V404 Cygni
V404 Cygni – układ potrójny, początkowo skatalogowany jako gwiazda nowa oraz gwiazda zmienna, składający się z niewielkiej czarnej dziury i dwóch gwiazd, położony w gwiazdozbiorze Łabędzia.
Nazwa
edytujPrzed odkryciem jego obecnie znanej natury, obiekt został skatalogowany jako gwiazda zmienna i dlatego „Cygni” w nazwie gwiazdy oznacza, że jest ona położona w gwiazdozbiorze Łabędzia, a jej oznaczenie alfa-numeryczne „V404” to numer kolejny gwiazdy zmiennej odkrytej w tym gwiazdozbiorze[1].
Odkrycie
edytujObiekt został odkryty w 1938, kiedy nagle pojawił się na niebie i został początkowo skatalogowany jako nowa klasyczna pod nazwą Nova Cyg 1938[2][3].
Charakterystyka
edytujHistoria obserwacji
edytujPo jego odkryciu w 1938 obiekt gwałtownie jaśniał, „wybuchał”, przynajmniej w 1956, 1989 i w 2014 (być może także w 1979)[4]. 22 maja 1989 w ramach japońskiego programu Ginga odkryto źródło promieniowania rentgenowskiego, które otrzymało tymczasowe oznaczenie GS 2023+338, a którego pozycja odpowiadała pozycji gwiazdy V404 Cygni[3].
15 czerwca 2015, po raz pierwszy od 1989, zaobserwowano ponowny wzrost aktywności układu[5]. Po 26 latach niskiej aktywności znacznie wzrosła jasność obiektu w zakresie promieniowania rentgenowskiego – przez krótki okres był to najjaśniejszy obiekt rentgenowski widziany z Ziemi, do 50 razy jaśniejszy od Mgławicy Kraba[5]. W tym samym czasie znacznie wzrosła także jasność obiektu w zakresie promieniowania widzialnego, obiekt pojaśniał na tyle, że mógł być widziany z Ziemi nawet przez amatorskie teleskopy[6]. Podobnie jak wcześniejsze „wybuchy”, pojaśnienia z 2014 spowodowane były najprawdopodobniej poprzez powolne nagromadzenie się materiału wokół czarnej dziury, aż do przekroczenia krytycznego progu, i jego gwałtownego „wciągnięcia”[5]. W 2024 obserwacje ujawniły trzecią gwiazdę w układzie, co czyni go pierwszym, odkrytym układem potrójnych z czarną dziurą[7].
Charakterystyka fizyczna
edytujDo 2024 obserwacje pokazywały układ podwójny, składający się ze stosunkowo niewielkiej gwiazdy typu widmowego G[8] o masie wynoszącej ok. 2/3 masy Słońca, okrążającej niewidocznego towarzysza o masie wynoszącej ponad 12 mas Słońca[4], który jest najprawdopodobniej czarną dziurą[9]. Obiekty znajdują się blisko siebie, a ich okres orbitalny wynosi 6,5 dnia[4]. Przy tak małej odległości gwiazdy od czarnej dziury gwiazda traci część swojej materii, która jest „wciągana” do czarnej dziury, tworząc dysk akrecyjny, który „wpadając” do czarnej dziury wyzwala promieniowanie rentgenowskie[4]. Obiekt położony jest około 3,5 kiloparseka od Ziemi[4]. Istnieją także hipotezy, że niewidoczny składnik V404 Cygni jest hipotetyczną gwiazdą Q[10].
Przypisy
edytuj- ↑ The names and catalogues of variable stars. u-strasbg.fr. [dostęp 2016-01-08].
- ↑ Charles, P.A., Casares, J., Jones, D.H.P., Broadhurst, T., Callanan, P.J., Carter, D.: The bright X ray transient GS2023+338 (=V404 Cyg) in optical outburst and decline. SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS), 1989. [dostęp 2016-01-08].
- ↑ a b R.M. Wagner et al.: The 1989 outburst of V404 cygni: A very unusual x-ray nova. [dostęp 2008-10-22].
- ↑ a b c d e Y. Tanaka, N. Shibazaki: X-RAY NOVAE. astro.columbia.edu, 1996. [dostęp 2016-01-08].
- ↑ a b c MONSTER BLACK HOLE WAKES UP AFTER 26 YEARS. esa.int, 2015-06-25. [dostęp 2016-01-08].
- ↑ Visible light from black holes detected for first time. theguardian.com, 2016-01-06. [dostęp 2016-01-08].
- ↑ The black hole low-mass X-ray binary V404 Cygni is part of a wide triple. „Nature”. DOI: 10.1038/s41586-024-08120-6. (ang.).
- ↑ Wojciech Lizakowski: V404. 2005-06-14. [dostęp 2008-10-22].
- ↑ Michał Matraszek: Błyski rozjaśniają sekretne życie cichej czarnej dziury. 2002-04-21. [dostęp 2008-10-22].
- ↑ Are Q-stars a serious threat for stellar-mass black hole candidates?. [dostęp 2008-10-22].
Linki zewnętrzne
edytuj- V404 Cygni w bazie SIMBAD (ang.)