Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna

system klasyfikacji zbiorów bibliotecznych

Uniwersalna klasyfikacja dziesiętna, UKD – system klasyfikacji zbiorów bibliotecznych będący modyfikacją klasyfikacji dziesiętnej Deweya, dokonaną przez dwóch prawników belgijskich: Paula Otleta i Henriego La Fontaine’a. Modyfikacja Belgów klasyfikacji dziesiętnej ukazywała się w zeszytach w języku francuskim w latach 1897–1905. W 1907 roku Institut International de Documentation (IID) opublikował stereotypowy przedruk pod tytułem Manuel du repertoire bibliographique universel, który uznano za pierwsze wydanie UKD; standard ten nosi obecnie numer FID No 68 (Fédération Internationale d’Information et de Documentation)[1].

Numery UKD we francuskiej bibliotece

Twórcy UKD przejęli bez zasadniczych zmian schemat KDD, natomiast znacznie rozbudowali poddziały pomocnicze i wprowadzili możliwość tworzenia symboli złożonych. Została zmieniona więc gramatyka, która zasadniczo odróżniała KDD od UKD. W roku 1905 Międzynarodowy Instytut Bibliograficzny wydał tablice tej klasyfikacji po raz pierwszy. UKD zyskała szerokie zastosowanie w bibliotekach na całym świecie, a jej tablice publikowane są w 23 językach. Właścicielem praw autorskich do UKD jest FID. Tablice UKD wydawane są w pięciu wariantach, które mają zadowalać szeroki krąg użytkowników:

  • wydania pełne
  • wydania pośrednie
  • wydania skrócone
  • wydania bardzo skrócone
  • wydania specjalne.

UKD, tak jak KDD, oparta jest na systemie dziesiętnym. Charakteryzuje się ona porządkowaniem cyfr w kolejności ułamków dziesiętnych, a nie liczb naturalnych, oraz rozbudową „wszerz” jednej klasy ograniczoną do 10, ponieważ z jednego symbolu można utworzyć tylko 10 równorzędnych.

W UKD zaniechano sortowania trzycyfrowego minimum – dopisywania zer na końcu symbolu tak jak w KDD, wprowadzono natomiast oddzielanie grup trzycyfrowych kropką, ułatwiającą odczytywanie i zapisywanie symbolu. Zasadniczy trzon klasyfikacji stanowią tablice główne. Każdy z głównych działów dzieli się na 10 dalszych. Występuje rozbudowa pozioma „wszerz” – w szeregu i pionowa „w głąb” – w łańcuchu.

Tablice pomocnicze

edytuj

Tablice pomocnicze składają się z dziesięciu tablic, oznaczonych symbolami: I z określnikami od litery, a do litery k, oraz tablicy z numerem II. Tablice z numerem I oraz literami, a i b dotyczą tworzenia symboli złożonych za pomocą następujących znaków:

Ia – + i /,
Ib – : i :: oraz grupowania symboli za pomocą nawiasów kwadratowych [ ].

Tablice z numerem I oraz literami od c odnoszą się do poddziałów wspólnych:

Ic – języka,
Id – formy,
Ie – miejsca,
If – rasy, narodowości, grupy etnicznej,
Ig – czasu.

Tablica Ih, dotyczy podziału alfabetycznego i numerycznego. Tablica Ik odnosi się do poddziału wspólnego, zaczynającego się od kreski i zera. Tablica, oznaczona cyfrą II, dotyczy poddziałów specjalnych[2].

Tablica Ia

edytuj

Tablica Ia dotyczy tworzenia symboli złożonych za pomocą znaków + i /, łączące symbole proste bądź rozwinięte, będącymi wyrażeniem zagadnień równorzędnych i niezależnych lub zagadnień, między którymi zachodzi luźny związek. Znak + łączy symbole, niewystępujące bezpośrednio po sobie w tablicach UKD[3], na przykład:

050+070 – Prasoznawstwo. Czasopiśmiennictwo[4],
821.112.2+821.133.1](494) – Literatura szwajcarska w języku niemieckim i francuskim[5],

Znak / łączy symbole, które w tablicach UKD następują bezpośrednio po sobie. Znak / jest skróconą formą zapisu połączonych plusem symboli. Przed kreską podawany jest pierwszy symbol, należący do ciągu, po kresce – ostatni[3], na przykład:

159.922.7/.8 – Psychologia dzieci i młodzieży, co odpowiada 159.922.7+159.922.8, gdzie 159.922.7 to Psychologia dzieci, a 159.922.8 – Psychologia młodzieży[6],
913(7/8) – Geografia Ameryki, co odpowiada 913(7)+913(8), gdzie 913(7) to Geografia Ameryki Północnej i Środkowej, a 913(8) to Geografia Ameryki Południowej[7].

