Uniwersytet w Helmstedt

dawna uczelnia wyższa w Niemczech

Uniwersytet w Helmstedt (Academia Julia lub Academia Julia Carolina lub academia helmstadiensis) istniał w latach 1576–1810. Powstał na bazie Pädagogium Illustre, które było założone w 1571 roku w Gandersheim i 6 lipca 1574 roku zostało przeniesione do Helmstedt[1].

Academia Julia (Carolina) helmstadiensis
Universität Helmstedt
Uniwersytet w Helmstedt
academia helmstadiensis
Ilustracja
Pieczęć uniwersytetu w Helmstedt
Dewiza

Ex Forti Dulcedo

Data założenia

15 października 1576 roku

Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Dolna Saksonia

Adres

Helmstedt

Liczba studentów

około 500 w XVII wieku; pod koniec istnienia ok. 100

Położenie na mapie Dolnej Saksonii
Mapa konturowa Dolnej Saksonii, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Academia Julia (Carolina) ''helmstadiensis''Universität Helmstedt”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Academia Julia (Carolina) ''helmstadiensis''Universität Helmstedt”
Ziemia52°13′45″N 11°00′31″E/52,229167 11,008611
Strona internetowa
Ilustracja uniwersytetu w Helmstedt z 17 wieku; Miedzioryt Matthäusa Meriana

Historia

edytuj

Academia Julia została założona w północnej części Niemiec[2] przez Juliusza, księcia Brunszwiku-Wolfenbüttel jako pierwszy zdecydowanie protestancki uniwersytet, a jej otwarcie odbyło się 15 października 1576 roku świątecznym nabożeństwem w kościele St.-Stephani-Kirche. Jej rektorami byli zawsze książęta Brunszwiku-Wolfenbüttel. Pierwszym rektorem był 12 letni syn założyciela, późniejszy książę Henryk Juliusz. Jej motto brzmiało Ex Forti Dulcedo[3].

W 1592 roku rozpoczęto budowę głównego budynku uniwersytetu Juleum. Dzięki licznym znanym osobom reputacja uniwersytetu szybko się rozpowszechniła, tak że na początku 1625 roku był trzecim co do wielkości uniwersytetem w Niemczech. Rocznie przyjmowano przeciętnie 500[4] studentów. W tym samym czasie trwała wojna trzydziestoletnia i wybuch dżumy w Helmstedt, które to spowodowały zaprzestanie działalności do 1626 roku[5]. W listopadzie 1625 roku jedna trzecia mieszkańców padła ofiarą zarazy i 295 domów było niezamieszkanych[6].

Poprzez dominację rygorystycznego ortodoksyjnego-luterańskiego nastawienia wydziału teologicznego w Helmstedt, atrakcyjność Academia Julia spadła. Po założeniu kolejnych uniwersytetów na północy Niemiec, np. w Kilonii (1665), a szczególnie Reformuniversitäten (uniwersytet zreformowany) w Halle (1692) i przede wszystkim w Getyndze (1734), stał się w drugiej połowie 18 wieku uniwersytetem prowincjonalnym, w którym studiowali mieszkańcy księstwa Brunszwik- Wolfenbüttel. Nie zmienił tego również krótki okres wzrostu studentów podczas wojny siedmioletniej. W 1795 roku studiowało tu zaledwie 97 studentów. Po upadku Świętego Cesarstwa Rzymskiego w latach 1803–1806 Helmstedt przeszło pod zarząd Królestwa Westfalii, którego królem został Hieronim Bonaparte, w którym istniały uniwersytety w Marburgu, Rinteln, Getyndze i Halle. W wyniku reformy przeprowadzonej w Królestwie Westfalii przez Johannesa von Müllera zlikwidowano uniwersytety w Rinteln i Helmstedt. Academia Julia została zamknięta w maju 1810 roku[7], na koniec semestru zimowego 1809/1810, na rozkaz króla Hieronima z grudnia 1809 roku.

Studenci z Helmstedt wyróżniali się dużą skłonnością do pojedynków. Erdmann Uhse[8] napisał w 1710 roku w Universal-geographisch-historisches Lexicon:

Wer von Wittenberg kommt mit gesunden Leib,
Von Leipzig und Tübingen ohne Weib,
Von Jena und Helmstädt ungeschlagen,
Der kan von grossem Glücke sagen[9].
Kto z Wittenbergi przybywa ze zdrowym ciałem,
Z Lipska i Tybingi bez żony,
Z Jeny i Helmstedt nie pobity,
Ten może mówić o wielkim szczęściu.

