Ochra

Ochra (stgr. ὤχρα ōchra, z ὠχρός ōchrós – „żółty, blady”) – rodzaj pelitycznej zwietrzeliny skał i iłów bogatych w związki żelaza, wykorzystywany jako naturalny, nieorganiczny pigment o barwie od żółtej do brązowej.

Ochra

Przybliżone współrzędne barw1
Hex (szesnastkowo)	#CC7722
RGB [0-255]	(204, 119, 34)
CMYK [0–100%]	(0, 42%, 83%, 20%)
HSV [°, %, %]	(30°, 83%, 80%)
1Dla większości barw są to dane orientacyjne.

Strumyk zabarwiony ochrą

Występowanie

Ochra powstaje przez zmieszanie glinokrzemianów i substancji barwnych, głównie tlenków żelaza. Ilość i rozdrobnienie tlenków żelaza, oraz tlenków i wodorotlenków manganu wpływa na barwę. Barwnik ten jest wykrywany makroskopowo, między innymi dzięki analizie fizyko-chemicznej.

Złoża ochry w Roussillon we Francji

Ochry powstają w strefie wietrzenia minerałów macierzystych. Można wyróżnić ochrę żelazistą, żółtą ochrę antymonową, kremowo-żółtą ochrę bizmutową, czarną ochrę molibdenową, cytrynowo-żółtą ochrę uranową. Obok metali, które mogą występować w postaci różnych związków chemicznych (tlenki, tlenowodorotlenki, krzemiany, siarczany), występują domieszki, przeważnie minerały ilaste, kwarc drobnoziarnisty, szczątki organiczne i inne substancje.

Kolor i odcień ochry może być modyfikowany przez obróbkę termiczną. Żółta ochra podgrzana do 200 °C zmienia kolor w kierunku pomarańczowo-czerwonym. Stosowanie wyższych temperatur pozwala uzyskać ciemniejsze odcienie, aż do ciemnowiśniowego i ciemnobrunatnego.

Historia i zastosowania

Ochra towarzyszy ludzkości od początku naszego gatunku. W wielu kulturach szczególnie ochra czerwona miała i nadal ma znaczenie rytualne i obrzędowe.

Ochra była używana przez społeczności paleolitu, mezolitu i neolitu do konserwacji i obróbki skór oraz jako barwnik do wyrobów artystycznych.

Stosowana jest w przemyśle do produkcji farb, lakierów, zabarwiania wyrobów ceramicznych, materiałów budowlanych, a także w przemyśle kosmetycznym.

Współcześnie słowem ochra najczęściej określa się w farbach artystycznych tlenki żelazowe żółte, numer indeksu kolorów PY42, w przeciwieństwie do ochr naturalnych, którym przypisany jest indeks PY43. Sjeną w takich farbach nazywana jest mieszanina syntetycznych tlenków żelaza: żółtego, czerwonego i czarnego. W farbach przemysłowych kolor nazywany ochrą lub sjeną może być mieszaniną pigmentów innych niż tlenki żelazowe.

Dla ochry jako pigmentu występującego w odcieniach od jasnożółtego do jasnego brązu w języku polskim stosuje się także termin ugier.

Nomenklatura w malarstwie

• umbry - różne odmiany brązowe, zielone itp, ochra brązowa - zawartość tlenku manganu od 5% do 20%, najczęściej pozyskiwana z gliny suszonej. Numer pigmentu PBr7, PBr8.
• ugry:
  • ugier złoty, ugier żółty, ochra złota - pozyskiwany przez zmielenie skały np. limonitu, znikoma zawartość tlenku manganu. W oleju lnianym żółty pigment ciemnieje, najczęściej powstaje kolor żółto-brązowy, kolor ochry. Numer pigmentu w indeksie PY43.
  • ugier ciemny, ochra ciemna, sjena, satynober - żółty lub żółto-brązowy pigment z zawartością mniej niż 5% tlenku manganu. Numer indeksu pigmentów PY43.
  • ugier czerwony, hematyt, ziemia czerwona, puzzola, ochra czerwona, róż wenecki, róż angielski. Numer pigmentu PR102.
  • ugier laserunkowy/transparentny, w zależności od koloru numer indeksu pigmentów PY43, PR102.

Polska norma

Polska norma BN-69/6046-08 rozróżnia ochry według odcieni:

• ochra jasna;
• ochra złocista;
• satynober średni;
• ochra czerwona.

Zobacz też

• Roussillon – miejscowość we Francji;
• ochronoza – genetycznie uwarunkowana choroba z ochrowym zabarwieniem tkanki łącznej.

Bibliografia

• W.W. Ryka W.W., A.A. Maliszewska A.A., Słownik petrograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1982, ISBN 83-220-0150-9 . Brak numerów stron w książce