Wikipedia

Tony Halik

polski podróżnik

Tony Halik, właśc. Mieczysław Sędzimir Antoni Halik (ur. 24 stycznia 1921 w Toruniu, zm. 23 maja 1998 w Warszawie) – polski podróżnik, dziennikarz, operator filmowy, fotograf.

Tony Halik
Ilustracja
Tony Halik
Imię i nazwisko urodzenia

Mieczysław Sędzimir Antoni Halik

Data i miejsce urodzenia

24 stycznia 1921
Toruń

Data i miejsce śmierci

23 maja 1998
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Bródnowski

Zawód, zajęcie

dziennikarz

Małżeństwo

Pierrette Andrée Courtin (do jego śmierci)

Partnerka

Elżbieta Dzikowska

Dzieci

Ozana

Odznaczenia
Krzyż Wojenny 1939–1945 (Francja) War Medal 1939–1945 (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Akt urodzenia Tony’ego Halika
Tony Halik był również żeglarzem
Tony Halik realizuje nagranie podczas jednej ze swoich podróży
Elżbieta Dzikowska i Tony Halik podczas nagrywania programu Pieprz i wanilia, w swoim domowym studiu telewizyjnym
Tony Halik i Elżbieta Dzikowska realizują nagranie podczas jednej z podróży
Grób Tony’ego Halika na cmentarzu Bródnowskim

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo

edytuj

Urodził się 24 stycznia 1921 roku w Toruniu. Jego rodzicami byli Zbigniew i Helena z d. Krasucka, właściciele majątków ziemskich Tupadło i Żabiny. Po upadku majątku Tupadły rodzice przeprowadzili się czasowo do Torunia. Następnie rodzina przeprowadziła się do majątku w Żabinie, kupionej przez Zbigniewa. Tony Halik miał przyrodnią siostrę Teresę, ze związku matki Heleny z Kazimierzem Radaszkiewiczem. W 1933 roku Zbigniew Halik popełnił samobójstwo[1].

Prawdopodobnie w Żabinie Tony Halik rozpoczął edukację. W następnych latach uczył się w szkole podstawowej w Działdowie[1]. Po 1933 roku wychowywał się u stryja Wacława w Żulicach, a później w Żabinach[2]. Uczył się w płockim Liceum im. Stanisława Małachowskiego, ale ostatecznie ukończył inną szkołę – Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Jagiełły w Płocku. Jako uczeń szkoły średniej interesował się podróżami. Podejmował nieudane próby ucieczek i wyjazdu z Polski[3].

II wojna światowa

edytuj

W 1940 roku rozstrzelano ojczyma Halika. Po jego śmierci matka Helena przeprowadziła się do Zalesia, 25 km od Żabin. W Zalesiu Tony Halik założył zakład fotograficzny. W 1942 roku rodzina przeniosła się do Lubowidza. Tam Halik prowadził kolejny zakład[4].

W kwietniu 1943 roku został wcielony do Wehrmachtu[5]. Trafił do 6. Baterii Szkolnej 11. Ciężkiego Zapasowego Dyonu Obrony Przeciwlotniczej Luftwaffe w Królewcu[4][5]. Latem 1943 roku przydzielono go do 40 Eskadry Średnich i Ciężkich Bombowców Luftwaffe. Otrzymał skierowanie do Francji. Rok później zdezerterował[5]. Dołączył do oddziałów partyzanckich francuskiego ruchu oporu, następnie pod koniec 1944 roku dołączył do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (PSZ)[4][5][6]. Został przydzielony do 4. Dywizji piechoty stacjonującej w Szkocji[4]. Służbę rozpoczął w stopniu aspiranta, w czerwcu 1945 roku otrzymał awans na stopień bombardiera. W lipcu 1945 roku trafił do 15 Pułku Artylerii Lekkiej w stopniu kaprala[5]. W 1947 roku został odznaczony brytyjskim Medalem za Wojnę 1939–1945[4]. Został również odznaczony francuskim Krzyżem Wojennym (Croix de Guerre)[7].

