Teresa Tyszkiewicz (1906–1992)
Teresa Tyszkiewicz z d. Ledóchowska (także: Teresa Tyszkiewiczowa[1]; ur. 8 czerwca 1906 w Krakowie, zm. 21 marca 1992 w Łodzi) – profesor sztuk plastycznych w zakresie nauk o sztukach pięknych, specjalność malarstwo[2]. Polska malarka abstrakcji niegeometrycznej, wieloletnia wykładowczyni Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi. Założyła i prowadziła Katedrę Druku na Tkaninie. Obok Władysława Strzemińskiego oraz Stefana Wegnera miała wpływ na ukształtowanie się profilu szkoły.
| Imię i nazwisko |
Maria Teresa z hr. Halka-Ledóchowskich Tyszkiewiczowa |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
8 czerwca 1906 |
| Data i miejsce śmierci |
21 marca 1992 |
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| |
| Odznaczenia | |
 
| |
Malarstwo
edytujTeresa Tyszkiewicz malowała obrazy bliskie nurtowi ekspresyjnej abstrakcji. We wczesnych etapach twórczości nawiązywała do kubizmu, potem zainteresowała się sztuką gestu i taszyzmem. Z czasem wypracowała własny styl. Tworzyła obrazy oszczędne w formie, zazwyczaj czarno-białe. Dążyła do czystości zapisu malarskiego, w niektórych przypadkach jej obrazy były niemalże czystą grafiką. Przez obraz – efekt zadumy i refleksji nad światem, starała się dotrzeć do prawd ogólnych. Na szczególną uwagę w twórczości artystki zasługuje cykl Ślepe drogi, który powstawał od końca lat 60. do lat 90. i reprezentuje jej dojrzałą twórczość. Cykl przypomina podzielony na części poemat, dotyczący zagubienia w życiu oraz zdziwienia prędkością przemian cywilizacyjnych i kulturowych.
Rodzina
edytujOjcem artystki był Ignacy Kazimierz Ledóchowski, generał dywizji Wojska Polskiego. Artystka wywodziła się z rodziny hrabiowskiej o silnych tradycjach religijnych („rodzina świętych”). Jej ciotkami były: św. Urszula Ledóchowska – założycielka zakonu Urszulanek Szarych oraz błogosławiona Maria Ledóchowska. Wujek – Włodzimierz Ledóchowski, przez dziewięć lat był przełożonym generalnym Towarzystwa Jezusowego w Rzymie. Była daleką krewną kardynała i prymasa Polski Mieczysława Ledóchowskiego. Także dwie siostry Teresy – Jadwiga i Józefina wybrały życie zakonne.
Artystka wyszła za mąż za arystokratę – Stanisława Tyszkiewicza, właściciela majątku Lelechówka pod Lwowem. Po wojnie cały majątek rodzinny przepadł.
Zmarła w domu zakonnym sióstr urszulanek w Łodzi-Rudzie. Pochowana na cmentarzu parafii św. Józefa Oblubieńca NMP przy ul. Mierzejowej 1 w Łodzi – Rudzie Pabianickiej.
Przyjaciele
edytujTeresa Tyszkiewicz lubiła przebywać w towarzystwie dziennikarzy, pisarzy, osób duchownych i naukowców. We wczesnym okresie twórczości zaprzyjaźniła się z członkami Grupy Krakowskiej – Tadeuszem Kantorem i Marią Jaremą. Wiele lat później efektem tej znajomości była retrospektywna wystawa artystki w Galerii Krzysztofory w 1989. Od kiedy zamieszkała w Łodzi, do grupy jej stałych znajomych należeli Stanisław Fijałkowski oraz Jerzy Nowosielski. Według wspomnień przyjaciół malarka wytwarzała wokół siebie szczególną atmosferę i przyciągała ludzi. W latach 60. organizowane przez nią „spotkania katedry” przekształciły się w rodzaj salonu. Intelektualne dyskusje na temat sztuki stworzyły w Łodzi specjalny klimat, zachęcały artystów do poszukiwań własnej formuły. Wpływy rozmów, które toczyły się na salonie, znalazły odbicie w twórczości Antoniego Starczewskiego, Ireneusza Pierzgalskiego, Andrzeja Łobodzińskiego i Lecha Kunki.
Droga twórcza
edytuj
Działalność artystyczną malarka rozpoczęła jeszcze przed wojną, zbliżając się najpierw do kapistów, a później do lewicującej awangardy artystycznej. Jej pierwsza wystawa odbyła się w 1937 w Salonie Koterby w Warszawie. Po wojnie tworzyła kompozycje inspirowane kubizmem i abstrakcją. Od 1946 wykładała w Łódzkiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych. Z powodów politycznych zrezygnowała z posady asystentki w pracowni malarstwa i objęła stanowisko na Wydziale Projektowania Przemysłowego. Stworzyła tam od podstaw Katedrę Druku na Tkaninie, w której wykształcenie zdobywali przyszli projektanci łódzkich zakładów włókienniczych. W 1948 uczestniczyła w pierwszej wystawie Sztuki Współczesnej w Krakowie. Brała udział w wystawach Galerii Krzywego Koła w Warszawie.
