Topolany
Topolany (białorus. Таполяны[6]) – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, w gminie Michałowo[7][8].
| wieś | |
 Wjazd do wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Topolany[2] |
| Wysokość |
193 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
85 |
| Kod pocztowy |
16-050[5] |
| Tablice rejestracyjne |
BIA |
| SIMC |
0034803 |
Położenie na mapie gminy Michałowo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |
 53°01′10″N 23°30′38″E/53,019444 23,510556[1]
| |
Wieś jest siedzibą sołectwa Topolany w skład którego wchodzą: Topolany i Mościska[9]
Wieś jest siedzibą prawosławnej parafii Przemienienia Pańskiego[10]. Natomiast wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Opatrzności Bożej w Michałowie.
Położenie
edytujWieś magnacka hrabstwa zabłudowskiego położona była w końcu XVIII wieku w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego[11].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego miejscowość znajdowała się w gminie Zabłudów[12].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego.
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0034826 | Wierch-Topolany | kolonia |
Historia
edytujLata 1674–1944
edytujWieś Topolany została założona w hrabstwie Zabłudów po 1674 roku[13]. W marcu 1763 roku wieś Topolany liczyła 52 dymy. Chłopi uprawiali 43 włóki ziemi, tj. około 772,06 ha i posiadali 24 konie i 70 wołów. W 1771 roku mieszkały tu 54 rodziny (157 osób w tym 90 mężczyzn i 67 kobiet). 12 maja 1809 roku liczba rodzin wzrosła do 73 i we wsi mieszkało 339 osób, 166 mężczyzn i 173 kobiety.
W końcu 1812 roku w Topolanach rozegrała się tragedia, która pozbawiła życia ponad 50% mieszkańców wsi. We wsi zatrzymał się oddział wojska francuskiego. Żołnierze rekwirowali u chłopów zboże dla swoich koni oraz młode bydło i trzodę chlewną. Przeszukiwali chaty, i to co stanowiło jakąś wartość, zabierali. Ponadto dokonali kilku gwałtów. Topolańscy mężczyźni nerwowo nie wytrzymali i kilku gwałcicieli zakłuli widłami. Rozwścieczeni Francuzi podpalili wieś i wymordowali wszystkich, którzy nie zdążyli się ukryć. Tragedia ta, jak i wiele podobnych w tym okresie, nigdzie nie została odnotowana, ale potwierdza ją stan ludności wsi Topolany z dnia 1 maja 1816 roku. Po czterech latach od wspomnianej tragedii w Topolanach mieszkało tylko 29 rodzin, 77 mężczyzn i 75 kobiet. Liczba ta w porównaniu do roku 1809 była niższa o 44 rodziny i o 187 osób. Stan zwierząt był również bardzo niski i wynosił 15 koni, 45 wołów, 22 krowy, 16 jałówek i 82 owce.
Lata pokoju i spokoju w Topolanach zaznaczyły się dość dynamicznym przyrostem ludności. 30 lipca 1833 roku mieszkało już we wsi 66 rodzin składających się z 501 osób, 252 mężczyzn i 249 kobiet.
Kolejna tragedię Topolany przeżyły w latach 1855–1860. Szalejąca wówczas epidemia tyfusu i cholery pozbawiła życia ponad 50% mieszkańców wsi. Uwłaszczenie chłopów nastąpiło najprawdopodobniej w 1864 roku.
W 1915 roku około 80% mieszkańców Topolan wyjechało do Rosji (tzw. bieżeństwo). Tam zakaźne choroby i głód pozbawiły życia wiele osób. Zdziesiątkowane rodziny powracały do swoich zagród do 1922 roku.
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności, przeprowadzonego w 1921 r., Topolany liczyły 454 mieszkańców (223 kobiety i 231 mężczyzn), zamieszkałych w 72 domach. Zdecydowana większość mieszkańców Topolan zadeklarowała wówczas wyznanie prawosławne (289 osób). Pozostali zgłosili kolejno: wyznanie rzymskokatolickie (159 osób) i wyznanie ewangelickie (6 osób). Podział religijny mieszkańców Topolan całkowicie odzwierciedlał ich strukturą narodowo-etniczną, bowiem 289 osób zadeklarowało narodowość białoruską, reszta podała kolejno narodowości: polską (159 osób) i niemiecką (6 osób)[12].
Scalania gruntów dokonano w 1935 roku.
Wycofujące się oddziały wojska niemieckiego i własowców w połowie lipca 1944 roku zabrały 9 koni, 21 sztuk bydła, 24 świnie i 31 owiec[13].
