Turyn

Turyn
*Torino*
	; Zgodnie z ruchem wskazówek zegara od góry: Panorama Turynu, Borgo Medioevale, Palazzo Madama, Piazza San Carlo, Gran Madre i Monte dei Cappuccini na rzece Pad, Mole Antonelliana, Pałac Królewski.
Herb	Flaga
Państwo	Włochy
Region	Piemont
Burmistrz	Stefano Lo Russo
Powierzchnia	130,17 km²
Wysokość	240 m n.p.m.
Populacja (2017); • liczba ludności; • gęstość	; 883 281; 6 785,6 os./km²
Nr kierunkowy	011
Kod pocztowy	10100
Tablice rejestracyjne	TO
	Położenie na mapie Włoch Turyn
	Położenie na mapie Europy Turyn
	Położenie na mapie Piemontu Turyn
	45°04′N 7°42′E/45,066667 7,700000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Turyn (wł. Torino) – miasto w północno-zachodnich Włoszech, przy ujściu rzeki Dora Riparia do rzeki Pad, na przedgórzu Alp Zachodnich. Jest stolicą regionu Piemont. Patronem miasta jest św. Jan Chrzciciel (jego święto obchodzone 24 czerwca).

Turyn jest najważniejszym po Mediolanie ośrodkiem gospodarczo-kulturalnym północnych Włoch^[1].

Według danych na 2017 rok miasto zamieszkiwało 883 281 osób, 6785,6 os./km², aglomeracja liczy 2,2 mln mieszkańców^[2].

Historia

Nazwa miasta może pochodzić od indoaryjskiego słowa taur oznaczającego górę, najczęściej jednak łączona jest z legendą o byku (łac. taurus, wł. toro), który padł pokonawszy mitycznego smoka w pobliżu pewnej wioski; dla jego upamiętnienia mieszkańcy postanowili nazwać się Taurini.

W I wieku p.n.e. (prawdopodobnie w 28 p.n.e.) Rzymianie utworzyli tu obóz wojskowy (Castra Taurinorum), później poświęcony Augustowi (Augusta Taurinorum). Typowo rzymska sieć dróg wciąż jest widoczna we współczesnym mieście. Turyn osiągnął wtedy liczbę około 5000 mieszkańców w obrębie murów.

Wiosną 312 roku pod Augusta Taurinorum rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami cesarza Konstantyna i Maksencjusza, zakończona zwycięstwem cesarza i zajęciem miasta.

Od 1559 (pokój w Cateau-Cambrésis kończący wojny włoskie) jest stolicą Piemontu, rządzonego przez dynastię sabaudzką od XI wieku. Książęta sprawowali władzę absolutną, a system oświatowy powierzyli jezuitom. Od 1578 w miejscowej katedrze przechowywany jest Całun Turyński – jedna z najważniejszych relikwii chrześcijaństwa.

Podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej miasto było dwukrotnie oblegane (bezskutecznie) przez wojska francuskie. W wyniku stoczonej 7 września 1706 bitwy wojsk austriackich z francuskimi Turyn został uwolniony po 117 dniach oblężenia.

Wraz z Piemontem Turyn odegrał znaczącą rolę w procesie jednoczenia kraju. W latach 1861–1865 był stolicą nowo powstałego państwa (w 1865 stolicę przeniesiono do Florencji, zaś w 1870 do Rzymu). Do XX wieku Turyn pozostał jednak stolicą elit i najważniejszym ośrodkiem kulturalnym w kraju (m.in. jedyny ośrodek secesji we Włoszech). Od drugiej połowy XIX wieku w mieście nastąpił skok demograficzny, związany z rozwojem przemysłu, przede wszystkim z lokalizacją zakładów Fiata.

Po drugiej wojnie światowej życie miasta skupiało się głównie wokół działalności koncernu Fiata. Dziś rodzina właścicieli fabryki należy do najbardziej wpływowych we Włoszech. Po dawnych władcach Turynu pozostały eleganckie barokowe aleje, wyniosłe pałace, bogate kościoły i zbiory malarstwa.

