Valivade
Valivade – osiedle w Indiach w stanie Maharasztra na przedmieściach Kolhapuru.
| Państwo | |
|---|---|
Położenie na mapie Maharasztry  | |
Położenie na mapie Indii  | |
 16°43′06″N 74°18′47″E/16,718333 74,313056
| |
Historia
edytujW czasie II wojny światowej w 1943 powstał tam obóz dla polskich uchodźców[1][2]. Miejsce jest oddalone o ok. 8 km od Kolhapuru oraz ok. 300 km na południe od Bombaju[2]. Polscy uchodźcy (Sybiracy, którzy po odzyskaniu wolności wydostali się z ZSRR) przybyli do tego miejsca na początku 1943, wcześniej przebywając w Iranie oraz w punktach etapowych w północno-zachodnich Indiach[2]. Wybór tego miejsca był także podyktowany jego warunkami topograficzno-klimatycznymi (położenie na wzniesieniu, względnie mniej gorące temperatury)[2].
Przy budowie obozu Brytyjczycy byli wspierani przez władze niezależnego księstwa Kolhapur maharadża Chhatrapati Shandzi i Maharani Toprani[1]. Formalnie administratorami obozu byli Brytyjczycy, jednak w praktyce Polacy sami zarządzali nim[1][2]. Kierownictwo sprawował kapitan prawdopodobnie o nazwisku Grebenek[1]. Na terenie osiedla zbudowano ok. 200 baraków, ze ścianami wykonanymi z bambusa, pokrytych dachówką, z doprowadzoną do nich wodą wodociągami[2]. W osiedlu zostały założone sklepy, restauracje, hotele, szkoły podstawowe i średnie, boiska sportowe, szpital, kościół, poczta, kino[1][2]. Był też rynek, gdzie można było zakupić niezbędne produkty po ustalonych cenach. Zbudowano też szkołę, gimnazjum, szpital, kościół św. Andrzeja Boboli[3] oraz warsztaty, w których mogli pracować dorośli i trochę dorobić do rządowej zapomogi[4].
Polacy z czasem zatrudniali w swojej infrastrukturze miejscową ludność[1]. Pomagali także Hindusom w różnych dziedzinach życia[1]. Jako całość obóz był uważany za wzorcowy i odznaczał się zorganizowaniem oraz porządkiem[1]. Z tego powodu Wielka Indyjska Linia Kolejowa utworzyła stację Polosh Colony Station (Stacja Kolonii Polskiej)[1]. Tym transportem przybywali do Valivade polscy uchodźcy od strony Bombaju[2].
Podczas pobytu Polacy utrzymywali bliskie, przyjazne i wzajemnie korzystne stosunki z okolicznymi Hindusami[2]. W końcowym okresie istnienia osiedla (gdy Brytyjczycy nie przekazywali już im środków finansowych) Polacy znajdowali prace w hinduskich miejscach pracy[2].
W Valivade mieszkali głównie ludzie starsi, kobiety, dzieci i młodzież[2]. Żyło tam ok. 500 polskich sierot (drugie tyle przygarnął maharadża Dżamnagaru)[2]. Dorośli mężczyźni służyli wówczas w Armii Polskiej[2]. Do osiedla trafiali jednak żołnierze w ramach leczenia i rekonwalescencji[2]. Młodzież męska z osiedla o uzyskaniu pełnoletniości była zaciągana do wojska[2]. Mieszkańcy Valivade pracowali w samym osiedlu na różnych stanowiskach jego struktury, a także trudnili się hodowlą, ogrodnictwem, rękodziełem[2]. Każda z kobiet z dziećmi dostawała w obozie dwupokojowy bungalow z kuchnią, łazienką i werandą.
Jedną z wychowawczyń w gimnazjum była Wanda Borzemska. Przy szkołach powstawały drużyny harcerskie. Harcmistrzem był Zdzisław Peszkowski (późniejszy kapelan Rodzin Katyńskich i naczelny kapelan (ZHP pgK)). Opiekę duszpasterską sprawowało trzech księży, m.in. ks. dr Leopold Dallinger[5][6], ks. Antoni Jankowski[7]. Opiekę lekarską nadzorował lek. Alfred Tomanek, kierownik Wydziału Służby Zdrowia przy Delegacie Min. Pracy i Opieki Społecznej w Bombaju, którym był Wiktor Styburski.
Do obozu w Valivade trafiły też dzieci z likwidowanych obozów w Balachadi i Malirze. Wśród dzieci, które znalazły schronienie w tym „polskim” miasteczku w Indiach byli[8]:
- pisarz Jerzy Krzysztoń (1931–1982), który debiutował literacko w 1949 r. opowiadaniem Wspomnienia indyjskie (później w składzie książki Opowiadania indyjskie),
- pisarka Danuta Irena Bieńkowska (1927–1974),
- poeta, krytyk literacki i tłumacz Bogdan Czaykowski (1932–2007), który tu zaczął tłumaczyć na język polski Gitajali – Pieśni ofiarne Rabindranatha Tagore[9],
- działaczka polonijna Eugenia Maresch.
