Turew (wieś w województwie wielkopolskim)
Turew (pol. hist. Turwia[3]) – wieś w Polsce w województwie wielkopolskim w powiecie kościańskim w gminie Kościan[4][5].
| wieś | |
 Pałac w Turwi Dezyderego Chłapowskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
80 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2007) |
760 |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
64-000[2] |
| Tablice rejestracyjne |
PKS |
| SIMC |
0371854 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kościańskiego  | |
 52°03′43″N 16°49′10″E/52,061944 16,819444[1]
| |
Wieś położona jest nad Racockim Rowem.
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0371860 | Ćwikłowo | część wsi |
Historia
edytujWieś pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od połowy XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniana w łacińskim dokumencie z 1350 jako Thvrew, 1395 Turwa, 1398 Thurew, 1400 Twrechw, 1405 Turew, 1418 Turwia, 1446 Thwrewy, 1489 Turwya, 1510 Tvrwya, 1515 Tureff, Turewy, 1516 Tvrvya, Tvreff[3].
Okolice miejscowości były jednak zasiedlone wcześniej niż odnotowały to najstarsze zachowane zapisy historyczne. Archeolodzy odkryli w pobliżu grodzisko, fragmenty naczyń z VII-X wieku oraz skarb srebrny ukryty po 967[3].
Miejscowość była wsią prywatną należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodów Turewskich, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko, a także Słupskich, Korzboków. W 1463 leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1510 należała do parafii Wyskoć[3].
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z dokumentu z 1350, w którym jako świadka opata lubińskiego Andrzeja odnotowano Wyszaka sołtysa z Turwi. W latach 1395–1437 jako właściciela we wsi odnotowano Tomisława Turewskiego. W 1414 Przybysław sołtys z Turwi przegrał proces sądowy z Elżbietą żoną Szymona z Grunowa o 4 grzywny. W latach 1448–1502 właścicielami we wsi byli Jan i Tomisław Słupscy. W 1463 odnotowani jako dziedzice Słupi Wielkiej oraz Turwi. W 1463 podczaszy poznański i burgrabia pyzdrski Boguchwał wraz z bratem Zawiszą sprzedali Janowi i Tomaszowi dziedzicom w Turwi oraz w Słupi Wielkiej połowę wsi Turew. W 1463 jako dziedzice niedzielni Słupi Wielkiej zapisali Katarzynie żonie Jana po 300 grzywien posagu oraz wiana na całej wsi Turew. W 1475 bracia ci dokonali podziału majętności. Tomasz otrzymał połowę Turwi, całą wieś Słupia Wielka i połowę wsi Słupia Mała, połowę Murzynowa oraz połowę Kotowa. Jan natomiast otrzymł drugie połowy tych wsi. W 1475 Jan Słupski zapisał swej żonie Katarzynie po 300 grzywien posagu i wiana na Żabikowie w powiecie pyzdrskim oraz na połowie Turwi[3].
W 1532 Stanisław Słupski zapisał swej drugiej żonie Katarzynie po 300 złotych posagu oraz wiana na połowie Turwi, którą odkupił od Łukasza, Jana i Mikołaja Słupskich. W zachowanym dokumencie wspomniano, że druga połowa wsi obciążona jest oprawą jego pierwszej żony zmarłej Zofii Jezierskiej. W 1540 Maciej Mateusz Turewski dziedzic w Turwi zapisał swej żonie Agnieszce po 800 złotych posagu i wiana na połowach Turwi i Wronowa[3].
