Urzędowa transliteracja białoruskich nazw geograficznych alfabetem łacińskim
Urzędowa transliteracja białoruskich nazw geograficznych – przyjęta w 2000 roku oficjalna metoda latynizacji alfabetu białoruskiego opracowana na potrzeby transliteracji nazw geograficznych. System oparto na białoruskim alfabecie łacińskim (łacince), choć nie jest on z nią tożsamy.
Historia
edytujMetodę transliteracji zawarto w Instrukcji zatwierdzonej uchwałą nr 15 Państwowego Komitetu Zasobów Naturalnych, Geodezji i Kartografii z 23 listopada 2000 roku, która weszła w życie po publikacji w dzienniku urzędowym 11 stycznia 2001 r.[1] Jej pełna nazwa w języku rosyjskim brzmi: Инструкция по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита („Instrukcja transliteracji nazw geograficznych Republiki Białorusi literami alfabetu łacińskiego”). Dokument został znowelizowany uchwałą nr 38 Państwowego Komitetu Nieruchomości z 11 czerwca 2007 r.[2][3]
W 2006 roku metoda wprowadzona Instrukcją została przedłożona przez Białoruś Grupie Ekspertów ds. Nazw Geograficznych przy Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ (UNGEGN) w celu przedyskutowania ewentualnej rekomendacji jej stosowania[3][4]. Po nowelizacji z 2007 roku raz jeszcze dokument został zgłoszony do UNGEGN[4]. W 2012 roku rezolucją X/6 Grupa Ekspertów zaleciła korzystanie z Instrukcji przy transliteracji białoruskich nazw geograficznych[5].
Metoda
edytujInstrukcja w swej treści określa, że jej stosowanie jest obowiązkowe dla wszystkich ministerstw, organów administracji państwowej i innych podmiotów (w tym prywatnych czy zagranicznych) w zakresie przekładu nazw geograficznych na alfabet łaciński (pkt 2). W dalszej jej części zastrzeżono, że transliteracji należy poddawać jedynie oficjalnie przyjęte współczesne formy białoruskie (pkt 3 i 7)[6].
Romanizacja przy użyciu omawianej metody co do zasady jest odwracalna[4] – m.in. odpowiednio stosuje się wielkie i małe litery (pkt 9), pisownię łączną, rozdzielną, z łącznikiem (pkt 11). Choć przy transliteracji pomija się apostrof (’), jego obecność można odtworzyć z uwagi na sposób konwersji następujących po nim liter е, ё, ю oraz я[6]. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy znak ów występuje przed literą і (-’і-) – wówczas opuszczony apostrof pozostaje bez wpływu na transliterację, a co za tym idzie jest nie do odtworzenia podczas retransliteracji (np. Мар’іна Горка). Drugim z wyjątków jest dwuznak „ch”, który może być wynikiem latynizacji litery х, ale także stosunkowo rzadkiego złożenia цг (np. эрцгерцаг). Podobnie zbitki „ia”, „ie”, „io”, „iu” mogą powstać zarówno w drodze latynizacji liter я, е, ё oraz ю, ale także rzadkich złożeń іа, іэ, іо czy іу (np. гуміарабік, паліэдр, ампіокс, кансіліум)[7].
Instrukcja przewiduje również, że w przypadku tworzenia spisów nazw geograficznych poddanych transliteracji, stosować należy kolejność liter wynikającą z białoruskiej łacinki (a, b, c, č itd.), nie zaś z alfabetu cyrylickiego (a, b, v, h itd. – pkt 12)[6].
Do zapisu przekonwertowanych na podstawie omawianej metody nazw białoruskich stosuje się:
- 22 litery alfabetu łacińskiego: a, b, c, d, e, f, h, i, j, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, y, z[6],
- 3 litery z karonem: č, š, ž[6],
- 5 liter z akutem: ć, ĺ, ń, ś, ź[6] (do 2007 roku odpowiadający miękkiemu znakowi symbol „´” stawiano nie nad literą, a za nią – c´, l´, n´, s´, z´)[8],
- 1 literę z brewisem: ŭ[6] (do 2007 roku stosowano grafem „ú”)[8],
- 4 dwuznaki: ch (odpowiadający literze cyrylicznej х), dz, dž (odpowiadające dwuznakom cyrylicznym дз, дж), dź (odpowiadająca trójznakowi cyrylicznemu дзь).
Ponadto cztery cyryliczne litery я, е, ё oraz ю kodują dyftongi i z tego powodu oddawane są przy pomocy niniejszej metody za pomocą zbitek „ja”, „je”, „jo”, „ju” bądź „ia”, „ie”, „io”, „iu”.