Reputację tą zawdzięczają prawdopodobnie płycie nagrobnej studenta Alexandra Kocka znajdującej się w kościele St.-Stephani-Kirche (Helmstedt), który poległ w pojedynku 26 lutego 1584 roku w wyniku odniesionych ran[10]. Pojedynek ze śmiertelnym skutkiem w ostatnich latach uniwersytetu był także inspiracją do opowiadania Wilhelma Raabe Die alte Universität (1858) o historycznym spotkaniu absolwentów uniwersytetu 29 maja 1822 roku[11]. Raabe cytuje tam również łacińską pieśń z melodią Gaudeamus igitur:

Fato cessit Julia,
Silent professores,
Vacant auditoria,
Sola nos memoria,
Vocat auditores[12].
Uległa losowi Julia,
Cicho są profesorowie,
Puste są sale wykładowe,
Jedynie wspomnienie,
Wzywa nas słuchaczy.

Była biblioteka uniwersytetu w Helmstedt

edytuj

Była biblioteka uniwersytetu w Helmstedt posiada jeszcze dzisiaj wybitny stan książek w ilości 35.000 tytułów, przeważnie z lat 1490-1810. Dalsza część zbiorów znajduje się w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel.

Wydziały na uniwersytecie w Helmstedt

edytuj

Nauka na uniwersytecie została podzielona na trzy wydziały: teologiczny, prawniczy i medyczny, jak również podstawowy wydział filozoficzny z siedmioma sztukami wyzwolonymi.

Wydział teologii

edytuj

Johann Lorenz von Mosheim oprócz wielu pełnionych funkcji był również do 1747 roku profesorem na uniwersytecie w Helmstedt. Później brał udział w tworzeniu uniwersytetu w Getyndze, gdzie jako jedyny uczony w historii uniwersytetu pełnił funkcję kanclerza. Po podjęciu przez niego pracy w Getyndze rozpoczął się koniec uniwersytetu w Helmstedt.

 
Kolorowany miedzioryt wykonany przez Marie Sibyllę Merian ze zbioru Metamorphosis insectorum Surinamensium, 1705

Wydział medycyny

edytuj

Początek badań epilepsji

edytuj

Profesor medycyny i botaniki Johann Andreas Stisser (1657–1700) rozpoczął tutaj badania epilepsji, w tym samym czasie jak jego kolega po fachu z Anglii Thomas Sydenham i 150 lat po Paracelsusie i stworzył pierwszy lek do prowadzenia terapii nie pochodzący z roślin.

Ogród botaniczny-Arboretum

edytuj

W 1692 roku Johann Andreas Stisser założył ogród z ziołami i roślinami leczniczymi jako Hortus medicus na własny koszt, ponieważ uniwersytetowi brakowało pieniędzy. Był to początek ogrodu botanicznego przy uniwersytecie w Helmstedt. Laurentius Heister (1683–1758), który w 1719 roku został powołany na profesora medycyny i botaniki założył ogród botaniczny, który w międzyczasie uniwersytet nabył od spadkobierców Johanna Andreasa Stissera. Na około 3000 m² terenu za kościołem St. Walpurgis-Kirche został stworzony nowy ogród. Dyrektorem ogrodu był między innymi Brandan Meibom podczas swojej pracy na uniwersytecie. Stan wówczas istniejących roślin w ogrodzie jest aktualnie dokładnie zachowany[13][14]. Po likwidacji uniwersytetu w 1810 roku kolekcja roślin przeszła na własność uniwersytetu w Getyndze[15].

Wydział prawa

edytuj

Wydział historii

edytuj

Uczony w prawie Johannes Borcholt był pierwszym profesorem na wydziale prawa na uniwersytecie w Helmstedt w latach 1576–1593 i jako były syndyk specjalizował się w prawie cywilnym. Był doradcą miasta Rostock, które wypłacało mu roczną pensję. Pracował również w 1584 roku w Güstrow przy umowie o spadek księcia Ulricha von Mecklenburg. Jako prorektor trudnił się także w 1577 roku i w latach 1585–1586 prawem urzędu Hofpfalzgrafenamt, co zostało przyznane uniwersytetowi jako instytucji. Podczas pracy jako profesor opublikował wiele publikacji, między innymi także opinię o żegludze dla miasta Marburg, pierwsze prawo żeglugi śródlądowej[16].

Mimo że podczas wojny trzydziestoletniej w Helmstedt stacjonowały grupy żołnierzy to uniwersytet był chroniony i nie ucierpiał. Dopiero w latach 1625–1626 w wyniku epidemii dżumy, zostały zawieszone wykłady[17]. Heinrich Wendt, który w 1630 roku został wybrany na sekretarza wydziału prawa przerwał studia i jak wielu innych studentów opuścił miasto.