Lata 1944–2009
edytujPo II wojnie światowej część mieszkańców wyjechała do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej na zawsze opuszczając rodzinną wieś, na ich miejsce sprowadzono repatriantów zza linii Curzona[14].
Głównym źródłem utrzymania mieszkańców Topolan do 1946 roku była praca we własnym gospodarstwie rodzinnym. W Topolanach w 1950 roku mieszkało 615 osób, 318 mężczyzn i 297 kobiet. W 1953 roku po wyzwoleniu zorganizowano w Topolanach Spółdzielnię Produkcyjną, która przetrwała do 1956 roku i została zlikwidowana.
W 1960 roku mieszkało tu 514 osób, 258 mężczyzn i 256 kobiet. W 1967 roku do Topolan doprowadzono energię elektryczną. W 1970 roku mieszkały w Topolanach 443 osoby, 220 mężczyzn i 223 kobiety.
Ludność Topolan po 1970 roku raptownie malała. Młodzi ludzie masowo porzucali gospodarkę i uciekali przeważnie do Białegostoku, gdzie się kształcili, wykupowali mieszkania w bloku i podejmowali pracę zarobkową[13]. W 1980 roku mieszkało we wsi tylko 268 osób, 136 mężczyzn i 132 kobiety. W 1990 w Topolanach mieszkało 209 osób, a w 1995 roku już 202 osoby.
W 1980 r. w Topolanach dokonano badań dialektologiczno-językowych pod kierunkiem Janusza Siatkowskiego, w ramach których odnotowano, że: gwara białoruska jest dobrze zachowana i używana, zwłaszcza przez starszych, młodzież coraz częściej mówi po polsku[14].
Topolany otrzymały wodę bieżącą z kranów w 1998 roku. Instalację wodociągów we wsi zapoczątkował wójt gminy Michałowo Włodzimierz Konończuk, a ukończył wójt Sławomir Jośko w 1998 roku.
Przez Topolany przebiega droga powiatowa (dawnej wojewódzka) Zabłudów–Michałowo–Gródek. Komunikację na tej trasie zapewnia PKS.
Na początku 2009 r. samorząd województwa podlaskiego planował wybudowanie w Topolanach lotniska regionalnego[15]. 31 lipca 2009 r. Zarząd województwa podlaskiego wydał decyzję w sprawie budowy portu lotniczego w Sanikach[16]. Planów tych nie zrealizowano, a lokalizacji ostatecznie nie wybrano (2017)[17].
Zabytki
edytuj- rozplanowanie przestrzenne wsi wraz z tradycyjną zabudową, XVII-XIX, nr rej.: A-429 z 24.03.1988
- cerkiew prawosławna par. pw. Przemienienia Pańskiego, drewn., 2 poł. XVIII, nr rej.: A-427 z 11.09.1979[18]
We wsi znajduje się także cmentarz wojenny z 1944[19].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 140034
- ↑ Uchwała nr VI/25/90 Rady Gminy w Michałowie z dnia 28 grudnia 1990 r. w sprawie podziału Gminy Michałowo na sołectwa, 28 grudnia 1990.
- ↑ Wieś Topolany w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-03-24], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2014, s. 1293 [zarchiwizowane 2014-10-31].
- ↑ Таполяны - фота і помнікі. Radzima.net. [dostęp 2020-04-25].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 2226, 2013-02-13. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-11-21].
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Strona gminy, sołtysi
- ↑ Kalendarz Prawosławny 2021, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 197
- ↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 97.
- ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych.. T. 5: Województwo białostockie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1924, s. 18.
- ↑ a b c Leszek Nos: Monografia gminy Michałowo. Białystok: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Michałowskiej, 1996. ISBN 83-907078-1-0.
- ↑ a b Stanisław Glinka: Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, s. 48-49. [dostęp 2020-04-25].
- ↑ "Gazeta Współczesna", 6 marca 2009 rok "Jednak Topolany! Według ekspertów to najlepsze miejsce na lotnisko"
- ↑ "Kurier Poranny", 31 lipca 2009 roku, "Postanowione! Lotnisko będzie w Sanikach! Na nic zdały się protesty"
- ↑ Martyn Janduła: Lotnisko regionalne w Białymstoku pod wielkim znakiem zapytania. [w:] RynekInfrastruktury.pl [on-line]. ZDG TOR Sp. z o.o., 2017-03-07. [dostęp 2017-11-18].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 9 [dostęp 2014-11-21].
- ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 36.
Linki zewnętrzne
edytuj- Topolany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 394.
- Topolany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 660.