Theodore Roszak (pisarz)

Theodore Roszak (ur. 15 listopada 1933 w Chicago, zm. 5 lipca 2011 w Berkeley) – amerykański pisarz, naukowiec, profesor emeritus California State University, East Bay, znany z głośnej książki The Making of a Counter Culture, w której opisał kontrkulturę lat 60.; uchodzi za twórcę tego terminu. Dwukrotnie nominowany do nagrody National Book Award. Zdobywca Nagrody Jamesa Tiptree Jr. za The Memoirs of Elizabeth Frankenstein.

Theodore Roszak

Theodore Roszak pod koniec lat 60., rysunek ELApro (Patrick L. Gallegos), 2014
Data i miejsce urodzenia	15 listopada 1933 Chicago
Data i miejsce śmierci	5 lipca 2011 Berkeley
Narodowość	amerykańska
Język	angielski
Alma Mater	California State University, East Bay
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła
The Making of a Counter Culture (1969) The Memoirs of Elizabeth Frankenstein

Życiorys i twórczość

Theodore Roszak urodził się w 15 listopada 1933 roku w Chicago, gdzie jego ojciec pracował jako stolarz. Wychowywał się w rodzinie katolickiej. Po przeprowadzce rodziny do Los Angeles uczęszczał do miejscowego liceum, w którym poznał swoją przyszłą żonę, Betty. Ukończył studia licencjackie na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles, a następnie obronił doktorat z historii na Uniwersytecie Princeton.

W 1964 roku wydawał w Londynie pacyfistyczny dziennik.

W 1968 roku wydał The Dissenting Academy, zbiór esejów atakujących apolityczną kulturę nauk humanistycznych na amerykańskich uniwersytetach. Roszak ubolewał nad karierowiczostwem nauczycieli akademickich i nawoływał ich, by stali się politycznie zaangażowanymi intelektualistami, gotowymi powiedzieć prawdę o Wietnamie i zimnej wojnie.

Książka Making of a Counter Culture dostarczyła – zdaniem wielu – głębokiej analizy ruchu młodzieżowego, znajdującego swoje korzenie w jałowej, zachodniej kulturze, która skłaniała młodych ludzi do poszukiwania wartości duchowych w LSD, egzotycznych religiach, a nawet komiksach. Książka dowodziła, że zdominowane przez naukę nowoczesne społeczeństwo jest podłe, represyjne i bezduszne, a młodzieńczy sprzeciw jest na tyle spójny, że można go nazwać kulturą; i że ta antyracjonalistyczna „kontrkultura” - termin, który Roszak spopularyzował i przypuszczalnie wymyślił – może stanowić podstawę nowej, wizjonerskiej cywilizacji.Making of a Counter Culture, finalistka zmagań o nagrodę książkową National Book Award w 1969 roku, dała jasno do zrozumienia, że Roszak nie był jedynie działaczem antywojennym. Jego dyskusja na temat kultury młodzieżowej i ideologów epoki, od Herberta Marcusego do Normana O. Browna, była trafna i przekonywająca. Termin kontrkultura, który stał się niemal uniwersalnym skrótem określającym świat zbuntowanej młodzieży, określał odejście od społecznego aktywizmu w kierunku tego, co Roszak nazywał polityką świadomości, i do wielu form psychodelii – którym się przeciwstawiał.

Wątki te Roszak rozwijał w kolejnych książkach, najbardziej wpływowych, jak: Where the Wasteland Ends: Politics and Transcendence in Postindustrial Society, opublikowanej w 1972 roku. Książka ta, podobnie jak książka o kontrkulturze, była finalistką National Book Award.

Ponieważ Roszak nie ustawał w wychwalaniu tego, co postrzegał jako nowe ludzkie możliwości, niektórzy recenzenci kwestionowali jego niesmak dla rozsądku, natomiast inni – jego optymizm. W recenzji książki Unfinished Animal: The Aquarian Frontier and the Evolution of Consciousness z 1975 roku Pete Hamill powiedział na łamach The Times, że blask kontrkultury został wówczas zgaszony przez takie wydarzenia jak: masakra na uniwersytecie w Kencie, zbrodnicza działalność Charlesa Mansona i jego zwolenników oraz inne, traumatyczne wydarzenia. Kontrkultura stała się, według Hamilla, „kolejnym oszustem medialnym”.

W The Cult of Information (1986) Roszak wyraził wątpliwości co do rozwijającego się świata technologii informacyjnej. Żyjąc w pobliżu Doliny Krzemowej nie dał się porwać przesadnej reklamie. Z drugiej strony moc jego proroctwa była ograniczona. Nie przewidział „przewidywalnej przyszłości” komputera osobistego.

W 1995 roku dostał Nagrody Jamesa Tiptree Jr. za książkę The Memoirs of Elizabeth Frankenstein. Udramatyzowana z inteligencją i humorem powieść obejmuje okres od lat 70. do lat 90. XX wieku łącząc dziewiętnastowieczny realizm z nowoczesną treścią. Roszak ukazał w niej walkę między kobietami a mężczyznami, między kobiecością a męskimi zasadami.

W 1998 roku, po 35 latach pracy pedagogicznej na California State University, East Bay, przeszedł na emeryturę. W latach 60. Roszak pisał o „rewolucji długowieczności”. W książkach America the Wise (1998) i The Making of an Elder Culture (2009) dowodził, że wciąż istniały podstawy do nadziei. Około 80 milionów Amerykanów z pokolenia wyżu demograficznego miało kolejną szansę na zmianę społeczeństwa. W jednym z rozdziałów The Making of an Elder Culture postulował zastąpienie seksu w małżeństwie przez przebywanie razem i opiekuńczość. Cierpiał na raka wątroby, miał też inne dolegliwości. Zmarł 5 lipca 2011 roku.

Życie prywatne

Był żonaty z Betty Greenwald. Mieli córkę, Kathryn Roszak.