Tablica Ib

edytuj

Tablica Ib określa sposób tworzenia symboli złożonych przy użyciu znaków łączących : i ::, a także grupowania symboli złożonych za pomocą nawiasu kwadratowego [ ]. Znak : łączy symbole proste i rozwinięte, odnoszące się do przedstawionych w dokumencie zagadnień, między którymi zachodzi zależność semantyczna. Symbole, połączone dwukropkiem, są równoległe i podlegają inwersji[8], na przykład:

782/785:004.4’277.4 – Muzyka komputerowa, gdzie 782/785 to Rodzaje muzyki[9], a 004.4’277.4 to Programy generacji muzyki[10],
613.4:392 – Higiena w życiu codziennym, gdzie 613.4 to Higiena ciała. Odzież[11], a 392 to Zwyczaje i obyczaje życia prywatnego i rodzinnego[12].

Znak :: łączy symbole proste lub rozwinięte, zależne od siebie w sposób jednostronny, dlatego symbole te nie podlegają inwersji. Znak :: stosowany jest także wtedy, gdy wśród symboli, dostępnych w tablicach głównych UKD, nie występuje odpowiedni dla zagadnienia symbol, na przykład:

56::57 – Paleobiologia[8], gdzie 56 to Paleontologia[13], a 57 to Nauki biologiczne[14]
94(100)"1939/1945"::341.322.5 – Przestępstwa i zbrodnie związane z II wojną światową, gdzie 94(100)"1939/1945" to II wojna światowa[15], a 341.322.5 to Zbrodnie wojenne. Przestępstwa wojenne[16].

Nawiasy kwadratowe [ ] lub występujące osobno [ lub ] grupują symbole proste lub połączone znakami + lub : symbole rozwinięte, które, będąc w grupie, znajdują się w pewnej relacji do symboli spoza nawiasu, na przykład[8]:

016:[54+66 – Bibliografia chemii teoretycznej i przemysłowej, co odpowiada 016:54+016:66, gdzie 016:54 to Bibliografia chemii teoretycznej, 016:66 – Bibliografia chemii przemysłowej[17],
659.3:050+070](438)"19/20" – Media polskie w XX–XXI wieku, gdzie 659.3 to Informacja masowa. Środki masowego przekazu[18], a 050+070 to Prasoznawstwo. Czasopiśmiennictwo[4].

Tablica Ic

edytuj

Tablica Ic dotyczy poddziałów wspólnych języka i jest wzorcem dla rozbudowy działów głównych 811 – Poszczególne języki oraz 821 – Literatura poszczególnych języków, a także dla tablicy pomocniczej If – Poddziały wspólne rasy, narodowości i grupy etnicznej. Symbole z tablicy Ic używane są dla wskazania języka, w którym został sporządzony dokument lub z którego został przetłumaczony. Tablica Ic zawiera także poddziały syntetyczne, poprzedzane przy zapisie znakiem ’, pełnią funkcję poddziałów analitycznych, na przykład:

621.3(038)=111=162.1 – Słownik elektrotechniczny angielsko-polski[19], gdzie 621.3 to Elektrotechnika[20], (038) to Słowniki[21], =111 to Język angielski[22], a =162.2 to Język polski[23],
61(038)=163.41=124’04 – Słownik medyczny serbsko-łaciński, gdzie 61 to Medycyna[24], (038) to Słowniki[21], =163.41 to Język serbski[25], a =124’04 to Łacina średniowieczna[22].