Tabela transliteracji
edytuj| cyryl. | łac. | cyryl. | łac. | cyryl. | łac. | cyryl. | łac. | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| А а | A a | З з | Z z Ź ź[a] |
П п | P p | Ц ц | C c Ć ć[a] | |||
| Б б | B b | І і | I i | Р р | R r | Ч ч | Č č | |||
| В в | V v | Й й | J j | С с | S s Ś ś[a] |
Ш ш | Š š | |||
| Г г | H h | К к | K k | Т т | T t | Ы ы | Y y | |||
| Д д | D d | Л л | L l Ĺ ĺ[a] |
У у | U u | Э э | E e | |||
| Е е | Je je[b] ie[c] |
М м | M m | Ў ў | Ŭ ŭ | Ю ю | Ju ju[b] iu[c] | |||
| Ё ё | Jo jo[b] io[c] |
Н н | N n Ń ń[a] |
Ф ф | F f | Я я | Ja ja[b] ia[c] | |||
| Ж ж | Ž ž | O o | O o | Х х | Ch ch | ’ | pomija się[d] |
Różnice w stosunku do tradycyjnej łacinki białoruskiej
edytuj
- W tradycyjnej łacince białoruskiej istnieją litery „ł” i jej miękki odpowiednik „l”. W urzędowej transliteracji litera „l” stanowi wariant twardy i po zmiękczeniu przyjmuje regularną formę „ĺ”.
- W tradycyjnej łacince białoruskiej (podobnie jak w ortografii cyrylicznej przed 1933 rokiem) odnotowuje się miękkość spółgłoski w pozycji przed kolejną spółgłoską – np. vobłaść (вобласьць). W urzędowej transliteracji (podobnie jak we współczesnej urzędowej ortografii cyrylicznej) miękkość spółgłoski w położeniu przed spółgłoską pomija się – voblasć (вобласць).
- W tradycyjnej łacince białoruskiej istnieje litera „g” stosowana dla oddania rzadkiej w języku białoruskim głoski /g/ (ґ). W urzędowej transliteracji (podobnie jak we współczesnej urzędowej ortografii cyrylicznej) nie występuje różnica w zapisie pomiędzy głoskami /g/ i /h/.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ a b c d e Gdy po literze następuje miękki znak (Ь).
- ↑ a b c d Na początku wyrazu, po samogłosce, apostrofie (’), miękkim znaku (Ь) lub U niezgłoskotwórczym (Ў).
- ↑ a b c d W pozostałych położeniach.
- ↑ Apostrofowi nie przypisano oddzielnego znaku w alfabecie łacińskim, jednak w większości wypadków wpływa on na transliterację następujących po nim liter.
Przypisy
edytuj- ↑ Постановление Государственного комитета по земельным ресурсам, геодезии и картографии Республики Беларусь от 23 ноября 2000 г. № 15, 8/4488. Pravo.by, 2000-11-23. [dostęp 2015-04-02]. (ros.).
- ↑ Постановление Государственного комитета по имуществу Республики Беларусь от 11 июня 2007 г. № 38, 8/16668. Pravo.by, 2000-11-23. [dostęp 2015-04-02]. (ros.).
- ↑ a b National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus. [w:] Ninth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names [on-line]. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ, 2007-07-10. [dostęp 2015-04-02]. (ang.).
- ↑ a b c The Roman alphabet transliteration of Belarusian geographical names. [w:] Tenth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names [on-line]. Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ, 2012-07-13. [dostęp 2015-04-02]. (ang.).
- ↑ Romanization of Belarusian geographical names. Resolution X/6 (2012). [w:] Resolutions adopted at the ten United Nations Conferences on the standarization of geographical names [on-line]. Grupa Ekspertów ONZ ds. Nazw Geograficznych, 2012. s. 93. [dostęp 2015-04-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Инструкция по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита. knihi.com, 2013-09-01. [dostęp 2015-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)]. (ros.).
- ↑ Зьміцер Саўка. Абнаўленьне ці кансэрвацыя? Актуальныя праблемы беларускай лацініцы. „Сонца тваё не закоціцца, і месяц твой не схаваецца = Your sun shall never set again, and Your moon shall wane no more : зборнік артыкулаў па беларусістыцы і багаслоўі ў гонар 80-годдзя з дня нараджэння і 50-годдзя святарства айца Аляксандра Надсана / Згуртаванне беларусаў Вялікай Брытаніі, Школа славянскіх і ўсходнееўрапейскіх даследаванняў, Універсітэцкі коледж (Лондан), Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт (Вільнюс) ; пад рэдакцыяй Ірыны Дубянецкай, Арнольда Макміліна, Генадзя Сагановіча”, s. 73–86, 2009. [dostęp 2022-07-01]. (biał.).
- ↑ a b Постановление Государственного комитета по имуществу Республики Беларусь О внесении изменений и дополнений в Инструкцию по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита. „Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь”. 16668, s. 27-28, 2007-07-06. (ros.).