Uhla (ptak)

Uhla
	Melanitta fusca
	(Linnaeus, 1758)
	; samiec
	; samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Melanitta
Gatunek	uhla
Synonimy
	Anas fusca Linnaeus, 1758; Oidemia fusca (Linnaeus, 1758);
	Anas fusca Linnaeus, 1758; Oidemia fusca (Linnaeus, 1758);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Zasięg występowania
	; lęgowiska zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Uhla^[5]^[6] (Melanitta fusca) – gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae), zamieszkujący Eurazję. Narażony na wyginięcie.

Systematyka

Obecnie uznaje się uhlę za gatunek monotypowy^[7]. Do niedawna za podgatunki M. fusca uznawano klasyfikowane obecnie jako odrębne gatunki: uhlę azjatycką (M. stejnegeri) i uhlę garbonosą (M. deglandi)^[2].

Występowanie

Od Skandynawii po Jenisej w środkowej Syberii^[2]. Sporadycznie gnieździ się w Szkocji, na Islandii, Wyspie Niedźwiedziej, Wyspach Owczych i Svalbardzie. Niewielka izolowana populacja gnieździła się także w Azji Zachodniej – w Turcji, Armenii, Gruzji i Turkmenistanie; jest ona obecnie na granicy wymarcia – według stanu na 2018 rok, pozostało z niej prawdopodobnie jedynie 25–35 par gnieżdżących się na jeziorze Tabatskuri w Gruzji^[4]. Zimuje głównie na wodach i wybrzeżach Bałtyku (ponad 90% populacji^[8]), ale także Atlantyku i Morza Północnego od Półwyspu Iberyjskiego po Norwegię oraz w basenie Morza Śródziemnego, nad morzami Czarnym i Kaspijskim, nad Dunajem, a także nad jeziorami Alp i Europy Środkowej^[4]. Sporadycznie na Azorach i wybrzeżach północno-zachodniej Afryki.

W Polsce liczna na przelotach i zimą na wybrzeżu, regularnie pojawiająca się w głębi lądu. Jednak na zimowiskach zdecydowana większość ptaków przebywa na morzu, z dala od brzegu^[9]. Jest drugą co do liczebności (po lodówce) kaczką morską zimującą w polskiej strefie Bałtyku^[9]. Zimuje w październiku–kwietniu.

Morfologia

Wygląd: Samiec czarny, z białą plamą wokół oka i białym lusterkiem. Dziób żółtopomarańczowy z czarną naroślą u nasady. Samica brązowa z białawymi plamami u nasady dzioba i za okiem, na skrzydle białe lusterko. Na brzuchu nieznaczne rozjaśnienie. Osobniki młodociane podobne do samicy, lecz o białawym brzuchu i bokach, oraz białawych cętkach na grzbiecie.
Wymiary średnie^[6]^[10]: długość ciała: ok. 48–57 cm
długość skrzydła: 25–29 cm
rozpiętość skrzydeł: ok. 95 cm
masa ciała: ok. 800–2000 g

Ekologia i zachowanie

Biotop: Jeziora i rzeki w strefie tundry i tajgi. Zimuje nad brzegami mórz i dużymi jeziorami.

Jaja z kolekcji muzealnej

Gniazdo: Na ziemi, w zagłębieniu. W tajdze może być umieszczone w dziupli lub w norze.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (może go powtórzyć w przypadku utraty jaj lub potomstwa), składając w maju–czerwcu 5 do 17 kremowych lub różowawych jaj o średnich wymiarach 72 × 48 mm i średniej masie 92 g.
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 25 do 31 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po wykluciu, usamodzielniają się po 30–40 dniach.
Pożywienie: Pokarm zwierzęcy (głównie małże), sporadycznie uzupełniany przez rośliny. Pokarm zdobywa nurkując.

Status i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody uhla od 2015 roku jest zaliczana do kategorii VU (gatunek narażony), wcześniej – od 2012 roku klasyfikowano ją jako gatunek zagrożony (EN)^[4]. Liczebność światowej populacji w 2012 roku szacowano na 450 tysięcy osobników^[11]. Trend liczebności populacji jest silnie spadkowy^[4].

W Polsce uhla jest objęta ścisłą ochroną gatunkową^[12]. W latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej w polskiej części Morza Bałtyckiego szacowano na 107 700 – 243 100 osobników^[9].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Melanitta fusca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c White-winged Scoter (Melanitta fusca). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]. (ang.).
↑ Denis Lepage: Uhla (Melanitta fusca) (Linnaeus, 1758). Avibase – Światowa baza danych ptaków. [dostęp 2020-07-28].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Melanitta fusca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-28].
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 311.
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-28]. (ang.).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ ^a ^b ^c Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 87.
↑ Species factsheet: Melanitta fusca. BirdLife International. [dostęp 2020-07-28]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Miroslav Bouchner: Zwierzęta łowne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Delta W-Z, 1993. ISBN 83-85817-09-3.
Frieder Sauer: Ptaki wodne. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-937-0.
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Melanitta fusca (Uhla). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 183–185. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Melanitta fusca, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] White-winged Scoter (Melanitta fusca). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]. (ang.).

[avibase-3] Denis Lepage: Uhla (Melanitta fusca) (Linnaeus, 1758). Avibase – Światowa baza danych ptaków. [dostęp 2020-07-28].

[iucn-4] Melanitta fusca, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-28].

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki1991311-6] Busse i in. 1991 ↓, s. 311.

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-28]. (ang.).

[clpp-8] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-9] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[CITEREFSterryCleaveClementsGoodfellow200287-10] Sterry i in. 2002 ↓, s. 87.

[birdlife-11] Species factsheet: Melanitta fusca. BirdLife International. [dostęp 2020-07-28]. (ang.).

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]