Unieszewo
Unieszewo[3] (dawniej Szafałd w gwarze warmińskiej Szófald, niem. Schönfelde[4], Hermsdorf, Zamensdorf[5]) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Gietrzwałd. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.
| wieś | |
 Dwór w Unieszewie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności |
906 |
| Strefa numeracyjna |
89 |
| Kod pocztowy |
11-036[2] |
| Tablice rejestracyjne |
NOL |
| SIMC |
0473879 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego  | |
Położenie na mapie gminy Gietrzwałd  | |
 53°42′56″N 20°18′30″E/53,715556 20,308333[1]
| |
Unieszewo położone jest na Warmii, około 16 km od Olsztyna, nad Jeziorem Wulpińskim. We wsi znajduje się Ochotnicza Straż Pożarna.
Komunikacja i transport
edytujTransport kolejowy
edytuj- Miejscowość położona jest na trasie linii kolejowej nr 353: Poznań Wschód – Skandawa
- Unieszewo (przystanek kolejowy)
Transport lokalny
edytujHistoria
edytujNadanie aktu lokacyjnego wsi nastąpiło w 1347 roku[6][7] przez biskupa i kapitułę warmińską[8], w ramach kolonizacji terenów w komornictwie olsztyńskim. Zasadźcami wsi byli Sangeden i Jannestingen, którzy otrzymali 6 włók wolnych oraz urząd sołtysa. W czasie wojny polsko-krzyżackiej, zwanej głodową, wieś została zniszczona. W 1416 r. sołtys Lenman otrzymał odnowiony dokument lokacyjny. W 1688 r. wystawiono kolejny dokument lokacyjny na 60 włók czynszowych, w tym 5,5 wolnych włók sołeckich.
W latach 70. XIX wieku w miejscowości powstała biblioteka polska, zorganizowana przez działające w Poznaniu Towarzystwo Oświaty Ludowej. Była to jedna z dwóch placówek, jakie powstały na Warmii (druga zlokalizowana była w Bartągu)[9]. Podczas plebiscytu z roku 1920 mieszkańcy Unieszewa opowiedzieli się za przynależnością do Niemiec (282 głosy), odrzucając chęć włączenia regionu w granice Polski (161 głosów)[10].
W 1927 roku w znajdującej się w granicach Prus Wschodnich miejscowości założono polskie przedszkole. 4 kwietnia 1929 roku otwarto we wsi polską szkołę[7], która funkcjonowała do 1939 roku[potrzebny przypis].
Po zamordowaniu przez żołnierzy radzieckich proboszcza ks. Otto Langkau 22 stycznia 1945 roku w parafii w Bartągu nie było proboszcza (aż do 8 czerwca 1945 roku). Za wstawiennictwem ks. prałata Jana Hanowskiego parafia otrzymała nowego proboszcza (emerytowany ks. Edward Barkowski), w zamian za przyrzeczenie złożone pułkownikowi radzieckiej armii – Jurijowi Unieszewowi, że ten przejdzie do historii. Dlatego podolsztyńska wieś Szafałd zmieniła nazwę na Unieszewo[11].
Demografia
edytuj| Dane historyczne | ||
|---|---|---|
| Rok | Ludność | Zm., % |
| 1905 | 716 | – |
| 1933 | 727 | 1,5% |
| 1939 | 667 | −8,3% |
| 2006 | 906 | 35,8% |
| 2012 | 823 | −9,2% |
| Tab. Zmiany ludnościowe Unieszewa[12][13] | ||
Zabytki
edytuj
- kapliczka przydrożna z 1818 roku[14]
- Budynek szkoły polskiej z 1931 roku[14]
- zespół stacji kolejowej z 2 poł. XIX w.[14]:
- budynek stacyjny z budynkiem ekspedycji kolejowej, nr 69
- 3 domy kolejarzy, nr 66; 67; 68
- 5 budynków gospodarczych
- d. karczma, ob. dom nr 65
- szpaler zieleni peronowej
- neoklasycystyczny dworek zbudowany w II połowie XIX wieku[15]
- kapliczki przydrożne z XIX i początku XX wieku[16]
Atrakcje turystyczne
edytuj- Sanktuarium Maryjne w Gietrzwałdzie (7,8 km od Unieszewa)
- pole golfowe „Mazury Golf & Country Club” w Naterkach (5,4 km od Unieszewa)
- skansen maszyn rolniczych w Naterkach
- Arboretum w Kudypach (7,9 km od Unieszewa)
Sport
edytujPrzemysł
edytuj- Cegielnia Wienerberger w Unieszewie (zburzona)
Osoby związane z miejscowością
edytuj
- Maciej Karwacki – jezuita, profesor greki, łaciny i języka hebrajskiego, urodził się w Unieszewie[potrzebny przypis][17]
- Ludwik Franciszek Karwacki – zakonnik, profesor szkół m.in. w Braniewie i Nowogródku, urodził się w Unieszewie[potrzebny przypis]
- Tomasz Karwacki – zakonnik, profesor retoryki i teologii moralnej, urodził się w Unieszewie
