Vilfredo Pareto

Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto (ur. 15 lipca 1848 w Paryżu, Francja, zm. 19 sierpnia 1923 w Céligny, Szwajcaria) – włoski ekonomista i socjolog. Był współtwórcą tzw. „lozańskiej szkoły w ekonomii”. Od 1893 roku był profesorem Uniwersytetu w Lozannie.

Vilfredo Pareto

Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto

Vilfredo Pareto w latach 1870.
Data i miejsce urodzenia	15 lipca 1848 Paryż
Data i miejsce śmierci	19 sierpnia 1923 Céligny, Szwajcaria
Zawód, zajęcie	ekonomista, socjolog, filozof, inżynier
Narodowość	włoska
Tytuł naukowy	profesor Uniwersytetu w Lozannie
Alma Mater	Politechnika w Turynie

Vilfredo Pareto

W zakresie ekonomii jego najważniejsza praca to Wykłady z ekonomii politycznej (1896), a w socjologii Traktat o socjologii ogólnej (1916). Pareto rozszerzył zastosowania metod matematycznych w ekonomii oraz rozwinął pojęcie ogólnej równowagi ekonomicznej. Zajmował się też badaniami podziału dobrobytu.

Z równowagą ogólną wiąże się pojęcie tzw. optymalności Pareta (lub inaczej – optimum w sensie Pareta), oznaczające sytuację gdy nie jest możliwa realokacja zasobów, powiększająca dobrobyt którejkolwiek jednostki bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu innej jednostki.

W socjologii jego osiągnięciem było sformułowanie teorii krążenia elit, a także teorii rezyduów i derywacji.

Życiorys

Pareto urodził się w Paryżu w domu przy ulicy Guy La Brosse, pod numerem 10. Pochodził z rodziny kupieckiej, jego dziadek Giovanni Lorenzo Bartolomeo został nobilitowany w 1792 roku do tytułu markiza. Był żarliwym republikaninem, zajmował wysokie stanowiska podczas rządów napoleońskich. Giovanni przekazał swojemu synowi, Raffaellemu Paretowi poglądy polityczne. Ten jednak oprócz udziału w powstaniu Mazziniego, nie był tak zaangażowany politycznie jak ojciec. Uprawiał zawód inżyniera budownictwa, interesowała go bardzo hydrologia, z dziedziny której ogłosił kilka doniosłych artykułów. Od 1836 do 1855 Raffaelle przeniósł się z Francji, gdzie chwilowo emigrował po nieudanym powstaniu, do rodzinnych Włoch.

Vilfredo znający równie dobrze język włoski, jak i francuski, dostał staranne wykształcenie w turyńskiej szkole średniej. Po ukończeniu jej z dobrymi ocenami, dostał się do Szkoły Politechnicznej, aby – podobnie jak jego ojciec – zostać inżynierem budownictwa. Jego kolegą podczas studiów był między innymi Galileo Ferraris, późniejszy odkrywca zjawiska wirowania pola magnetycznego. Vilfredo ukończył uczelnię pracą magisterską O podstawowych zasadach równowagi ciał stałych. Ojciec Vilfreda pracował na stanowisku wysokiego urzędnika w Piemoncie, skąd został przeniesiony do Rzymu. Od 1870 do 1873 Vilfredo pracował na stanowisku inżyniera-konsultanta linii kolejowej w prowincji Emilia-Romania. Dzięki rodzinnym koneksjom Vilfredo został dyrektorem spółki wytwarzającej wyroby żelazne. W tym czasie wiele podróżował, poznawał doktryny ekonomiczne (zainteresował go leseferyzm) i gospodarcze (liberalizm). Był w tym okresie – jak ojciec i dziadek – zdecydowanym republikaninem, występował w obronie wolnego handlu, wolnej konkurencji, popierał pacyfizm, powszechne prawo wyborcze i powszechne nauczanie.

W 1876 roku upadł prawicowy rząd we Włoszech, na scenie politycznej dominowały umiarkowane ugrupowania lewicowe, zniosły one wolny handel i uwikłały kraj w zbrojne konflikty. W tym momencie poglądy Vilfreda uległy radykalnej przemianie. Zaczął pisywać zjadliwe felietony do czasopism, wyśmiewając rząd. Po śmierci ojca (1882) i matki (1889) zmienił całe swoje dotychczasowe życie. Ustąpił z dyrektorskiego stanowiska, czytał w siedmiu językach, pisał zjadliwe komentarze antyrządowe do gazet. Skutkiem jednej z publikacji był zakaz publicznych wystąpień. Od tego czasu publikował w fachowych pismach w znacznie spokojniejszym tonie artykuły wskazujące, według niego, na bezcelowość socjalizmu.

Przyjaźnił się w tym czasie również z wieloma ekonomistami i socjologami, dzięki jednemu z nich otrzymał w wieku 46 lat katedrę ekonomii politycznej.