Częstym gościem w osiedlach polskich w Indiach, szczególnie w obozie Valivade była Wanda Dynowska (1888–1971), pisarka, tłumaczka, działaczka społeczna, popularyzatorka teologii i filozofii hinduizmu w Polsce. Odczyty, które wygłaszała w obozach uchodźców, cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem[10]. Ona też założyła Bibliotekę Polsko-Indyjską oraz Stowarzyszenie Polsko-Indyjskie.
W Valivade zmarło 70-80 Polaków, którzy zostali pochowani na miejscowym cmentarzu[1][2]. W sierpniu 1975 na terenie gimnazjum św. Ksawerego w Kolhapuru została ustanowiona przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa tablica upamiętniająca te osoby i odsłonięta przez ambasadora PRL w Delhi[1][2]. Inskrypcja brzmiała: Ku pamięci siedemdziesięciu Polaków, którzy w drodze powrotnej do swych domów w Ojczyźnie, zmarli na ziemi Indii, w latach 1943-1948. Valivade, Kolhapur[1].
Obóz został oficjalnie zamknięty jesienią 1947[2]. Wówczas statkiem MS Batory odpłynął ostatni transport polskich uchodźców[2]. W 1948 osiedle zostało zlikwidowane[1]. Polacy, zamieszkujący dotąd to miejsce wyjechali do Europy, Ameryk, Afryki i Australii[1]. W latach 1943–1947 przez obóz Valivade przeszło ok. 5 tys. Polaków[2].
W efekcie działalności Polaków w rejonie Kolhapur wielu Hindusów posługiwało się w późniejszych latach językiem polskim[1].
Nazwa została przemianowana z Valivade na Gandhinagar[1]. W późniejszym czasie powstał w tym miejscu inny obóz, z budowanymi budynkami mieszkalnymi[2]. Na przełomie lat 70./80. obóz był wykorzystywany na schronienie dla hinduskich uchodźców z Pakistanu (pod koniec lat 70. zamieszkiwało ich tam kilkanaście tysięcy)[1][2].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q „Mała Polska” w pobliżu Kolhapur. „Wiadomości”. Nr 17 (1778), s. 6, 27 kwietnia 1980.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Ryszard Piekarowicz. Polscy tułacze wojenni. Najdalszy cmentarz. „Nowiny”. Nr 242, s. 7, 7-9 listopada 1910.
- ↑ Zofia Maślak, Dziewczynka na tułaczym szlaku (7). Valivade - Mała Polska II, w: My. Czasopismo mieszkańców, nr 5(221)/2019, Pro Publico, Poznań, s.13, ISSN 1641-6813
- ↑ Tomasz Gerlach (współpr. Stanisław Grzymski), Sto lat poza ojczyzną (m.in. wywiad z żoną E. Banasińskiego), w: „Rzeczpospolita”, 29.07.2000 r., nr 176.
- ↑ Andrzej Targosz. Moja wychowawczyni w latach 1948–1950. „Nad Sołą i Koszarawą”. Nr 21 (388), s. 17, 1 listopada 2014.
- ↑ Mała Polska w Indiach. Wywiad z Andrzejem Janem Chendyńskim, prezesem Koła Polaków z Indii z lat 1942–1948. historia.org.pl, 2015-12-02. [dostęp 2018-10-03].
- ↑ Tadeusz Janiszewski, …wiedzieliśmy, że do Polski wrócimy, w: Wspomnienia Sybiraków. Zbiór tekstów źródłowych. Część II, pod red. Jerzego i Janusza Kobryniów, Wyd. Koło Związku Sybiraków w Bystrzycy Kłodzkiej, Bystrzyca Kłodzka 2010, s. 89. ISBN 978-83-926622-4-2.
- ↑ Ryszard Sawicki, Gdzie się Ganges toczy, „Gazeta”, sierpień 2007, nr 56, dostęp od 23.01.2011 r.
- ↑ Bogdan Czaykowski na Humanistyka. Wordpress.
- ↑ Grażyna Jurkiewicz, Wanda Dynowska Umadevi (1888–1971).
Linki zewnętrzne
edytuj- Andrzej Juda, Valivade – polskie osiedle w Indiach 1943-1948. Na podstawie wspomnień Haliny i Zofii Sikona, w: „Historic@”, nr 8 (6), 2011 r., ISSN 1898-4428 www.univ.rzeszow.pl/file/3556/Historic@_nr8.pdf [dostęp 20132-07-10]
- Polskie szkoły w Valivade, www.historia.szczecin.pl, dostęp od 21.09.2007 r.. historia.szczecin.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-21)].
- Anna Biernat, O Wandzie, co chciała Hindusa, w: „Wprost”, nr 50 (1409), 2009 r., s. 74–77.