Obecnie Turyn jest stolicą oraz głównym ośrodkiem Piemontu i czwartym co do liczby ludności miastem Włoch.

Gospodarka

Fabryka Fiata Lingotto w 1928 r

Przemysł: elektromaszynowy, farmaceutyczny, chemiczny, spożywczy, papierniczy, lotniczy

Ważny ośrodek przemysłowy z siedzibami m.in. koncernu FIAT, IVECO, Pininfarina, Bertone, Sparco, Italdesign, Ghia, Fioravanti, Stola, Intesa Sanpaolo (największy bank we Włoszech), Superga, Invicta, Lavazza, Martini&Rossi, RobediKappa, Caffarel.

PKB Turynu wynosi 58 miliardów dolarów amerykańskich i jest to 78. najbogatsze miasto na świecie.

Duże znaczenie dla gospodarki Turynu ma turystyka. W 2008 był 203. najpopularniejszym celem turystycznym na świecie i 10. we Włoszech z ponad 240 tysiącami zagranicznych turystów.

Transport

Ważny węzeł transportowy (stacje kolejowe Porta Susa, Porta Nuova, Torino Dora). Miasto obsługuje port lotniczy Turyn-Caselle. Turyn posiada metro oraz dobrze rozwiniętą sieć linii tramwajowych.

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Turynu
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	7.1	10.0	14.4	17.3	21.7	26.7	28.5	28.0	24.2	18.4	12.1	7.9	19,3
Średnie dobowe temperatury [°C]	1.6	4.0	8.5	12.1	16.6	21.2	22.8	22.3	18.3	13.4	7.4	2.8	13,9
Średnie temperatury w nocy [°C]	-3.0	-1.2	2.8	6.9	11.7	16.1	17.3	16.9	13.1	9.0	3.0	-1.5	8,9
Opady [mm]	46.5	34.4	65.4	114	155	118	71.5	89.0	71.9	103	62.1	42.6	972
Średnia liczba dni z opadami	6.3	5.2	7.1	10.5	13.2	10.8	7.7	8.9	7.4	7.9	6.3	4.8	96,1
Średnie usłonecznienie [h]	112	118	158	180	195	219	260	223	168	143	105	109	1989
Źródło: climatebase.ru^[3] (dane od 2000 roku)

Muzea

W Turynie mieszczą się m.in.: Muzeum Egipskie^[4], Narodowe Muzeum Automobilizmu^[5], Muzeum Narodowe Risorgimento^[6] i Muzeum Kinematografii^[7].

Najważniejsze zabytki

Katedra (XV w.)
kościół św. Wawrzyńca
kościół pielgrzymkowy Superga
kościół Gran Madre di Dio
kościół Santa Maria al Monte dei Cappuccini
Pałac Królewski
Palazzo Madama
Palazzo Carignano
Castello del Valentino
Mole Antonelliana
pałacyk myśliwski w Stupinigi

Rozrywka i Sport

W mieście mają siedziby 2 znane kluby piłkarskie: Juventus F.C. i Torino FC. Największym stadionem w mieście był Stadio delle Alpi, na którym swoje mecze rozgrywał Juventus. Zupełnie przebudowany nazywa się on teraz Allianz Stadium, Torino zaś gra na Stadio Olimpico. W Turynie odbyły się Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2006, które rozpoczęły się w piątek 10 lutego 2006, a zakończyły w niedzielę 26 lutego 2006. W 1934 roku miasto organizowało pierwsze w historii lekkoatletyczne mistrzostwa Europy. Turyn gościł także uczestników uniwersjad: letnich w 1959 i 1970 oraz zimowej w 2007.

W październiku 2021 roku ogłoszono Turyn miastem-gospodarzem 66. Konkursu Piosenki Eurowizji, który to odbył się w dniach 10, 12 oraz 14 maja 2022 roku na terenie obiektu PalaOlimpico^[8].