku; w sezonie 2023/24 gra w klasie okręgowej, gr. Jarosław[18].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Katarzyna Sieniawska w 1594 roku otrzymała wsie: Głęboką, Rudołowice, Wolę Roźwienicką, Więckowice, Wierzbną, Kruhel, Wolę Pozowską alias Leżachowską, Kostków, Tywonię, Szówsko, Wiązownicę, Nielepkowice, Manasterz, Wolę Manasterską, Dybków, Dobrą, Lubienicę, Cieplice i Dąbrowicę.
- ↑ Anna Ostrogska w 1594 roku otrzymała wsie: Ostrów, Tuczępy, Muninę, Tarnawiec, Koniaczów, Makowisko, Bobrówkę, Sobiecin, Wietlin, Laszki, Wolę Laszkowiecką, Korzenicę, Dąbrowę alias Ryszkową Wolę, Cetulę, Radawę, Rudę, Mołodycz, Wolę Modliszewską alias Morawin, Kańczugę, Kosinę, Sietesz, Gać, Hussów, Handzlówkę, Siedleczkę, Niżatyce, Żuklin, Łopuszkę Małą, Manasterz, Hadle
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 151357
- ↑ Wieś Wólka Pełkińska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-18], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1486 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok V, zeszyt 3 (58), 1972, s. 436.
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Warunki geograficzne
- ↑ Położenie geograficzne
- ↑ Rys historyczny ziemi Jarosławskiej
- ↑ O.Albin Sroka i J.Pasiecznik. „Wólka Pełkińska”
- ↑ ks. Jakub Makara Dzieje Parafii Jarosławskiej (str. 94-95) [dostęp 2017-12-04]
- ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś. Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 2. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1651. Wydawnictwo WSP. RzeszOw 1997 ISBN 83-87288-55-1 (str. 129)
[Cytat: Wola Pełkinska: ab ignorantiam laneorum et hortulanorum in summa florenorum 1 gr 9.........1/9/0]. - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 3. Rejestr poborowy ziemi przemyskiej 1658 Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 199)
[Cytat: Wola Pełkinska: pro simpla fl. 1 et gr 9...........1/9/0.] - ↑ Zdzisław Budzyński i Kazimierz Przyboś Polska południowo-wschodnia w epoce nowożytnej. Źródła dziejowe tom I, część 4. Rejestr pogłównego ziemi przemyskiej 1674 Wydawnictwo WSP. Rzeszów 2000 ISBN 83-87288-55-1 (str. 33)
[Cytat: Pełkinie et Wola Pełkinska: a curia fl. 14, tum a personis subditorum n[ume]ro 63, facit summa [fl.] .........77/0]. - ↑ Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa Skorowidz powiatu jarosławskiego na rok 1902 (s. 67) [dostęp 2017-12-04]
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 594
- ↑ futbolowo.pl Wólczanka Wólka Pełkińska
Linki zewnętrzne
edytuj- Pełkińska Wólka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 941.
- Mapa katastralna wsi Wólka Pełkińska z połowy XIX w.