Tablice główne

edytuj
  • 0 – DZIAŁ OGÓLNY
    • 00 – Ogólne podstawy wiedzy i kultury
    • 01 – Bibliografia. Katalogi
    • 02 – Bibliotekarstwo. Bibliotekoznawstwo. Czytelnictwo
    • 030 – Encyklopedie. Leksykony. Wydawnictwa informacyjne
    • 06 – Organizacje. Stowarzyszenia. Kongresy. Wystawy. Muzea
    • 08 – Dzieła zbiorowe. Zbiory prac. Varia
    • 09 – Rękopisy. Książki rzadkie. Cymelia
  • 1 – FILOZOFIA. PSYCHOLOGIA
    • 11/12 – Metafizyka
    • 13 – Filozofia ducha. Metafizyka życia duchowego
    • 14 – Systemy filozoficzne. Światopogląd
    • 159.9 – Psychologia
    • 16 – Logika. Teoria poznania. Metodologia
    • 17 – Etyka. Moralność. Filozofia praktyczna
  • 2 – RELIGIA. TEOLOGIA. RELIGIOZNAWSTWO
    • 21 – Teologia naturalna
    • 22 – Pismo Święte. Biblia
    • 23/28 – Religia chrześcijańska
    • 29 – Religioznawstwo. Religie niechrześcijańskie
  • 3 – NAUKI SPOŁECZNE. PRAWO. ADMINISTRACJA
    • 30 – Metodologia i metody nauk społecznych ogólnie. Socjografia
    • 31 – Statystyka. Demografia. Socjologia.
    • 32 – Nauki polityczne. Polityka
    • 33 – Nauki ekonomiczne. Ekonomia. Gospodarka
    • 34 – Nauki prawne. Prawo
    • 35 – Administracja publiczna. Wojskowość
    • 36 – Działalność na rzecz zaspokajania duchowych i materialnych potrzeb życiowych. Opieka społeczna. Mieszkania. Ubezpieczenia
    • 37 – Oświata. Pedagogika. Wychowanie. Szkolnictwo. Wykorzystywanie wolnego czasu.
    • 39 – Etnologia. Etnografia. Zwyczaje i obyczaje. Folklor
  • 4 – Ten dział od 1961 roku jest wolny. Jego tematykę włączono do działu 8.
  • 5 – MATEMATYKA. NAUKI PRZYRODNICZE
    • 50 – Zagadnienia ogólne nauk matematyczno-przyrodniczych
    • 51 – Matematyka
    • 52 – Astronomia. Astrofizyka. Badania kosmiczne. Geodezja. Kartografia
    • 53 – Fizyka
    • 54 – Chemia. Krystalografia. Mineralogia
    • 55 – Geologia i nauki pokrewne. Meteorologia. Hydrologia
    • 56 – Paleontologia
    • 57 – Nauki biologiczne
    • 58 – Botanika
    • 59 – Zoologia
  • 6 – NAUKI STOSOWANE. MEDYCYNA. NAUKI TECHNICZNE. ROLNICTWO
    • 60 – Zagadnienia ogólne nauk stosowanych
    • 61 – Medycyna
    • 62 – Inżynieria. Technika w ogólności
    • 63 – Rolnictwo. Leśnictwo. Hodowla. Produkcja zwierzęca. Łowiectwo. Rybactwo
    • 64 – Gospodarstwo domowe. Gastronomia. Hotelarstwo
    • 65 – Organizacja i zarządzanie. Organizacja przedsiębiorstw przemysłowych, handlu, transportu, łączności. Organizacja i eksploatacja telekomunikacji. Reklama. Przemysł wydawniczy.
    • 66/69 – Przemysł
    • 66 – Przemysł chemiczny. Technologia chemiczna
    • 67/68 – Różne rodzaje przemysłu i rzemiosła
    • 69 – Przemysł i rzemiosła budowlane. Materiały, elementy i roboty budowlane.
  • 7 – SZTUKA. ROZRYWKI. SPORT
    • 71 – Planowanie przestrzenne. Urbanistyka. Kształtowanie krajobrazu
    • 72 – Architektura
    • 73 – Rzeźbiarstwo i sztuki pokrewne
    • 74 – Rysunek. Rzemiosło artystyczne.
    • 75 – Malarstwo
    • 76 – Grafika
    • 77 – Fotografia i procesy podobne. Kinematografia
    • 78 – Muzyka
    • 79 – Rozrywki. Teatr. Zabawy. Gry. Sport
      • 791 – Rozrywki i widowiska publiczne
        • 791.4 – Film
      • 792 – Teatr
      • 793/794 – Rozrywki towarzyskie. Zabawy. Gry
      • 796/799 – Sport
  • 8 – JĘZYKOZNAWSTWO. NAUKA O LITERATURZE. LITERATURA PIĘKNA
    • 80 – Ogólne zagadnienia językoznawstwa i literatury. Filologia
    • 81 – Językoznawstwo. Języki
    • 82 – Nauka o literaturze. Literatura piękna.
      • 82-1/-9 – Literatura piękna (utwory literackie)
        • 82-1 – Poezja
        • 82-2 – Dramat
        • 82-3 – Powieści, opowiadania, nowele
          • 821.111-3 – Powieść angielska
          • 821.111(73)-3 – Powieść amerykańska
          • 821.112.2-3 – Powieść niemiecka
          • 821.162.1-3 – Powieść polska
        • 82-4 – Szkice. Eseje literackie
        • 82-5 – Mowy
        • 82-6 – Listy. Korespondencje
        • 82-7 – Humoreski. Satyry. Parodie
        • 82-8 – Antologie. Wpisy. Aforyzmy. Przysłowia. Złote myśli
        • 82-9 – Komiksy. Publicystyka. Reportaże. Felietony
        • 82-93 – Literatura piękna dla dzieci i młodzieży.
  • 9 – ARCHEOLOGIA. PREHISTORIA. GEOGRAFIA. BIOGRAFIE. HISTORIA
    • 902/904 – Archeologia. Prehistoria. Materialne relikty czasów przedhistorycznych i historycznych
    • 91 – Geografia. Opisy krajów. Podróże
    • 929 – Biografie, autobiografie i pamiętniki zbiorowe. Genealogia. Heraldyka
    • 93/94 – Historia

Przypisy

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Barbara Sosińska-Kalata, Podręcznik UKD dla bibliotekarzy i pracowników informacji, Warszawa: Wyd. SBP, 1995, ISBN 83-85778-50-0, OCLC 69626564.
  • Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna. Publikacja nr UDC-P058 autoryzowana przez Konsorcjum UKD nr licencji 2005/06, oprac. T. Turowska, J. Hys, J. Kwiatkowska, Warszawa 2006. ISBN 83-7009-447-3.