W latach 1940–1983 artystka pisała dzienniki. Poświęciła w nich dużo miejsca zagadnieniom sztuki i religii, zastanawiała się także nad znaczeniem nowych odkryć naukowych. Szczególnie interesowała ją koncepcja ewolucji głoszona przez francuskiego filozofa i jezuitę – Teilharda de Chardin.
W celach zarobkowych w latach 1947–1958 artystka tworzyła ilustracje do książek i czasopism dla dzieci. Jej prace cotygodniowo ukazywały się w „Świerszczyku”. Rysunki dla dzieci znalazły się na kilku wystawach międzynarodowych, między innymi w Holandii, Belgii i Jugosławii.
Nagrody i odznaczenia
edytuj- Złoty Krzyże Zasługi[1];
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[1];
- Honorowa Odznaka Miasta Łodzi[1];
- Nagroda Miasta Łodzi (1990)[3][4];
- Nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki (1978)[1].
Wystawy indywidualne
edytuj- 1937: Wystawa malarstwa. Warszawa, Salon Koterby
- Wystawa malarstwa J. Hrynkowskiego i T. Tyszkiewicz. Lwów
- 1938: Wystawa M. Berezowskiej i T. Tyszkiewicz. Warszawa, Kawiarnia „Zodiak”
- Wystawa T. Tyszkiewiczowej i H. Krowickiej. Związek Zawodowy Artystów Plastyków, Lwów
- 1958: Wystawa malarstwa. Warszawa, Salon Literatów
- 1959: Wystawa malarstwa. T. Tyszkiewicz i Z. Głowackiego. Łódź, Pracownia Sztuk Plastycznych
- Wystawa malarstwa. Warszawa. Galeria Krzywe Koło.
- 1961: Wystawa malarstwa. Galeria Krzywe Koło.
- 1964: Wystawa malarstwa. galeria Sztuki Nowoczesnej
- 1966: Wystawa malarstwa. Łódź, Klub Studentów 77
- 1976: Wystawa malarstwa. Warszawa, Galeria Zapiecek
- 1979: Wystawa malarstwa. Łódź, Salon Sztuki Współczesnej
- 1986: Wystawa malarstwa. Łódź, Galeria 86
- 1989: Wystawa malarstwa. Kraków, Krzysztofory
- 1996: Wystawa malarstwa. Poznań, Galeria Arsenał
- 2004: Wystawa malarstwa. Poznań, Galeria R
- 2006: Wystawa malarstwa. Poznań, Galeria Piekary
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Małgorzata Kitowska-Łysiak, Teresa Tyszkiewicz (Tyszkiewiczowa) - Życie i twórczość, [w:] Culture.pl [online], Instytut Adama Mickiewicza, 10 lipca 2006 [zarchiwizowane z adresu 2018-01-31].
- ↑ Prof. zw. Teresa Tyszkiewicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2022-09-02].
- ↑ Laureaci Nagrody Miasta Łodzi. „Dziennik Łódzki”. Rok XLV, Nr 15 (13032), s. 4, Czwartek, 18 stycznia 1990. Łódź. ISSN 0208-7707. Zob. wersję zdygitalizowaną w Bibliotece Cyfrowej „Regionalia Ziemi Łódzkiej”: Dziennik Łódzki. 1990-01-18 R. [46] nr 15.
- ↑ Nagrody Miasta Łodzi. Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Łodzi (bip.uml.lodz.pl). [dostęp 2022-09-01].
Bibliografia
edytuj- Polski Słownik Biograficzny, t. VII, red. F. Kubacz, I. P. Legatowicz. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1971.
- Słownik sztuki XX w., red. G. Durozoi. Arkady, Warszawa, 1998.
- Fijałkowski S., Nowosielski J., Łódzka wystawa Teresy Tyszkiewicz, „Projekt” 1990.
- Głowacki J. K., 100% abstrakcji [w:] Nowocześni w Łodzi 1955–1965, katalog oprac. J. K. Głowacki, G. Musiał, Galeria 86, Łódź 2004.
- Libiszowska Z., Pani Profesor. „Przegląd Tygodniowy” 1992 nr 15.
- Libiszowska Z., Wspomnienie o Teresie z Ledóchowskich Tyszkiewiczowej (1906–1992), „Łódzkie Studia Teologiczne” t. IV: 1995.
- Szram A., Abstrakcyjne malarstwo Teresy Tyszkiewicz. „Odgłosy” 1966, nr 20.
- Zielińska M., Wspomnienie o prof. Teresie Tyszkiewiczowej, [w:] Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych im. Władysława Strzemińskiego w Łodzi 1943–1995.
- Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, edycja III (redaktorzy Lubomir Mackiewicz, Anna Żołna), Warszawa 1993, s. 874 (wykaz zmarłych z edycji drugiej informatora).