Topacz (herb szlachecki)
Topacz, Kopacz – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Skrzydło[1]. Informacje o herbownych Kopacza znajdują się w Liber Beneficiorum, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1440–1480[2]. Kopacz jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[3].
 Herb Kopacz | |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Zawołanie |
Skrzydło |
| Alternatywne nazwy |
Fossor, Krzydło, Skrzydło, Topacz |
| Pierwsza wzmianka | |
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi sieradzkiej i księstwie oświęcimskim[1]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Kopacz, należy wymienić Mosiewiczów[4] i Bydłowskich[5].
Kopacza używał też Józef Lubowidzki[6].
Opis herbu
edytujOpis współczesny
edytujOpis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu czerwonym złota noga orła z której wyrasta skrzydło czarne.
W klejnocie trzy pióra strusie.
Labry herbowe czerwone, podbite czernią.
Geneza
edytuj
Najwcześniejsze wzmianki
edytujW Liber Beneficiorum, Jana Długosza, występuje dziedzic Mikołaj Szaszowski "de domo Fossorum, qui in polonica Kopaczowye appellantur" (z rodu Fossorum [łac. Kopaczy], którzy po polsku nazywają się Kopaczowie"). Od 1480 występuje w źródłach Piotr Szaszowski vel Gierałtowski z Gierałtowic, Głębowic, Wilamowic, Gilowic, Wieprza i "de Oszmyorowycze" [Ośmiorowice, niezidentyfikowana wieś], zmarłego przed 1525 r. (zob. Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. I, z. 4, s. 733)[2]. W wyniku unii horodelskiej w 1413 przeniesiony na Litwę[3].
Herbowni
edytujLista sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule (w infoboksie po prawej stronie) pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla[7]. Jest to dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Topacz.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 116, ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ a b Jan Długosz, Dzieła wszystkie, 1864, s. 229 [dostęp 2022-04-11] (łac.).
- ↑ a b Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. VII, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1926, s. 218.
- ↑ Niesiecki 1841 ↓, s. 481– 482.
- ↑ Niesiecki 1839 ↓, s. 375.
- ↑ Stanisław Załęski, O masonii w Polsce od roku 1742 do 1822 na źródłach wyłącznie masońskich, Kraków 1908, część II, s. 153.
- ↑ Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007, s. 406-539. ISBN 978-83-60597-10-1.
Bibliografia
edytuj- Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. II, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1839, s. 390.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VI, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 521.
- Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252.
Linki zewnętrzne
edytuj- Herb Topacz i lista nazwisk w elektronicznej wersji Herbarza polskiegoTadeusza Gajla
- Herby szlacheckie. Herb Topacz i herbowni. (pol.)
- Herbarz szlachty białoruskiej. (pol.)