Opinie w procesie czarownic

edytuj

Podstawę procesów w Świętym Cesarstwie Rzymskim stanowiły przepisy zawarte w Constitutio Criminalis Carolina ogłoszone przez Karola V. W porównaniu ze średniowiecznymi praktykami nowe przepisy stanowiły pewien postęp, ponieważ stosowanie tortur było ściśle uregulowane i zrezygnowano z sądu bożego. Przeprowadzony dowód winy uznawano tylko po przyznaniu się oskarżonego, które musiało być powtórzone bez tortur. Jednak porządek prawny katolickiego Karola V nie został przyjęty w całości w krajach ewangelickich. Przepisy te przewidywały, że magia będzie karana w przypadku wyrządzenia faktycznych szkód. W krajach ewangelickich ten przepis został zaostrzony, ponieważ magia przedstawiała pewien związek z diabłem i zatem zawsze jest godna śmierci. Na początku zadanie to przypadło wydziałowi prawa uniwersytetu w Helmstedt. Uniwersytety w Rinteln, Rostocku i Wittenberdze były czołowymi uniwersytetami, których prawnicy brali udział w procesach czarownic. Orzecznictwo na poszczególnych niemieckich wydziałach prawa bardzo się różniło. Uniwersytety w Helmstedt i Rinteln reprezentowały najostrzejszą linię co do ścigania domniemanych czarownic[18]. Na zlecenie administracji wydział prawa wystawił sporo opinii[19][20]. Znamienny jest przebieg postępowania i opinie uniwersytetu w Helmstedt w postępowaniu przeciwko Catharinie Ranzebach, które przeprowadzono w 1656 roku w brunszwickim urzędzie w mieście Schöningen[21].

Lista znanych osób związanych z uniwersytetem

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Academia Julia. Die Universität Helmstedt (1576–1810). Ausstellung des Landkreises zur EXPO 2000. 2 Bände. Helmstedt 2000.
  • Academia Julia, Universität Helmstedt – Tradition, Zukunft. Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2002 (Beiträge zur Geschichte des Landkreises und der ehemaligen Universität Helmstedt, 15).
  • Sabine Ahrens: Die Lehrkräfte der Universität Helmstedt (1576–1810). Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2004 (Veröffentlichungen der Kreismuseen Helmstedt, 7), ISBN 3-937733-70-1.
  • Uwe Alschner: Universitätsbesuch in Helmstedt 1576–1810. Modell einer Matrikelanalyse am Beispiel einer norddeutschen Universität. Braunschweigischer Geschichtsverein, Wolfenbüttel 1998 (Beihefte zum Braunschweigischen Jahrbuch, 15), ISBN 3-928009-14-1.
  • Peter Baumgart und Ernst Pitz: Die Statuten der Universität Helmstedt. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1963 (Veröffentlichungen der Niedersächsischen Archivverwaltung, 15), ISBN 3-525-35067-8
  • Gerd Biegel: „Dieser Professor ist ganz unnütz für die Universität“. Die braunschweigische Landesuniversität Helmstedt im Bericht des „Universitätsbereisers“ Friedrich Gedike aus dem Jahr 1789. Braunschweigisches Landesmuseum, Braunschweig 2002 (Braunschweiger Museumsvorträge, 4), ISBN 3-927939-61-7.
  • Jens Bruning und Ulrike Gleisner, Das Athen der Welfen - Die Reformuniversität Helmstedt 1576–1810, Ausstellungskataloge der Herzog August Bibliothek Nr. 92, Harrassowitz, Wiesbaden 2010 ISBN 978-3-447-06210-7
  • Hans Haase: Die Universität Helmstedt 1576–1810. Jacobi, Bremen/Wolfenbüttel 1976, ISBN 3-87447-052-0.
  • Alberto Jori, Hermann Conring (1606–1681): Der Begründer der deutschen Rechtsgeschichte, mit einer Grußadresse von Kristian Kühl, Tübingen, 2006 ISBN 3-935625-59-6.
  • Claudia Kauertz, Wissenschaft und Hexenglaube. Die Universität Helmstedt 1576–1626,, Bielefeld: Verlag für Regionalgeschichte, 2001, ISBN 978-3-89534-353-7, OCLC 48837658.
  • Wiebke Kloth: Die Universität Helmstedt und ihre Bedeutung für die Stadt Helmstedt. Landkreis Helmstedt, Helmstedt 2003 (Beiträge zur Geschichte des Landkreises und der ehemaligen Universität Helmstedt, 16).
  • Hans-Ehrhard Müller: Helmstedt – die Geschichte einer deutschen Stadt. 2. Aufl. Helmstedt 2004, S. 360–433.
  • N. N.: Späthumanismus und Landeserneuerung. Die Gründungsepoche der Universität Helmstedt 1576–1613, Sonderausstellung des Braunschweigischen Landesmuseums für Geschichte und Volkstum vom 4. September bis 28. November 1976 aus Anlass des 400-jährigen Gründungstages der Universität Helmstedt am 15. Oktober 1976, In: Veröffentlichungen des Braunschweigischen Landesmuseums, Nr. 9, Braunschweig 1976
  • Alois Schikora: Die Spruchpraxis an der Juristenfakultät zu Helmstedt. Hansen-Schmidt Verlagsgesellschaft 1973, ISBN 3-7881-1811-3.