W okresie działalności dydaktycznej publikował wiele artykułów i książek – w 1902 roku ukazała się Les systemes socialistes. Cztery lata później zakończył karierę uniwersytecką, a ostatnie lata życia spędzał jako samotnik cierpiąc na chorobę serca i chroniczną bezsenność. Z powodu jego cierpkiego poczucia humoru, gwałtownych wybuchów, jadowitych obelg przestali odwiedzać go nawet najbliżsi koledzy. Pracę nad Traktatem o socjologii ogólnej kończył tylko w towarzystwie swoich kotów.

Pareto zmarł 19 sierpnia 1923 roku w wieku 75 lat. Pochowano go na cmentarzu w Céligny.

Zasada Pareta

Vilfredowi Paretowi powszechnie przypisuje się sformułowanie tzw. „zasady Pareta”, nazywanej też „zasadą 20/80” i mającej szerokie zastosowanie w ekonomii i zarządzaniu. Zgodnie z nią rozkład wielu cech przyjmuje stosunek 20 do 80%, np. około 80% przychodów przedsiębiorstwa generowanych jest przez około 20% jego klientów, lub 20% czasu poświęcanego pracy generuje 80% efektów tej pracy.

Zasada ta nie pochodzi jednak od Vilfredo Pareta, lecz od amerykańskiego teoretyka zarządzania Josepha Jurana. W 1951 r. opublikował Quality Control Handbook, w którym zawarł zasadę „kluczowych nielicznych i błahych licznych” (vital few and trivial many), mającą ujmować złą dystrybucję większości zasobów. Juran ujął tę zasadę jako pewne uniwersalne prawo odnoszące się do alokacji zasobów. W podawanych przykładach, wskazał m.in., iż Vilfredo Pareto zajmował się kwestią nierównej dystrybucji bogactwa, nazywając zasadę 20/80 „zasadą Pareta”. Zrodziło to powszechne, błędne mniemanie, iż zasada ta wywodzi się od Pareta. Po latach Juran zaznaczył, że przypisanie takie jest błędne i jego źródłem jest nieprecyzyjny styl podręcznika. Zasada „kluczowych nielicznych i błahych licznych” została zaobserwowana przez wiele osób, na długo przed Paretem. Jako uniwersalną zasadę sformułował ją dopiero Juran.

Pareto jako socjolog

Według Pareta na kierunek rozwoju społeczeństw wpływ ma wiele czynników o odmiennym charakterze (gospodarczym, politycznym, religijnym, moralnym). U podstaw istnienia wielu rozbieżnych teorii socjologicznych leży sprowadzanie tej wielości do jednego czynnika, co rodzi jednak błąd redukcjonizmu. Właściwą metodą badań społecznych jest metoda logiczno-eksperymentalna, polegająca na obserwowaniu zjawisk, odkrywaniu regularności i rozciąganiu (na drodze dedukcji) uzyskanej wiedzy na inne dziedziny.

Domeną socjologii są badania nad pozalogicznymi działaniami ludzi. To one są bowiem podstawowym składnikiem życia społecznego. Działania pozalogiczne mają swe źródło w określonych stanach psychicznych jednostek.

Działania ludzkie to obserwowalne zachowania, ale także teorie, za pomocą których jednostka uzasadnia, innym bądź sobie samej, swoje takie, a nie inne postępowanie. Według Pareta u podłoża działań leżą „rezydua”, czyli rodzaj trwałych dyspozycji psychicznych. Ich rezultatem są „derywacje”, czyli zmienne elementy działań, m.in. uzasadnienia działań i ideologie.

Właściwym źródłem równowagi społecznej jest konflikt i walka pomiędzy przeciwstawnymi siłami społecznymi. Działania te mogą być obiektywnie logiczne (gdy rzeczywiście są zdolne osiągnąć cel, do którego zmierzają), bądź subiektywnie logiczne (gdy jednostka wierzy w ich skuteczność). Większość działań podejmowanych przez jednostkę jest jednak nielogiczna i nie przybliża jej do realizacji zamierzonych celów (są to np. działania magiczne, utopijne, realne, bądź oparte na przesądach).

Pareto jest również autorem teorii krążenia elit opisującej zasady rządzące elitami w społeczeństwach ludzkich. Pareto uważał, że elita jest złożona z tych ludzi, którzy w danej dziedzinie działania osiągają najwyższe wskaźniki. Odchodził zatem zarówno od tradycyjnego rozumienia elity jako arystokracji, jak i od utożsamiania elit wyłącznie z elitami rządzącymi.

Wybrane publikacje

• 1896-1897 Cours d’économie politique
• 1902 Les systémes socialistes
• 1906 Manuale d’economia polititica
• 1911 Le mythe vertuiste et la littérature immorale – zur literarischen Zensur
• 1911 Der Tugendmythos und die unmoralische Literatur, 1968
• 1916 Trattato di sociologia generale
• 1916 Allgemeine Soziologie, 1955, ISBN 3-89879-144-0.
• 1920 Fatti e teorie
• 1921 Trasformazione della democrazia

Zobacz też

• Rozkład Pareta