- bp Edward Herrmann – niemiecki ksiądz katolicki, biskup pomocniczy warmiński, poseł do parlamentu pruskiego, zwolennik używania przez Polaków języka ojczystego w katechizacji i liturgii, urodził się w Unieszewie
- Augustyn Hohmann – ludowy działacz warmiński[18][19], urodził się w Unieszewie
- ks. Paweł Chmielewski – polski ksiądz katolicki, działacz warmiński, urodził się w Unieszewie
- ks. Wojciech Turowski – pierwszy Polak na stanowisku generała pallotynów, urodził się w Unieszewie
- Augustyn Steffen – polski etnograf, działacz warmiński i żołnierz, urodził się w Unieszewie[20]
- Jan Bauer – polski nauczyciel i działacz społeczny na Pomorzu, urodził się w Unieszewie[21][22]
- Janusz Połom – operator filmowy, fotografik, poeta, w latach 1981–1984 dziekan Wydziału Operatorskiego łódzkiej Szkoły Filmowej[23][24][25]
Społeczeństwo
edytuj
Mieszkańcy Unieszewa aktywnie uczestniczą w lokalnych inicjatywach, mających na celu rozwój wsi oraz podniesienie jej atrakcyjności turystycznej. Zrzeszeni są w stowarzyszeniach: U-Babki (stowarzyszenie Unieszewianek) oraz Towarzystwie Unieszewian Bardzo Aktywnych (TUBA). Obecnie trwają prace nad stworzeniem witryny internetowej wsi[26].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142953
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1326 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
- ↑ M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991 Agencja Wyd. „Remix”
- ↑ Mapa Unieszewo [online], Targeo [dostęp 2017-11-27] (pol.).
- ↑ Kalendarz imprez 2007 [online], Powiat Olsztyn [dostęp 2008-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2007-09-12] (pol.).
- ↑ a b Gmina Gietrzwałd [online], Gimnazjum Gminne Gietrzwałd [dostęp 2020-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-27] (pol.).
- ↑ Założenie miasta Olsztyn [online], Zobacz Olsztyn [dostęp 2008-08-02] [zarchiwizowane z adresu 2011-09-13] (pol.).
- ↑ Jan Wróblewski, Biblioteki polskie na Warmii Mazurach i Powiślu, w latach 1881-1939, Olsztyn 1968, s. 22
- ↑ Tadeusz Filipkowski, W obronie polskiego trwania. Nauczyciele polscy na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach międzywojennych, Olsztyn 1989, s. 173
- ↑ Edward Cyfus: …a życie toczy się dalej. cz. 2, Olsztyn 2006.
- ↑ Unieszewo, Schönfelde [online], The Genealogical Gazetteer [dostęp 2020-10-24].
- ↑ Stadt und Landkreis Allenstein (poln. Olsztyn) [online], Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Stadt und Landkreis Allenstein [dostęp 2008-08-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-24] (niem.).
- ↑ a b c Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 150 [dostęp 2015-10-05].
- ↑ Pałace i dworki – Gmina Gietrzwałd [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Kapliczki przydrożne – Gmina Gietrzwałd [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-05].
- ↑ Generacja [online], Korvatsky.com [zarchiwizowane z adresu 2009-04-01] (pol.).
- ↑ Objawienie [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Indeksy nazwisk do „Słownika biograficznego Warmii, Mazur i Powiśla” – część I [online], Genealogia Polska [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2009-07-11].
- ↑ Wojciech Zenderowski, Steffen Augustyn [online], Ludzie Ziemi Barczewskiej Słownik Biograficzny [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2007-01-01].
- ↑ Bauer Roch Jan, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-02-29].
- ↑ Jan Bauer [online], Encyklopedia I LO w Bytowie [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-08].
- ↑ Almanach twórczości [online], Dom Warmiński [dostęp 2017-11-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-06] (pol.).
- ↑ Janusz Połom, uwm.edu.pl [zarchiwizowane 2012-08-05] (pol.).
- ↑ Janusz Połom w bazie filmpolski.pl
- ↑ J. Omilian, K. Omilian, K. Kotulak, E. Kozuń Unieszewiak; nr 1/2008
Bibliografia
edytuj- Georg Kellmann, Historia parafii Klebark Wielki, jej wiosek i okolic. Parafia p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Klebarku Wielkim, Klebark Wielki 2007, ISBN 978-83-918968-1-5