Linki zewnętrzne

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. D. Schäfer, Das Pädagogium Illustre zu Gandersheim bis zu seiner Verlegung nach Helmstedt, in: Jahrb. d. Ges. f. Nieders. Kirchengeschichte 64 (1966), strona 107 .
  2. P. Baumgart, David Chytraeus und die Gründung der Universität Helmstedt, in: Braunschw. JB 42 (1961), strony 35−37
  3. "A z mocnego wyszła słodycz";(Księga Sędziów 14,14). Herba na pieczęci pokazuje walkę Samsona z lwem
  4. Wilhelm Havemann: Geschichte der Lande Braunschweig und Lüneburg, Bd. 3, Verlag der Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen 1857, strona 36
  5. Friedrich August Ludewig: Geschichte und Beschreibung der Stadt Helmstedt, Fleckeisensche Buchhandlung, Helmstedt 1821
  6. Wilhelm Havemann: Geschichte der Lande Braunschweig und Lüneburg, Bd. 3, Verlag der Dieterichschen Buchhandlung, Göttingen 1857, S. 75
  7. U. Alschner, Universitätsbesuch in Helmstedt 1576–1810, Wolfenbüttel 1998
  8. vgl. Max von Waldberg: Uhse, Erdmann. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 39, Duncker & Humblot, Leipzig 1895, strona 449.
  9. Artikel Wittenberg S. 543 linke Spalte books.google. Siehe auch F. Hermann Meyer: Studentica. Leben und Sitten deutscher Studenten früherer Jahrhunderte. Leipzig 1857 strona 6 books.google
  10. Inschriftenkatalog: Stadt Helmstedt
  11. Wilhelm Raabe: Sämtliche Werke. Braunschweiger Ausgabe Band 2, 2. Aufl. 1992, III. Anmerkungen strona 597. books.google
  12. books.google strona 21
  13. Heister, Lorenz: Index plantarum rariorum atque officinalium, quas in hortum helmstadiensem intulit, 8.Aufl., Helmstedt 1730–1733
  14. Leinker, J. S.: Horti medici helmstadiensis praestantiam ex plantis rarioribus ibidem florentibus exhibet, 4. Aufl., Helmstedt 1746
  15. Botanischer Garten der Universität Helmstedt Veröffentlichungen d. Helmholtz-Zentrum für Kulturtechnik
  16. Das Wittenberger Gelehrtenstammbuch:das Stammbuch von Abraham Ulrich (1549–1577) und David Ulrich (1580–1623)/hrsg. vom Deutschen Historischen Museum Berlin.Bearb. von Wolfgang Klose. Unter Mitw. von: Wolfgang Harms…– Halle: Mitteldt. Verl., 1999, ISBN 3-932776-76-3, strona 65 m.w.N.
  17. Handbuch der historischen Buchbestände in Deutschland. Digitalisiert von Günter Kükenshöner.Hrsg. von Bernhard Fabian. Hildesheim: Olms Neue Medien 2003. Bestandsgeschichte 1.5
  18. Joachim Woock, Geschichtswerkstatt Verden,"... so sie angeregten Lasters verdechtig machet...", Die letzten Hexenverfolgungen in den schwedischen Herzogtümern Bremen und Verden, m.w.N unter Berufung auf Schormann, Gerhard: Aus der Frühzeit der Rintelner Juristenfakultät, Bückeburg 1977. historicum.net
  19. Schormann, Gerhard, Hexenprozesse in Nordwestdeutschland, 1977, strona 25 ISBN 978-3-8269-3487-2 http://d-nb.info/780058895 [2]
  20. Claudia Kauertz, Wissenschaft und Hexenglaube. Die Universität Helmstedt 1576–1626, 2001. ISBN 978-3-89534-353-7.
  21. HEYSER, Erich (1905): Hexenprozeß gegen Catharina Ranzebach, nach ihres Mannes Namen Martens die Martensche genannt. Behandelt im Amt Schöningen (Braunschweig) 1656. In: Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswisschenschaft 1905. 25, strony 559−584.
  22. Soldan, Wilhelm Gottlieb; Heppe, Heinrich; Bauer, Max [Bearb.]Geschichte der Hexenprozesse Nachdruck der 3. (letzten) Auflage in der Neubearbeitung von Max Bauer, 1999 ISBN 3-88059-960-2, strona 44