Torpedowce typu Tb 82 F

Torpedowce typu Tb 82F – seria austro-węgierskich torpedowców z okresu I wojny światowej, licząca 16 jednostek. Służyły następnie w składzie marynarek wojennych wielu krajów śródziemnomorskich i czarnomorskich, podczas II wojny światowej i po niej.

Torpedowce typu Tb 82F

Tb 83F
Kraj budowy	Austro-Węgry
Użytkownicy	K.u.K. Kriegsmarine (16) Królewska Marynarka Rumuńska (3) Królestwo SHS (4) Marinha Portuguesa (6) Wasilikon Naftikon (3) Regia Marina (4) Marynarka Wojenna ZSRR (1) Kriegsmarine (1) Hrvatska mornarica (1)
Stocznia	Hans Danubius w Porto Ré i Fiume
Wejście do służby	1915-1916
Wycofanie	lata 60. XX w
Zbudowane okręty	16
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	244 t projektowa 267 t pełna
Długość	58,8 m
Szerokość	5,8 m
Zanurzenie	1,5 m
Napęd	2 turbiny parowe AEG-Curtiss o mocy łącznej 5000 KM, 2 kotły parowe Yarrow, 2 śruby
Prędkość	28 węzłów
Załoga	41
Uzbrojenie	2 działa 66 mm L/30 (2xI) 1 km 8 mm 4 wyrzutnie torped 450 mm (2xII) (stan początkowy)

Historia

Na początku drugiego dziesięciolecia XX wieku marynarka wojenna Austro-Węgier dysponowała pewną liczbą przestarzałych torpedowców, nie spełniających wymogu współpracy z zespołami floty. W związku z tym w marcu 1910 roku Komitet Techniczny Marynarki (Marinetechnisches Komiteé) opracował założenia techniczne dla nowych okrętów tej klasy. Był wśród nich wstępny projekt typu, określanego od przewidywanej wyporności jako 250-tonowy. Oficjalnie klasyfikowane jako torpedowce pełnomorskie (Hochsee-Torpedoboote), były faktycznie, przy swojej wielkości i uzbrojeniu, przeznaczone do działań przybrzeżnych.

Okręty typu Tb 82 F były drugą serią 250-tonowych torpedowców, zaprojektowaną i zbudowaną w stoczni Danubius w Porto Ré (Kraljevica) i Fiume (Rijeka). Wraz z okrętami zbliżonych typów Tb 74 T, budowanymi w stoczni Stabilimento Tecnico Triestino (STT) w Trieście i Tb 98 M z Cantiere Navale Triestino (CNT) w Monfalcone, były pierwszymi w cesarsko-królewskiej flocie okrętami tej klasy, wyposażonymi w napęd turbinowy.

Torpedowce typu Tb 82 F różniły się od dwu pozostałych typów rodzajem zastosowanego napędu, w ich przypadku były to turbiny AEG-Curtiss, od typu Tb 74 T odróżniały się dodatkowo dwukominową sylwetką i dużymi wlotami nawiewników usytuowanymi za drugim kominem a nie przed nadbudówką. Zamówienie na serię czterech okrętów złożono w stoczni Danubius w 1913 roku. Początkowo miała ona zbudować tylko cztery okręty, a dalsze o numerach 86−100 miały być zbudowane w stoczni Marynarki w Poli, lecz na skutek interwencji węgierskiego Ministerstwa Handlu zlecono ostatecznie stoczni Danubius budowę 16 jednostek, po obniżonej o około 10% cenie. Pozostałe 4 okręty, typu Tb 98 M, zbudowała stocznia CNT w Monfalcone (oprócz innych turbin, odróżniały się one od torpedowców Danubiusa dłuższym pokładem dziobowym).

Okręty nosiły skrót SM Tb (Seiner Majestät Torpedoboot − torpedowiec Jego Cesarskiej Mości) i numer od 82 do 97, z dodatkową literą F, oznaczającą stocznię w Fiume. Od 21 maja 1917 usunięto literę F, pozostawiając jedynie numery.