Przerzucając zestrzelonych alianckich pilotów, poznał swą pierwszą żonę – sanitariuszkę Pierrette Andrée Courtin, której rodzina udzielała schronienia pilotom do czasu powrotu do Wielkiej Brytanii[8][6].

Tony Halik całe życie ukrywał fakt wcielenia do Wehrmarchtu. Utrzymywał, że poprzez Rumunię dostał się do Francji, potem do Wielkiej Brytanii, gdzie służąc w RAF, został zestrzelony nad okupowaną Francją w czasie misji[6].

Podczas II wojny światowej Halik po raz pierwszy zajmował się filmografią. W swoich materiałach uwieczniał samoloty[8].

Pobyt w Ameryce

edytuj

22 kwietnia 1946 w Antezant-la-Chapelle ożenił się z Pierrette Andrée Courtin. W dokumencie ze ślubu błędnie podano, że Halik urodził się w Temnin. Ślub kościelny wzięli 14 lipca 1946 roku w kaplicy wojskowej bazy RAF w szkockim Banffie. Po ślubie para udała się do Argentyny[4]. W Buenos Aires początkowo pracował jako pilot w firmie lotniczej Orlanda Donnariego, potem w Dirección de festejos y ornamentaciones jako fotograf w ekipie obsługującej Juana Peróna, ówczesnego szefa państwa i jego żonę Evitę[4][9]. W 1950 roku Halik otrzymał argentyński dowód osobisty, nadal posiadając obywatelstwo polskie. Obywatelstwo argentyńskie otrzymał dwa lata później. W dokumencie zaświadczającym o otrzymaniu obywatelstwa argentyńskiego błędnie zapisano miejsce urodzenia jako Torim[4].

W latach 1957–1961 Tony Halik i Pierrette Andrée Courtin podróżowali jeepem po Ameryce Południowej i Północnej[4][10]. Ich wyprawa rozpoczęła się w 1957 roku w Ziemi Ognistej, wiodąc do Alaski i z powrotem. Podróż zakończyli w 1961 roku[4]. Trasa liczyła 182 624 km i objęła 21 państw[8].

Podczas wyprawy w 1959 roku w Bostonie urodził się ich syn Ozana[4]. Według historii podanej przez Halika Ozana otrzymał imię na cześć Indianina, który uratował mu życie podczas udziału w bitwie pomiędzy indiańskimi plemionami zamieszkującymi wilgotny las równikowy w Mato Grosso w Brazylii[10]. Przeżycia z wyprawy Halik spisał w książce 180 tysięcy kilometrów przygody[4]. Sam Ozana historię swego imienia poznał od swej matki, Pierrette, według której wersji pierwowzorem był chłopiec o tym imieniu w jednej z wiosek indiańskich, którego bardzo polubiła[11].

W 1962 roku Halikowie przenieśli się do Meksyku. Nie przyjęli obywatelstwa Meksyku. Po trzydziestu latach małżeństwa para rozstała się. Pierrette Andrée Courtin pozostała w Meksyku, zmarła tam 2 grudnia 2010 roku[4].

Współpracował z telewizją NBC (od 1950), gazetami „Vea-y Lea”, „Panorama”, czasopismami „Life”, „Time and Life. Sport Magazine” i „Fortune”, agencją Interstamp[4][12][13]. Pracując dla NBC, otrzymał przydomek „Tony”[13]. Relacjonował przebieg rewolucji w krajach latynoamerykańskich[10]. Spotkał się m.in. z przywódcą Kuby Fidelem Castro, prezydentem Meksyku Luisem Echeverríą Alvaresem, królową Wielkiej Brytanii Elżbietą II, sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Leonidem Breżniewem[4][10]. Dla mediów zagranicznych relacjonował wizytę prezydenta Richarda Nixona w Polsce w 1972 oraz strajk w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku. Filmy z wizyt Halika w Polsce emitowała stacja NBC. W Polsce fotoreportaże Halika były publikowane w czasopiśmie „Świat”[4]. Łącznie nakręcił około 400 filmów dokumentalnych[8].

