Traktat w Radnot
Traktat w Radnot – zawarty w Radnot (w Siedmiogrodzie) 6 grudnia 1656 r. w czasie wojny polsko-szwedzkiej przez przedstawicieli Karola X Gustawa i Jerzego II Rakoczego. W Radnot stronami w negocjacjach byli wyłącznie Karol X Gustaw i Jerzy II Rakoczy, natomiast Fryderyk Wilhelm, Bogusław Radziwiłł i Bohdan Chmielnicki nie byli sygnatariuszami traktatu, jednak ich interesy zostały w dokumencie uwzględnione.
.JPG)
Okoliczności
edytujKról Szwecji Karol X Gustaw, w związku ze zwiększającym się od wiosny 1656 roku oporem wojsk koronnych (bitwa pod Warką, bitwa pod Kłeckiem, bitwa pod Łowiczem, bitwa pod Prostkami) oraz wypowiedzeniem wojny Szwecji przez Moskwę w maju, a następnie sojuszem pomiędzy Janem Kazimierzem i carem moskiewskim Aleksym Michajłowiczem z 3 listopada (traktat w Niemieży), nie mogąc liczyć już na samodzielne opanowanie Rzeczypospolitej, podpisał 20 listopada traktat w Labiawie z elektorem brandenburskim, którego postanowienia odnośnie do cesji na rzecz elektora powtórzono w Radnot. W Radnot sygnatariusze Jerzego Rakoczego i Karola Gustawa zobowiązali się do wspólnego uczestniczenia w wojnie z Polską oraz projektowali podział stref wpływów na terenie Rzeczypospolitej. Ważną rolę w jego przygotowaniu odegrali prześladowani w Rzeczypospolitej bracia polscy[1].
Traktat dotyczył sojuszu szwedzko-siedmiogrodzkiego i dodatkowo przewidywał rozbiór Rzeczypospolitej, w którym wziąć mieli udział:
- Karol X Gustaw – miał dostać Prusy Królewskie, Kujawy, północne Mazowsze, Żmudź, powiaty kowieński, wołkowyski, upicki, brasławski, część województw połockiego i witebskiego wzdłuż Dźwiny, Inflanty polskie i Kurlandię (art. 5),
- Fryderyk Wilhelm Hohenzollern – zgodnie z traktatem z Labiawy miał otrzymać województwa łęczyckie, kaliskie, poznańskie i sieradzkie wraz z ziemią wieluńską,
- Jerzy II Rakoczy – pozostałe ziemie Rzeczypospolitej m.in. z Krakowem,
- Bogusław Radziwiłł – miał dostać województwo nowogródzkie (w 20% i tak stanowiące własność Radziwiłła) oraz zachować prawa do dziedzicznych posiadłości radziwiłłowskich,
- Bohdan Chmielnicki – decyzję co do przekazania mu terytoriów odłożono na później, tym bardziej, że w rozmowach nie brał udziału żaden przedstawiciel Chmielnickiego (art. 6)[2].
Pod dokumentem swoje podpisy w imieniu Karola Gustawa złożyli Sternbach i Gotthard Vellingk, zaś w imieniu księcia siedmiogrodzkiego János Kemény i kanclerz Mihály Mikes.
Traktat wobec rozpoczęcia wojny duńsko-szwedzkiej i klęski Rakoczego nie wszedł w życie.
Ocena w historiografii
edytujCzęsto w ślad za opinią krakowskiego historyka Władysława Konopczyńskiego traktat z Radnot przedstawia się jako zapowiedź rozbiorów, które nastąpiły 120 lat później, jednak w nowszych pracach[3] zwraca się uwagę, że był to w zasadzie sojusz dwóch stron nierównomiernych pod względem sił (Szwecji i Siedmiogrodu) z uwzględnieniem interesów pozostałych sojuszników (bardzo ogólnikowym w przypadku Chmielnickiego), a podział Rzeczypospolitej miał charakter jedynie projektu, którego sukces w 1656 roku, wobec poparcia wzmacniającej się już militarnie Rzeczypospolitej przez cara Aleksego I, chana Tatarów krymskich, Mehmeda IV Gireja i cesarza Ferdynanda III Habsburga, był jedynie iluzoryczny.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Historia dyplomacji polskiej, Zbigniew Wójcik (red.), Warszawa 1982, t. II, s. 177.
- ↑ Tekst łaciński układu : Szilagyi Sandor (1827 – 99), Transsylvania et Bellum Boreo-Orientale Acta et Documenta t. 2 Budapeszt 1891, s. 190 - 196.
- ↑ Karol Żojdź, Traktat z Radnot i udział Bogusława Radziwiłła w planach podziału Rzeczypospolitej, s. 11-12.
Bibliografia
edytuj- Józef Andrzej Gierowski, Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648-1763), Kraków 2001, s. 69.
- Ludwik Kubala, Wojna Brandenburska i najazd Rakoczego w roku 1656 i 1657, szkiców historycznych serya 5 Lwów 1910, s. 130 - 133
- Edward Opaliński, Kryzys, rozpad i odrodzenie I Rzeczypospolitej w okresie II wojny północnej (1655–1660)
- Leszek Podhorodecki, Sławni hetmani Rzeczypospolitej, Warszawa 1994, s. 458.
- Janusz Tazbir i inni, Sekrety historii Polski – tego nie uczyli nas w szkole, Warszawa 2004, s. 200.
- Traktat szwedzko-siedmiogrodzki o rozbiorze Polski podpisany w Radnot 10 grudnia 1658 roku.
- Traktat w Radnot. Pierwsza próba rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodów. mojhistorycznyblog.blog.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-06)].
- Traktat z Radnot i udział Bogusława Radziwiłła w planach podziału Rzeczypospolitej