Okręty

Główne źródło:

Nazwa	Wodowanie	Wejście do służby austro-węgierskiej	Los
Tb 82F	11. 08. 1914	30. 08. 1914	→ Rumunia: "Naluca", zatopiony 22. 8. 1944
Tb 83F	07. 11. 1914	21. 07. 1915	→ Rumunia: "Smeul", złomowany 1960
Tb 84F	21. 11. 1914	b.d.	→ Rumunia: "Fulgerul", zatonął 8. 2. 1922
Tb 85F	05. 12. 1914	b.d.	→ Portugalia: "Zezere", zatonął 29. 12. 1921
Tb 86F	19. 12. 1914	10. 05. 1916	→ Portugalia: "Ave", wycofany 1940
Tb 87F	20. 03. 1915	25. 10. 1915	→ Jugosławia: T-5, → Włochy →   Jugosławia: "Cer", złom. 1963
Tb 88F	24. 04. 1915	b.d.	→ Portugalia: "Cavado", zatonął 29. 12. 1921
Tb 89F	12. 05. 1915	06. 02. 1916	→ Portugalia: "Sado", wycofany 1940
Tb 90F	28. 05. 1915	b.d.	→ Portugalia: "Liz", wycofany 1934
Tb 91F	21. 06. 1915	b.d.	→ Portugalia: "Mondego", wycofany 1938
Tb 92F	29. 09. 1915	b.d.	→ Grecja: "Panormos", zatonął 11. 3. 1928
Tb 93F	25. 11. 1915	16. 04. 1916	→ Jugosławia: T-6, → Włochy, zatop. 11. 9. 1943
Tb 94F	08. 03. 1916	26. 05. 1916	→ Grecja: "Proussa", zatopiony 4. 4. 1941
Tb 95F	24. 06. 1916	19. 09. 1916	→ Grecja: "Pergamos", zatopiony 25. 4. 1941
Tb 96F	08. 07. 1916	10. 11. 1916	→ Jugosławia: T-7, → Włochy → Niemcy: TA-34 →   Chorwacja: T-7, zatop. 24. 6. 1944
Tb 97F	08. 07. 1916	22. 12. 1916	→ Jugosławia: T-8 → Włochy, zatop. 10. 9. 1943

Opis

"Naluca", dawny Tb 82F, w kamuflażu z okresu II w.św.

Torpedowce typu Tb 82 F miały architekturę typową dla okrętów tej klasy z okresu I wojny światowej. Miały wysmukły kadłub, z podniesionym pokładem dziobowym na niecałej 1/5 długości kadłuba i prostą dziobnicą. Na pokładzie dziobowym znajdowało się jedno działo, a drugie na rufie. Przedni dwuwyrzutniowy obrotowy aparat torpedowy umieszczony był w "studni" za uskokiem pokładu, a przed nadbudówką, na pokładzie górnym. Niewielka nadbudówka miała charakterystycznie wysunięte do przodu i na boki górne piętro, mieszczące pomost bojowy, a za nim platformę reflektora i maszt. Dalej, na niskiej pokładówce nad siłownią, ciągnącej się przez całe śródokręcie, umieszczone były kolejno dwa lekko pochylone kominy (przedni nieco grubszy), łodzie okrętowe, maszt rufowy z żurawiem do łodzi oraz rufowy aparat torpedowy. Okręty miały pojedynczy ster, zawieszony na pionowej stewie rufowej i wystający do tyłu poza kadłub.

Siłownia składała się z dwóch kotłów parowych wodnorurkowych typu Yarrow oraz dwóch turbin parowych AEG-Curtiss, napędzających dwie śruby. Moc nominalna wynosiła 5000 KM, lecz maksymalna dochodziła do 6000 KM. Zapas paliwa obejmował 20,2 tony węgla i 31 ton ropy i był większy, niż w okrętach typu Tb 74 T, co pozwalało uzyskać większy zasięg. Prędkość maksymalna wynosiła 28−29 węzłów (podczas II wojny światowej realnie ok. 20 węzłów).

Uzbrojenie początkowo stanowiły dwie pojedyncze armaty morskie kal. 66 mm (nominalnie 7 cm) o długości lufy L/30 (30 kalibrów), jeden przeciwlotniczy km Schwarzlose kal. 8 mm oraz cztery wyrzutnie torped kalibru 450 mm w dwóch podwójnych aparatach. Od 1917 roku rufową armatę 66 mm mocowano na podstawie umożliwiającej prowadzenie ognia do celów powietrznych. W poszczególnych państwach okręty te bywały później przezbrajane.

Służba w skrócie

Austro-Węgry

Torpedowce typu Tb 82F okazały się udanym i długowiecznym typem okrętów. Weszły do służby w marynarce Austro-Węgier między lipcem 1915 a grudniem 1916. Służyły bojowo na Adriatyku podczas I wojny światowej, m.in. ubezpieczając siły floty lub ostrzeliwując wybrzeże włoskie. Wszystkie okręty przetrwały wojnę.