Pobyt w Polsce

edytuj

Od 1972 roku Telewizja Polska rozpoczęła emisję filmów dokumentów Halika oraz sześcioodcinkowej serii 180 tysięcy kilometrów przygód w ramach programu Klub sześciu kontynentów emitowanego w latach 1968–1987[4][12].

W 1974 roku Halik poznał Elżbietę Dzikowską, która została jego partnerką[4][8]. Choć oboje zwracali się do siebie „mężu” i „żono” oraz publicznie przedstawiali się jako małżeństwo, nigdy nie zawarli formalnego związku[8]. Oboje po raz pierwszy wystąpili razem w telewizji 10 kwietnia 1977 roku w 118. odcinku programu Klub sześciu kontynentów. Para zamieszkała w domu w Międzylesiu, zakupionym na początku lat 80[4]. W garażu (w innym źródle: pomieszczeniu podpiwniczym[4]) budynku nagrali dwadzieścia odcinków z cyklu Tam, gdzie pieprz rośnie[14]. Serial wyemitowano w latach 1982–1983, był znany z czołówki zaczynającej się od słów: Urodzony w Toruniu. Jest obywatelem Argentyny. Program prowadzili Halik oraz dziennikarz i podróżnik Ryszard Badowski[4]. Elżbieta Dzikowska nie uczestniczyła w nagraniach podczas trwania stanu wojennego[15].

9 grudnia 1984 roku Telewizja Polska rozpoczęła nadawanie cyklu Tam, gdzie rośnie wanilia, poświęconego Ameryce Łacińskiej[16]. Program prowadzili Halik i Dzikowska. Rok później oboje zostali nagrodzeni „Złotym Ekranem”. W 1986 roku Telewizja Polska rozpoczęła emisję programu Pieprz i wanilia, początkowo realizowanego z Ryszardem Badowskim, później (do 1997) z Romanem Kancirukiem[17]. Wyemitowano łącznie ok. 300 odcinków programu[18]. W 1987 roku Halik i Dzikowska zostali nagrodzeni Wiktorami[17].

W okresie komunistycznym był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa. Według Marcina Borchardta, autora filmu dokumentalnego o Haliku, na podstawie dokumentów nie można ustalić zbyt wielu informacji. Według reżysera Halik miał udawać, że współpracuje, a jego przełożeni udawać, że zebrane przez Halika informacje są wartościowe[14].

W latach 1987–1988 Halik opłynął świat na pokładzie żaglowca „Dar Młodzieży”[17].

Przed śmiercią planował odwiedzić Indonezję[15]. Zmarł 23 maja 1998 roku w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie[19]. 28 maja został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w grobie rodzinnym obok Jadwigi Zbańskiej, primo voto Górskiej, matki Elżbiety Dzikowskiej (kwatera 31D-5-19). W 2002 wykonano pomnik z granitu, na którym widnieje krzyż z zawieszonym na nim plecakiem – autorem jest polski rzeźbiarz profesor Gustaw Zemła[20]. Jego archiwum filmowe przekazano do Filmoteki Narodowej[14].

Kontrowersje

edytuj

Na przestrzeni lat niektóre relacje Halika były zakwestionowane. Zarzuca mu się mieszanie historii, wymyślanie osiągnięć oraz ukrywanie faktów mogących mu zaszkodzić[21][8][14]. W 2022 roku ujawniono, że Halik i Dzikowska nigdy nie zawarli związku małżeńskiego[8]. Wątpliwości wzbudza również przebieg jego kariery wojskowej podczas II wojny światowej, gdzie Halik opowiadał, że jako pilot RAF był wielokrotnie zestrzeliwany podczas bitwy o Anglię[14].

