Trzywdar (herb szlachecki)
Trzywdar (Tria in donum) − polski herb szlachecki, używany przez kilkadziesiąt rodzin głównie z terenu Mazowsza i Podlasia[1]. Herb ten pojawia się również na ścianie jednej z kamienic Lwowa, przy ulicy Sołomii Kruszelnyckiej 15. Według Andrzeja Kulikowskiego jest to odmiana herbu Grabie[2]. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że wywodzi się on z herbu Brodzic, które to przypuszczenie wyraził Józef Szymański[3].
Opis herbu
edytujOpis z wykorzystaniem zasad blazonowania, zaproponowanych przez Alfreda Znamierowskiego[4]:
W polu czerwonym trzy krzyże łacińskie w rosochę, srebrne, z których dolny uszczerbiony z prawej; między nimi po jednej gwieździe złotej.
W klejnocie pięć piór strusich.
Klejnot herbu pozostawał nieustalony do XVII wieku, dopiero Szymon Okolski przypisał mu trzy pióra strusie[5]. Tak też opisuje klejnot Antoni Swach w swoim herbarzyku z 1705[6]. Kasper Niesiecki z kolei przypisał mu pięć piór strusich[7], którą to wersję przytaczają współczesne herbarze Znamierowskiego[1] i Gajla[8].
Najwcześniejsze wzmianki
edytujW Herbarzu rodowym Alfreda Znamierowskiego można znaleźć informacje, że najstarsza zapiska sądowa pochodzi z 1425 r., zaś najstarsza pieczęć z 1444[1]. Jest to błąd, przekazy te dotyczyły bowiem podobnego herbu Brodzic (zwanego też Trzy krzyże, Franciszek Piekosiński traktuje te herby osobno)[9]. Józef Szymański stwierdza, że herb ten pojawia się w źródłach dopiero w XVI wieku. Według niego, najwcześniejszą pieczęcią z Trzywdarem jest ta z 1501 roku, należąca do Pawła Zakliczowskiego. Inne przekazy ikonograficzne pochodzą z zabytków sakralnych: dwóch portali i chrzcielnicy z końca XVI wieku, belki tęczowej i stalli z 1595 oraz nagrobka J. Modzelewskiego z 1596 w Luszynie koło Gostynina. Niezależnie od tego Szymański spekuluje, że Trzywdar mógł zostać przedstawiony w średniowiecznym herbarzyku Ambrożego z Nysy. Widnieje tam podobny herb, ale bez gwiazdy u czoła i pełnym krzyżem u podstawy, nazwany tam Brodzicem[3].
Legenda herbowa
edytujZgodnie z legendą przytaczaną przez Kaspra Niesieckiego[7]:
Herb nadany pewnemu rycerzowi herbu Brodzic, albo raczej aukcja tylko do ojczystego klejnotu przydana, a to jako się on domyśla, że -ten Prusaków, małą garstką ludzi swoich, przy faworyzującej sobie nocy i wyiskrzonymi gwiazdami do tego triumfu sobie przyświecającej. Zowie się zaś Trzywdar, albo jako on tłumaczy Tria in donum.
Józef Szymański przyjmuje pochodzenie Trzywdara od Brodzica za prawdopodobne[3].
Herbowni
edytujTadeusz Gajl podaje następujące nazwiska[8]:
Burzyński, Butyński, Bużyński, Bylica, Dąbrówka, Gąsiorowski, Jedwabiński, Kitkiewicz, Komelski, Kotelski, Kumelski, Kumulski, Łomieński, Łomiński, Mocarski, Moczarski, Moczulski[10], Poletyłło, Poletyło, Radłowski, Rajkowski, Rakowski, Raykowski, Rogienicki, Rossowski, Szwander, Tobilewicz, Tychoniewicz, Wyszyński, Żędzian.
Józef Szymański dodaje do tej listy nazwiska Modzelewski i Zakliczowski. Należy jednak zaznaczyć, że te dwa nazwiska należą do właścicieli odpowiednio nagrobka i pieczęci[3]. Ponieważ nie da się ustalić barw przedstawionego tam herbu, nie jest pewne, czy nie należy im przypisać herbu Trzywdar II – identycznego rysunkiem ale o innych barwach
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Alfred Znamierowski: Herbarz rodowy. Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 173. ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ Leksykon genealogiczny. [dostęp 2010-10-30].
- ↑ a b c d Józef Szymański: Herbarz rycerstwa polskiego z XVI wieku. Warszawa: DiG, 2001, s. 300. ISBN 83-7181-217-5.
- ↑ Alfred Znamierowski, Paweł Dudziński: Wielka księga heraldyki. Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 104-108. ISBN 978-83-247-0100-1.
- ↑ Szymon Okolski: Orbis Poloni. T. 3. Kraków: 1641-43, s. 248.
- ↑ Antoni Swach: Herby polskie z Marcina Bielskiego, Jana Liwa Herbulta, W.O. Szymona Okolskiego Zakonu Kaznodziejskiego S.TB. z inszych autorów. Poznań: 1705, s. 94.
- ↑ a b Kasper Niesiecki, Jan Nepomucen Bobrowicz: Herbarz polski Kaspra Niesieckiego S. J. T. 9. Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 142-143.
- ↑ a b Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007. ISBN 978-83-60597-10-1.
- ↑ Franciszek Piekosiński: Heraldyka polska wieków średnich. Kraków: Akademia Umiejętności, 1899, s. 31,272.
- ↑ Teodor Chrząński: Tablice odmian herbowych Chrząńskiego. Warszawa: Juliusz Ostrowski, 1909, s. 62.
Linki zewnętrzne
edytuj- Herb Trzywdar z listą nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiego Tadeusza Gajla