Po wojnie, wraz z likwidacją marynarki Austro-Węgier, zostały rozdzielone pomiędzy zwycięskie państwa w ramach reparacji lub sprzedane (wraz z torpedowcami pozostałych grup typu 250-tonowego: Tb 74T i Tb 98 M).

Jugosławia, Włochy, Niemcy

Cztery okręty tego typu otrzymała Jugosławia (Tb 87, 93, 96, 97), oznaczone T-5, T-6, T-7 i T-8. W kwietniu 1940 wszystkie zostały zdobyte przez Włochy i wcielone do marynarki włoskiej pod dotychczasowymi nazwami. Po kapitulacji Włoch, T-5 przedostał się wraz z większą częścią okrętów Regia Marina na Maltę, T-8 został zatopiony przez niemieckie lotnictwo 10 września 1943, a T-6 samozatopiony przez załogę następnego dnia w pobliżu Cesenatico. T-7 został zdobyty przez Niemców w Szybeniku i wcielony do służby jako TA-34 (według innych źródeł nowe oznaczenie nie było formalnie nadane, ponieważ okręt znajdował się w stanie nie nadającym się do służby). W lutym 1944 został przekazany marynarce Niepodległego Państwa Chorwackiego jako T-7, po czym zatopiony przez brytyjskie ścigacze 25 czerwca 1944. Jedynie T-5 przetrwał wojnę i służył w powojennej Jugosławii pod nazwą "Cer" aż do 1963 roku.

W jugosłowiańskiej służbie zamieniono armaty na działa uniwersalne 66 mm L/45 Skoda i dodano drugi karabin maszynowy, załogę stanowiły 52 osoby.

"Smeul" podczas II wojny św.

Rumunia, ZSRR

Trzy okręty otrzymała Rumunia: Tb 82-84, otrzymały one nazwy "Naluca", "Smeul" i "Fulgerul". Ten ostatni zatonął już 8 lutego 1922 w Bosforze podczas sztormu w trakcie rejsu do Rumunii. Pozostałe dwa służyły podczas II wojny światowej. "Naluca" został zatopiony przez radzieckie lotnictwo 22 sierpnia 1944, natomiast "Smeul" pomiędzy wrześniem 1944 a październikiem 1945 służył w marynarce ZSRR jako patrolowiec pod nazwą "Toros". Po zwróceniu Rumunii, służył do końca lat 60.

W rumuńskiej służbie, na początku II wojny światowej zamieniano rufową armatę 66 mm na pojedyncze działko przeciwlotnicze 37 mm C/30 L/83, dodano następnie działko plot 20 mm C/38 i przystosowano okręty do celów eskortowych, montując 4 miotacze i 2 zrzutnie bomb głębinowych. W toku wojny zdjęto wyrzutnie torpedowe.

Grecja

Trzy okręty otrzymała również Grecja: Tb 92, 94, 95, przemianowane na "Panormos", "Proussa" i "Pergamos". Pierwszy z nich zatonął 11 marca 1928 na skałach. Pozostałe służyły podczas II wojny światowej − "Proussa" został uszkodzony przez lotnictwo 4 kwietnia 1941, po czym zatopiony, a "Pergamos" został samozatopiony podczas remontu w Salaminie 25 kwietnia 1941

Na okrętach greckich zamieniono uzbrojenie na jedną armatę 66 mm, jedno działko przeciwlotnicze 37 mm na rufie oraz dwie pojedyncze wyrzutnie torped 533 mm.

Portugalia

Najwięcej okrętów typu Tb 82F – sześć, otrzymała w ramach reparacji Portugalia (Tb 85-86 i 88-91). Zostały one nazwane odpowiednio: "Zezere", "Ave", "Cavado", "Sado", "Liz", "Mondego". Jednakże, "Zezere" i "Cavado" nie zdołały wejść do czynnej służby, gdyż 29 grudnia 1921 zatonęły podczas holowania między Tunisem a Algierem. Pozostałe 4 wycofano w latach 1934−1940.

Bibliografia

• (ang.) Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway's All The World's Fighting Ships 1906-1921. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1985, ss. 339-340. ISBN 978-0-87021-907-8.
• (ros.) S.W. Patjanin, M.S. Barabanow: Korabli Wtoroj mirowoj wojny. WMS Bałkanskich gosudarstw i stran Wostocznogo Sriediziemnomoria, Morskaja Kampania 3/2007, Moskwa.
• (niem.) Z. Freivogel: Kriegsmarine in der Adria 1941-1945, Marine-Arsenal Band 40, Podzun-Pallas-Verlag, 1998, ISBN 3-7909-0640-9