Do 2017 (publikacja biografii Tu byłem. Tony Halik autorstwa Mirosława Wlekłego) powszechnie podawano jakoby Tony Halik za cykl programów politycznych o Kubie dla stacji NBC zdobył nagrodę Pulitzera[22]. Okazało się, że informacja ta była mistyfikacją Halika, po jego śmierci powielaną przez Elżbietę Dzikowską. Mirosław Wlekły ustalił, iż Tony Halik nigdy nie otrzymał nagrody Pulitzera. Ani razu nie było to możliwe, gdyż nagroda Pulitzera nie jest przyznawana za materiały filmowe w żadnej z trzech konkursowych kategorii (literatura, muzyka i dziennikarstwo). Na oficjalnej stronie nagrody Pulitzera wśród nagrodzonych Tony Halik nie został wymieniony[23][24].

Upamiętnienia

edytuj
  • W latach 90. XX wieku popularne w Polsce było graffiti z hasłem Tu byłem – Tony Halik, będące parodią programów telewizyjnych Halika oraz dowcipnym komentarzem[25].
  • 28 lutego 2000 roku na fasadzie kamienicy przy ul. Prostej 8, gdzie urodził się Halik, powieszono tablicę pamiątkową[17][26].
  • 24 stycznia 2003 roku przy ul. Franciszkańskiej 11 w Toruniu otworzono Muzeum Podróżników im. Tony’ego Halika. Muzeum gromadzi pamiątki przekazane w 1999 roku przez Elżbietę Dzikowską[17].
  • W latach 2009–2012 w Obornikach Śląskich odbywał się Festiwal Kultur Świata im. Tony’ego Halika[17].
  • W 2011 roku w Bydgoszczy odbyła się pierwsza edycja Bydgoskiego Festiwalu Podróżnicy, podczas którego przyznawana jest statuetka im. Tony’ego Halika. Laureatami nagrody są osoby, które mają na koncie inspirujące podróże i opowieści odbyte w ostatnich latach poprzedzających festiwal[17].
  • W 2017 roku Mirosław Wlekły wydał książkę pt. Tu byłem. Tony Halik[14].
  • W 2018 roku w Bydgoszczy założono Stowarzyszenie Podróżnicy[17].
  • W 2020 roku Marcin Borchardt nakręcił film dokumentalny Tony Halik[10][27].
  • Tony Halik jest patronem szkoły podstawowej nr 16 w Warszawie na osiedlu Kabaty[28], szkoły podstawowej nr 34 w Toruniu[29] oraz Technikum w Zespole Szkół nr 1 w Ożarowie Mazowieckim[30].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Zielińska 2019 ↓, s. 74.
  2. ↑ Zielińska 2019 ↓, s. 74–75.
  3. ↑ Zielińska 2019 ↓, s. 45.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Zielińska 2019 ↓, s. 75.
  5. ↑ a b c d e Bogucki 2020 ↓, s. 240.
  6. ↑ a b c Borchardt 2020 ↓, s. 1:15:00.
  7. ↑ Rogozińska 1998 ↓, s. 26.
  8. ↑ a b c d e f g h ASR, „Tony bardzo się krępował”. Prawda wyszła na jaw dopiero po śmierci [online], kultura.onet.pl, 23 maja 2024 [dostęp 2024-09-29].
  9. ↑ Borchardt 2020 ↓, s. 6:30.
  10. ↑ a b c d e Kosecka 2020 ↓, s. 82.
  11. ↑ Borchardt 2020 ↓, s. 10:49.
  12. ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 104.
  13. ↑ a b Banaszkiewicz 1977 ↓, s. 6.
  14. ↑ a b c d e f Maciej Kowalski, Zawsze twierdził, że był pilotem RAF-u. Tylko parę osób podejrzewało prawdę. Czego nie wiemy o Haliku? [online], film.wp.pl, 3 września 2020 [dostęp 2024-09-29].
  15. ↑ a b Anna Sobańda, Elżbieta Dzikowska o tajemniczej kopercie i skrzętnie skrywanym sekrecie Toniego Halika [online], wiadomosci.dziennik.pl, 12 września 2020 [dostęp 2024-09-29].
  16. ↑ Zielińska 2019 ↓, s. 75–76.
  17. ↑ a b c d e f g h Zielińska 2019 ↓, s. 76.
  18. ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 105.
  19. ↑ Zielińska 2019 ↓, s. 77.
  20. ↑ Majewski i Urzykowski 2009 ↓, s. 131.
  21. ↑ Piotr Guszkowski, Tony Halik skończyłby 100 lat. Ile swoich historii wymyślił? Prawdy o nim nie znała nawet Dzikowska [online], wyborcza.pl, 24 stycznia 2021 [dostęp 2024-09-29].
  22. ↑ Antony Halik (Tony Halik) [online], national-geographic.pl [dostęp 2024-09-29].
  23. ↑ Mirosław Wlekły: Tu byłem Tony Halik. Warszawa: Agora, 2017. ISBN 978-83-268-2467-8.
  24. ↑ Opis nagrody Pulitzera na oficjalnej stronie konkursu. [dostęp 2017-04-12]. (ang.).
  25. ↑ Kiliańska-Przybyło 2014 ↓, s. 72–73.
  26. ↑ Ziółkiewicz 2009 ↓, s. 79.
  27. ↑ Tony Halik w bazie filmpolski.pl
  28. ↑ Kontakt [online], sp16warszawa.edupage.org [dostęp 2024-09-29].
  29. ↑ Kontakt [online], sp34.torun.pl [dostęp 2024-09-29].
  30. ↑ Zespół Szkół nr 1 w Ożarowie Mazowieckim [online], pwz.pl [dostęp 2024-11-21].

