Usoj
Usoj – osuwisko skalne we wschodnim Tadżykistanie, w dolinie płynącej w górach środkowego Pamiru rzeki Bartang[a], powstałe w wyniku trzęsienia ziemi o intensywności szacowanej na 9 stopni w skali Mercallego (ok. 7,4 w skali Richtera), które nastąpiło 18 lutego 1911 r. o godz. 23:31 czasu miejscowego.
Osuwisko o łącznej objętości szacowanej na 2,2 km³ i wysokości sięgającej 700 metrów zasypało między innymi wioskę Usoj (od niej wzięło swą nazwę), zabijając wszystkich w niej wówczas przebywających – około 90 osób; przegrodziło też płynącą w dolinie rzekę rozpoczynając proces powstawania Jeziora Sareskiego.
Powstała naturalna zapora wodna, której wysokość wynosi 567 m, długość 5 km, szerokość 3,2 km i powierzchnia 10,8 km². Jest to najwyższa zapora na świecie (biorąc pod uwagę zarówno obiekty naturalne, jak i wytworzone przez człowieka)[1]. Przez kilka następnych lat przegroda uniemożliwiała przepływ rzeki Bartang, której wody stopniowo się podnosiły tworząc naturalne bezodpływowe jezioro zaporowe. W kwietniu 1914 ciśnienie napierających na skały osuwiska wód jeziora spowodowało, że dostrzeżono strumień przesączający się u jego podnóża; w ciągu następnych lat poziom jeziora podnosił się tak, że osiągnął 3263 m n.p.m. (przy maksymalnej głębokości ok. 505 metrów) i względnie stabilną równowagę ilości wody wpływającej do jeziora oraz przesączającej się przez osuwisko. Część gromadzącej się powyżej osuwiska wody tworzy mniejsze jezioro Szadau, położone na południowy zachód od Jeziora Sareskiego i odgrodzone od niego mniejszą barierą gruzu skalnego.
Geolodzy różnią się między sobą w ocenie stabilności osuwiska i grożących w tym rejonie niebezpieczeństw[2][3]. Trwają też dyskusje nad możliwością zabezpieczenia się przed katastrofą, np. przez budowę zapory sztucznej, która jednocześnie dawałaby możliwość wykorzystania zakumulowanych przez sto lat wód (szacowanych[1] na ok. 17 km³) do produkcji energii elektrycznej[4].
Uwagi
edytuj- ↑ Rzeka ta w swoim górnym biegu nazywana jest Oksu (Оқсу), a potem Murgob (Мурғоб)
Przypisy
edytuj- ↑ a b John Risley, Joseph Walder, and Roger Denlinger: Usoi Dam Wave Overtopping and Flood Routing in the Bartang and Panj Rivers, Tajikistan. U.S. Geological Survey, Reston, Virginia 2006. [dostęp 2012-09-15]. (ang.).
- ↑ Myths on Lake Sarez risk mitigation and realities, Ferghana Agency
- ↑ САРЕЗСКОЕ ОЗЕРО >> Cарезская катастрофа: геофизический прогноз
- ↑ Sarez, Rogun, Aral. erg.globalnet.uz. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-05)]., Engineering Research Group (ERG)