.jpg)
Archiwalne, historyczne dokumenty odnotowały także zwykłych mieszkańców wsi. W 1419 odnotowano Przybysława sługę pana Tomisława z Turwi świadka Przybysława Gryżyńskiego stolnika poznańskiego w jego sporze z opatem z Wielenia. W 1422 wspomniano Mikołaja pachołka pana Tomisława Turewskiego. W 1425 odnotowano turewskich kmieci Macieja, Miksę, Jana, Macieja Wyskowicza, Marcina Warchoła, Wojciecha Żółtonóga, którzy toczyli proces z Wincentym Choryńskim. W 1428 wspomniano pracownika Maćka kmiecia z Turwi, który prowadził spór sądowy o drzewa ze szlachcianką Zofią Żelaskową i jej synem Maćkiem oraz Konradem właścicielami części Jeligowa. Sąd zobowiązał wspomnianą Zofię, aby Wyszemir Grobski poręczył, że zapłaci ona Maćkowi 16 grzywien w dwóch ratach, a jeśli nie uzyska poręczenia, to winna uiścić w całości tę sumę do najbliższego św. Marcina czyli 11 października. W 1428 odnotowany został Adam kmieć w Turwi, w 1428 ławnicy Wojciech, Mikosz, drugi Wojciech, Dobiesław i Maciej Długi, a także Sobek człowiek Tomisława Turewskiego. W sąd ziemski postanawił, że Wojciechowi kmieciowi z Turwi Henryk Bylęcki ma zapłacić dwie kopy szer. groszy za zabójstwo jego ojca[3].
Wieś odnotowano w historycznych rejestrach poborowych. W 1510 miejscowość należała do dwóch dziedziców: pana Korzboka oraz pana Stanisława Turewskiego. Było w niej wówczas 9 i 1/4 łana osiadłego oraz 4,5 łana opuszczonego, a także dwie karczmy. W 1530 pobrano podatki od 5 łanów oraz 3 grosze od karczmy. W 1563 miał miejsce pobór od 10 i 1/4 łana, karczmy dorocznej, 3 komorników i jednego rzemieślnika. W 1581 pobór odbył się od 14 łanów, 1/4 łana karczmarskiego oraz od wiatraka dorocznego[3].
Wskutek II rozbioru Polski w 1793 wieś przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Turwia należała do większych wsi w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[6]. Turwia należała do okręgu krzywińskiego tego powiatu i stanowiła siedzibę majątku, którego właścicielem był wówczas (1846) gen. Dezydery Chłapowski[6]. W skład majątku Turwia wchodziły także: Wronowo, Rombin oraz folwark Rombinek. Według spisu urzędowego z 1837 Turwia liczyła 444 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 48 dymów (domostw)[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
We wsi były kręcone zdjęcia do polskiego serialu historycznego „Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy” w reżyserii Jerzego Sztwiertni, wyprodukowanego przez Telewizję Polską w latach 1979-1981.
Zabytki
edytujNajważniejszym zabytkiem we wsi jest barokowy pałac Chłapowskich z lat 1760-1770, otoczony XVIII-wiecznym parkiem krajobrazowym o powierzchni 21,9 ha. Przed rezydencją stoi głaz pamiątkowy ku czci Dezyderego Chłapowskiego – właściciela majątku, patrioty, twórcy wzorowego gospodarstwa rolnego i jednego z inicjatorów zasad pracy organicznej w Wielkopolsce. Do 2022 pałac mieścił Stację Badawczą Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN[7]. Z końcem października 2022 zespół pałacowy wraz z parkiem został przekazany Instytutowi Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu[8].
Turew oraz okoliczne wsie zostały objęte ochroną jako Park Krajobrazowy im. gen. Dezyderego Chłapowskiego. Park ma powierzchnię 17 200 ha i został założony w 1992. W parku tym rosną pomnikowe drzewa, największy z nich, dąb szypułkowy, to także jeden z największych w Wielkopolsce okazów tego gatunku. Jego obwód w 2013 wynosił 800 cm. Obok znajduje się jeszcze jeden dąb, ale to już martwe drzewo, jego obwód wynosił 655 cm (także w 2013)[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141629
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1302 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d e f g h Jurek 2014 ↓, s. 396-400.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 215.
- ↑ praca zbiorowa, Słownik krajoznawczy Wielkopolski, PWN, 1992, s.282, ISBN 83-01-10630-1
- ↑ Zespół pałacowo-parkowy w Turwi. Instytut Chemii Bioorganicznej (dostęp 22.01.2024)
- ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. PWN. s.212–213
Bibliografia
edytuj- Tomasz Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. V (Ś – W), zesz. 2 (Tabliny – Unięcie), hasło „Turew”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2014, s. 396-400.
Linki zewnętrzne
edytuj- Turew w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Pałac w Turwi i jego mieszkańcy
- Pałac w Turwi – siedziba rodu Chłapowskich i świadek walk z zaborcą
- Archiwalne zdjęcia związane z miejscowością w bibliotece Polona