Bibliografia

edytuj
  • Ewa Banaszkiewicz, Kilkadziesiąt tysięcy kilometrów przygód, „Życie Warszawy” (229), 1977.
  • Andrzej Leonard Bogucki, Kontrowersje zniewolenia i rozdarcia obywateli II RP w strefach wpływów Niemiec i ZSRR 1939–1945 na przykładzie Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska”, 41, 2020.
  • Marcin Borchardt, Tony Halik. Urodzony dla przygody, film dokumentalny, 2020.
  • Iwona Kienzler, Kronika PRL 1944–1989, t. 4, Warszawa: Edipresse-Kolekcje, 2015, ISBN 978-83-7989-416-1.
  • Grażyna Kiliańska-Przybyło, Graffiti jako zapis kultury, języka i komentarz do otaczającej rzeczywistości, [w:] Katarzyna Walotek-Ściańska, Michał Szyszka (red.), Komunikowanie się ludzi młodych we współczesnym świecie, Bielsko-Biała: Wyższa Szkoła Administracji, 2014, ISBN 978-8363705-68-8.
  • Barbara Kosecka, Tony Halik, „Kino”, 640, 55, Warszawa 2020 [dostęp 2024-09-29].
  • Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski, Spacerownik po warszawskich cmentarzach, Warszawa: Agora, 2009, ISBN 978-83-7552-713-1.
  • Monika Rogozińska, Urodzony dla przygody, „Rzeczpospolita” (125), 1998.
  • Agnieszka Zielińska, Halik Tony, [w:] Krzysztof Mikulski (red.), Toruński Słownik Biograficzny., t. 8, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2019.
  • Antoni Ziółkiewicz, Toruńskie pomniki. Pomniki, tablice, kamienie, Toruń: Wydawnictwo Urbański, 2009, ISBN 978-83-88219-32-0.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Tony_Halik&oldid=75317640”