Torzym
Torzym (tuż po wojnie Toruń Lubuski[2], niem. Sternberg) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie sulęcińskim, położone nad rzeką Ilanką i jeziorem Ilno. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Torzym. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zielonogórskiego.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Torzymski rynek | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
XIV | ||||
| Prawa miejskie |
1375–1945 i od 1994 | ||||
| Burmistrz |
Ewelina Niwald - Brzuśnian | ||||
| Powierzchnia |
9,11 km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
68 | ||||
| Kod pocztowy |
66-235 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
FSU | ||||
Położenie na mapie gminy Torzym  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu sulęcińskiego  | |||||
 52°18′46″N 15°04′40″E/52,312778 15,077778
| |||||
| TERC (TERYT) |
0807054 | ||||
| SIMC |
0915484 | ||||
Urząd miejski ul. Wojska Polskiego 3266-235 Torzym | |||||
| Strona internetowa | |||||
Pod względem historycznym Torzym leży we wschodniej, prawobrzeżnej części dawnej ziemi lubuskiej[3][4], określanej jako ziemia torzymska[4][5][6].
Ośrodek usługowy dla rolnictwa i leśnictwa oraz wypoczynkowy; sanatorium. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Torzym liczył 2541 mieszkańców[1].
Historia
edytujOkoło połowy XIII wieku tereny te stały się własnością Konrada Sternberga, arcybiskupa magdeburskiego, który w latach 1266–1276 założył tu zamek. Pierwsza pisemna wzmianka o grodzie Sternberg pochodzi jednak dopiero z 1300 roku. Od 1313 roku jej nazwa odnosiła się także do całego obszaru Brandenburgii na wschód od Odry. Władztwo polskie sięgnęło tu ponownie w trakcie wojny o przynależność ziemi lubuskiej po 1319, w 1321 sięgnęły tu granice księstwa głogowskiego[7]. Od 1373 do 1415 miasto znajdowało się pod panowaniem Korony Czeskiej. Około 1375 roku osada nad brzegiem jeziora Ilno uzyskała prawa miejskie. Od XV wieku brak informacji o zamku Sternberg. Prawdopodobnie znajdował się on nad Ilanką, około 3 km na północny zachód od miasta. W 1506 roku do Torzymia dotarła wyprawa zbrojna zorganizowana przez księcia głogowskiego i przyszłego króla Polski Zygmunta I Starego i elektora brandenburskiego Joachima, skierowana przeciw rycerzom–rozbójnikom. Zniszczono wówczas doszczętnie zamek, który nigdy potem nie został już odbudowany. W dalszym ciągu rozwijało się jednak miasto, dzieląc wraz z okolicą wzloty i upadki w trakcie kolejnych dziesięcioleci. Związane są one z okresami dobrej koniunktury gospodarczej z jednej strony, z drugiej zaś z licznymi wojnami, najazdami oraz pożarami drewnianej głównie zabudowy.
W miejscowości znajdowało się wiele majątków rycerskich, do których należało pięć folwarków i trzy młyny nad Ilanką. Ze względu na niską żyzność okolicznych gleb, większą rolę odgrywała hodowla bydła. W szczególności chodziło o handel bydłem, który rozsławił miasto. Rocznie w Sternbergu odbywały się trzy targi bydła. Korzystne położenie przy drodze łączącej Frankfurt z Poznaniem pozwoliło na powstanie tu browaru i gorzelni.
Około 1800 roku Sternberg nie posiadał murów miejskich, był tylko ogrodzony. W 1834 roku powstał kościół według projektu Schinkla (obecny kościół parafialny). W 1869 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe (linia z Frankfurtu do Poznania). W latach 1818–1873 miasto Sternberg należało do powiatu o tej samej nazwie, jednak nigdy nie było jego siedzibą. Od momentu podziału powiatu do 1945 roku miejscowość przynależała do powiatu Oststernberg.
Po I wojnie światowej Sternberg stał się miejscowością sanatoryjną. Zniszczenia II wojny światowej (nawet do ok. 85%) spowodowały, że miejscowość wraz z przyłączeniem do Polski w 1945 r. utraciła prawa miejskie. Wysiedlono także jej dotychczasowych, niemieckojęzycznych mieszkańców. Zamiast dotychczasowej nazwy Sternberg administracja polska używała początkowo określenia Toruń Lubuski, jednak ostatecznie jako oficjalną przyjęto formę Torzym. W latach 1951–1953 w Torzymiu stacjonował sztab 19 Dywizji Zmechanizowanej Wojska Polskiego.
Osada została ponownie podniesiona do rangi miasta w 1994 r.
Demografia
edytuj
Źródło:[8]
- Piramida wieku mieszkańców Torzymia w 2014 roku[9].
Ludzie związani z Torzymiem
edytujZabytki
edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[10]:
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, z początku XIX wieku, 1831 roku
- dom, pl. Kościuszki 4, z początku XIX wieku
inne zabytki:
- cmentarz żydowski
- kamieniczki z końca XIX i początku XX wieku
Wspólnoty wyznaniowe
edytujSport i rekreacja
edytujSwoją siedzibę ma tu Miejski Klub Sportowy „Toroma” Torzym, założony w roku 1962, grający obecnie w gorzowskiej klasie okręgowej. Charakterystyczne barwy zespołu: żółto-zielono-niebieskie[11]. Klub domowe mecze rozgrywa na Stadionie Miejskim o pojemności 600 widzów.
W mieście znajdują się zespoły zieleni miejskiej.
Transport
edytuj
Transport drogowy
edytujNa północ od miasta zlokalizowany jest węzeł Torzym w ciągu autostrady A2 (E30). Przez miasto przebiega droga krajowa nr 92 oraz droga wojewódzka nr 138 Sulęcin – Torzym – Gubin[12].
Transport kolejowy
edytujW Torzymiu znajduje się przystanek kolejowy Torzym (na linii kolejowej nr 3 Warszawa – Frankfurt nad Odrą).
Przypisy
edytuj- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
- ↑ Pierwsza powojenna mapa Polski wydana przez WIG Sztabu Generalnego w roku 1945
- ↑ Ziemia lubuska. Studia nad tożsamością regionu, red. Andrzej Toczewski, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 2004, ISBN 83-88426-26-5, s. 88.
- ↑ a b Torzym, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-12] [zarchiwizowane z adresu].
- ↑ Historia Gminy. torzym.pl. [dostęp 2021-08-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski, Leksykon miast polskich, MUZA SA, Warszawa 1998, ISBN 83-7079-926-4, s. 918.
- ↑ Edward Rymar, Rywalizacja o ziemię lubuską i kasztelanię międzyrzecką, w: Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 4/1979, s. 489
- ↑ Ludność Torzymia w latach 1875–1939. [dostęp 2015-01-20]. (niem.).
- ↑ Torzym w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 69. [dostęp 2013-02-14].
- ↑ 90minut.pl: Skarb – Toroma Torzym. [dostęp 2015-04-13]. (pol.).
- ↑ Pojezierze Lubuskie. Mapa turystyczna 1:120 000. Zakł. Kartogr. Sygnatura, Zielona Góra. 2007. ISBN 978-83-7499-100-1.